Ş.Şəkərəliyev Z. A.Şəkərəliyeva

68
 
 
-
 
Gömrükxanaların rəhbər orqanlarının möhkəmləndirilməsi; 
-
 
İdarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi; 
-
 
Müvafiq sistem v
ə strukturunun formalaşdırılması; 
-
 
Daha s
əmərəli  gömrük  prosedurları  və  gömrük rejiminin 
t
ədbirləri; 
Gömrük xidm
ətinin  inkişafının  kompleks  proqramının  (GXİKP) 
t
ərtib edilməsində  onun  hazırlanmasının  ümumi  mərhələləri 
mühüm 
əhəmiyyət kəsb edir.  
1)
 
Proqramın məqsədi və əhatə etdiyi məsələlər; 
2)
 
Əldə edilməsi nəzərdə tutulan göstəricilər; 
3)
 
Texniki v
ə fəaliyyət təminatı; 
4)
 
Proqr
amın müxtəlif növ resuslarla təmin edilməsi; 
5)
 
Proqramın hazırlanması və həyata keçirilməsinin stimullaş-
dırılması; 
6)
 
Proqarmın yerinə yetirilməsinin təşkili; 
7)
 
Proqramın  yerinə  yetirilməsi effektivliyinin müəyyən 
edilm
əsi. 
GXİPK-nın  hazırlanmasının  mühüm  təşkilatı  məsələsi 
ardıcıllıqdır. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komi-
t
əsi qanunverici hakimiyyətin hüquqi və  normativ  aktlarını 
Komit
ənin idarə təlimatlarında konkretləşdirməklə həyata keçirir. 
Gömrük xidm
əti öz mütəxəssisləri vasitəsilə bu sahənin tənzim-
l
ənməsi ilə bir başa və ya dolayı yolla bağlı qanunların, prezident 
f
ərmanlarının  hökumət qərarlarının  hazırlanmasında,  eləcə  də 
xarici iqtisadi münasib
ətlər problemi üzrə hökumət və beynəlxalq 
komissiyaların işində iştirak edir.  
Gömrük Komit
əsinin  normayaratma fəaliyyəti ilə  Azər-
bay
cana  idxal  olunan  xarici  malların  təhlükəsziliyi üzrə  nəzarət 
sisteminin t
əcrübə  tədbiqi  əsasları  yaradılmış,  gömrük  tarifi 
haqqında, valyuta tənzimlənməsi haqqında qanun qəbul edilmiş-
dir.  
S
əhvlərin üzə  çıxarılmasında  əldə  olunan təcrübənin və 
dünya t
əcrübəsini nəzərə almaqla normativ hüquqi aktlara müva-
fiq düz
əlişlər edilmişdir. 

---

69
 
 
Xarici iqtisadi 
əlaqələrdə islahat aparılması üzrə iş davam 
etm
əkdədir.  Müasir  şəraitdə  gömrük xidmətinə  xarici iqtisadi 
f
əaliyyətin tənzim edilməsinin  əsas istiqamətlərinin  reallaşdırıl-
masına mühüm rol ayrılır: 
-
 
Xarici ticar
ət sahəsində valyuta və vergi nəzarətini sərtləş-
dirm
ək məqsədi ilə  dövlətin nəzarət  funksiyalarının  möhkəm-
l
əndirilməsi; 
-
 
Milli 
əmtəə  isdtehsalçıları  xarici  rəqabətdən  və  istehlak-
çıları isə keyfiyyətsiz məhsul idxalında müdafiə etməyin ticarət-
siyasi metodlarının təkmilləşdirilməsi. 
Bu,  ixrac  olunan  malların  yüklənmədən qabaq yoxla-
nılmasının, barter sövdələşmələri də daxil olmaqla ixrac və idxal 
əməliyyatlarının  həyata keçirilməsi  zamanı  vəsaitlərin daxil 
olmaması və tam daxil olmaması faktlarının keyfiyyət təhlilinin, 
el
əcə də malların idxalı və ixracı zamanı qiymət nəzarətinin apa-
rılmasında Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 
v
ə onun bölmələrinin fəaliyyətinin aktivləşdirməyi nəzərdə tutur. 
Xarici iqtisadi f
əaliyyətin tənzimlənməsində  və  xüsusən 
onun h
əyata keçirilməsində  nəzarət edilməsində  Azərbaycan 
Respublikası  Dövlət Gömrük Komitəsinin  rolu  yaxın  gələcəkdə 
d
ə labüd olaraq artacaqdır.  
 
