Ş.Şəkərəliyev Z. A.Şəkərəliyeva
Yüklə 1,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
71 t əsərrüfatı, sənaye, ticarət) istehsal olunan malların ümumi miqdarı ilə müəyyən edilir. İstehsalda məhsuldarlığı əmək bölgüsü il ə ixtisaslaşma təmin edir. Adam Smit özünün «mütl əq üstünlüklər» nəzəriyyəsini iki ölk ə və iki mal üzərində izah edir. Onun nəzəriyyəsinə görə tica- r ət aparan hər iki ölkə iqtisadi səmərə əldə edir. Lakin bu zaman o hesab edirdi ki, xarici ticar ətə dövlətlər mümkün qədər az müdaxil ə etməlidirlər. Mütl əq üstünlüklər nəzəriyyəsinin cavab verə bilmədiyi sualları D.Rikardo «müqayisəli üstünlüklər» nəzəriyyəsi ilə aydınlaşdırmışdır. O öz nəzəriyyəsi ilə sübut etmişdir ki, hər hansı bir ölkə bu və ya digər malın istehsalında istehsal xərclərin baxımından mütləq üstünlüyə malik olmadığı halda da ölkələr arasında xarici ticarət aparılır və bu ticarətdən hər iki ölkə mənfə- ət əldə edə bilir. Rikardoya görə əgər ölkələr arasında qiymətlərdə az da olsa f ərq varsa, onda hər bir ölkə nisbi üstünlüyə malikdir. Y əni bu ölkədə həmişə elə bir mal tapmaq mümkündür . Mövcud istehsal x ərclərinin nisbətində onun istehsalı digər ölkədəki is- tehsaldan daha s ərfəli olsun. Həmin ölkə məhz belə malın is- tehsalı və ixracında ixtisaslaşmalıdır. Qeyd etm ək lazımdır ki, klassik iqtisadçılar ölkələr arasında istehsal funksiyaları və istehsal xərclərinin nə üçün olduğu s əbəblərini izah etməmişlər. İsveç iqtisadçıları F.Hekşer və B.Olin XX əsrin 30-cu illə- rind ə həmin suallara cavab verməklə beynəlxalq ticarət axınla- rının istiqamətləri və strukturunun hansı amillərlə müəyyən edilm əsi haqqında müasir anlayışların əsasını qoydular. Hekşer və Olin nəzəriyyəsinə görə ölkələr arasında istehsal x ərcləri arasındakı nisbi fərqin əsasını istehsal amillərinin dünya- da qeyri-b ərabər bölgüsü təşkil edir. Həmin nəzəriyyənin mahiy- y əti aşağıdakından ibarətdir: hər hansı ölkə malik olduğu bol is- tehsal amill ərindən intensiv surətdə istifadə olunan malların istehsalını təşkil etməklə üstünlük qazanır. Digər tərəfdən, nisbə- 72 t ən az və ya çox olmayan istehsal amilləri intensiv istifadə edilən malların istehsalında isə üstünlüyə malik deyildir. Ümumi olaraq Hekşer-Olin nəzəriyyəsinə görə xarici ticarət o zaman s əmərəli olur ki, o ayrı-ayrı dövlətləri eyni tip məhsul istehsalından imtina etməyə sövq edir, yəni istehsalın sahələrarası ixtisaslaşmasını artırır. Lakin beyn əlxalq ticarətin sonrakı inkişafı qarşıya yeni-yeni suallar qoyurdu v ə Hekşer-Olin nəzəriyyəsində irəli sürülən f ərziyyələrin real həyatda özünü tam göstərdiyi demək mümkün dey ildir. Yalnız onu göstərmək kifayətdir ki, bu nəzəriyyədə real h əyatda güclü təsirə malik olan tələb amili nəzəri alınmamışdır. Halbuki, n əzəriyyədə irəli sürülən əsas müddəalar ilə əldə edilən n əticələr tamamilə bu müddəaların əksinə ola bilər. İqtisadiyyat üzrə sonradan Nobel mükafatına layiq görül- müş rus mənşəli V.V.Leontev Hekşer-Olin nəzəriyyəsinin nə d ərəcədə real həyata uyğunluğunu 1947-ci