3.2. 
İdxal-ixrac əlaqələrinin genişləndirilməsi və gömrük 
siyas
ətinin təkmilləşdirilməsi 
  
Hazırkı  şəraitdə  respublikada yeni iqtisadi münasibətlərin 
t
əkamülü, onun beynəlxalq əmək bölgüsünə və dünya təsərrüfat 
əlaqələri sisteminə qoşulması, Beynəlxalq Ticarət Təşkilatına üzv 
olmağa  hazırlıq  xarici  iqtisadi  fəaliyyətin  liberallaşdırılması 
şəraitində  gömrük  sisteminin  inkişafı  və  təkmilləşdirilməsinin 
proqram-m
əqsədli yanaşma əsasında aparılmasını məqsədəuyğun 
nümayiş  etdirir.  Bu  baxımdan  respublikamızda  gömrük  siste-
minin  inkişafı  və  təkmilləşdirilməsi  proqramının  yaradılmasına 
ehtiyac var. Respublikanın milli xüsusiyyətləri, MDB ölkələri ilə 

---

70
 
 
idxal-ixrac 
əlaqələrinin  genişlənməsi gömrük sisteminin müvəf-
f
əqiyyətə  zəmanət verə  biləcək prinsip və  metodlar  əsasında 
t
əkmilləşdirilməsini tələb edir. 
Qeyd etm
ək lazımdır ki, dünyada heç bir ölkə, hətta ən çox 
inkişaf  etmiş ölkə  yeni çoxobrazlı müasir malı səmərəli istehsal 
ed
ə bilmir. Təbii ki, ayrı-ayrı ölkələr və ya ölkələr qrupu məhz elə 
nomenklatura m
əhsulları istehsal edirlər ki, onlar burada daha çox 
əlverişli  şəraitə  malikdirlər. Bunun əsasında  ölkələrin ixtisaslaş-
ma
sı  və  kooperasiyası  qurulur.  Bu  zaman  onlar  bu  və  ya digər 
malı  elə  həcmdə  istehsal edirlər  ki,  o  daxili  bazarın  tələbatını 
öd
əsin və bundan sonra xarici bazara çıxarılır. Bunun bazasında 
is
ə əmtəə mübadiləsi  yaranır və inkişaf edir, vahid dünya təsər-
rüfatı formalaşır.  
Bu m
ənada demək olar ki, beynəlxalq ticarət bir tərəfdən 
beyn
əlxalq əmək bölgüsünü şərtləndirir, tərəfdən isə onda iştirak 
ed
ən ölkənin daxili iqtisadiyyatının səmərəliliyini artırır. 
Az
ərbaycan Respublikası  hazırda  dünyanın  150-dən çox 
ölk
əsi ilə beynəlxalq ticarət əlaqələri aparır. Beynəlxalq ticarətin 
iqtisadi 
əsasları arasında müxtəlif malların istehsalı üzrə ixtisasla-
şır və hər bir ölkədə digər ölkənin malına ehtiyac yaranır. 
Beyn
əlxalq ticarət  haqqında  mülahizələr dərinləşdikcə 
göst
ərilən amillərin təsiri ilə  xarici ticarətin  əsasını  təşkil  edən 
dig
ər amillər: yerli istehsalın kifayət etməməsi; malların qiyməti-
nin beyn
əlxalq miqyasda fərqlənməsi; müxtəlif ölkələrdə  fəqli 
mallar istehsalı da ortaya çıxır. 
Qeyd etm
ək lazımdır ki, beynəlxaq əmək nəticəsində ölkə-
l
ər konkret əmtəə və xidmətlər istehsalı üzrə ixtisaslaşmış və bir 
çox 
əmtəələr bəzi ölkələrdə ya istehsal edilmir, ya da az istehsal 
edilir. Bu is
ə son nəticədə beynəlxalq qiymətlərin fərqli olmasına 
s
əbəb olur. 
H
ələ  vaxtilə  klassik iqtisadi məktəbin nümayəndələrindən 
biri Adam Smit göst
ərirdi ki, sərvətin mənbəyinə yalnız qiymətli 
daşlar, nə də yalnız torpaqda becərilən kənd təsərrüfatı mallarıdır. 
S
ərvət bütün istehsal amillərinin iştirakı ilə bütün sahələrdə (kənd 

---