ildə ABŞ-ın misalında t əhlil etmişdir. Təhlilin nəticələri kəskin elmi mübahisələrə yol açmış, lakin ümumiyyətlə qəbul edilmiş və iqtisadi ədəbiyyata Leontev t əzadı (ziddiyyəti) adı altında daxil olmuşdur. Yuxarıda göstərildiyi kimi, Hekşer-Olin nəzəriyyəsinə görə h ər hansı bir ölkə nisbi üstünlüyə malik olduğu amildən intensiv istifad ə etdiyi malın istehsalı və ixracı üzrə ixtisaslaşmalı, nisbi üstünlüy ə malik olmadığı malı isə idxal etməlidir. Az ərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra dünya ölk ələri ilə sərbəst idxal-ixrac əməliyyatları aparır və ölkə- mizin bu sah ədən əlaqələri genişlənir. İdxal-ixrac əməliyyatları- nın aparılması gömrük işinin səmərəli təşkil edilməsi ilə sıx bağlıdır. Bu sahədə isə qarşıda duran bir sıra vaxtı çatmış prob- leml ərin həlli qarşıda durur. Gömrük f əaliyyətinin səmərəliliyinin artırılması mexaniz- mi nin lazımi səviyyədə işlənməsini təmin etmək üçün bütün çatışmazlıqlar aradan qaldırılmalıdır. Belə ki, ölkədə aparılan gömrük siyas əti gömrük rəsmiləşdirilməsinə sərf edilən müddətin qısaldılması, gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi, gömrük 73 informasiyalarının işlənməsinin avtomatlaşdırılmış sisteminin yaradılması, gömrük və gömrükətrafı infrastrukturların inkişaf etdirilm əsini tələb edir. Qeyd etm ək lazımdır ki, gömrük rəsmiləşdirilməsi prose- dura larının təkmilləşdirilməsi taktiki tədbirlər arasında əsas m əsələlərdən biridir və məzmununa görə fasiləsiz, daimi fəaliy- y ətdədir. Bu zaman riskin dərəcə və qruplarının qiymətləndiril- m əsinə ciddi diqqət yetirilməlidir. Strateji t ədbirlərə, ilk növbədə Ümumdünya Gömrük Təşki- la tının tövsiyələri aid edilir. ÜGT tövsiyələrində resurs potensial- larından səmərəli istifadə, gömrükxanaların rəhbər orqanlarının möhk əmləndirilməsi, idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi, müvafiq sistem v ə strukturların formalaşdırılması, daha səmərəli gömrük proseduraları və gömrük rejimlərinin tətbiqi məsələlərinə xüsusi fikir verilir. Respublikamızda gömrük xidmətini inkişaf etdirmək və t əkmilləşdirmək üçün ilk növbədə dövlətin kompleks inkişaf proqramı olmalıdır. Bu proqram ardıcıl olaraq mərhələlər üzrə h əyata keçirilməlidir. Gömrük xidm ətinin İnkşaf Kompleks Proqramının (GXİKR) tərtib edilməsində onun hazırlanmasının ümumi mər- h ələləri proqramın məqsədi və əhatə etdiyi məsələlər, əldə edil- m əsi nəzərdə tutulan göstəricilər texniki və fəaliyyət təminatı, proqramın müxtəlif növ resurslarla təmin edilməsi. Proqramın ha- zırlanması və həyata keçirilməsinin stimullaşdırılması, proqramın yerin ə yetirilməsinin təşkili, proqramın yerinə yetirilməsi səmə- r əliliyinin müəyyən edilməsi və s. GXİKP-nin hazırlanmasında başlıca məqam proqramın m əsələləri və əldə edilməsi nəzərdə tutulan göstəricilərin, həmçi- nin gömrük xidm ətinin yenidən qurulmasının konkret məsələ- l ərini həll etməyə imkan verən mühüm istiqamətlərin dəqiq və aydın ifadə edilməsidir. Yüklə 1,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|