Şubay Cavad oğlu Nuruzadə
Yüklə 2,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İçğalçı ingilislərə və istismarçı mancurlara qarşı silahlı mübarizə
37 yeni maddələr var idi. Bunlar içərisində ABŞ gəmilərinin əl- verişli şərtlərlə Çin sahilləri boyunca nəqliyyat hüququ, yəni ka botaj dənizçilik hüququ və müqaviləni on iki ildən sonra dəyişdirmək imkanı haqqındakı maddələri göstərmək olar. Eksterritoriallıq hüququ da, ingilis-Çin müqaviləsindəkindən fərqli olaraq daha dürüst və geniş üstünlüklərə malik idi. ABŞ və İngiltərədən sonra 1844-cü il oktyabrın 24-də qeyri- bərabərhüquqlu fransız-Çin müqaviləsi imzalandı. Daha sonra yəni, 1851-ci ildə Rusiya ilə Çin arasında ye- ni bir müqavilə Kulca müqaviləsi imzalandı. Bu müqaviləyə görə Çin, Rusiya ticarəti üçün Qərbi Çində əlverişli şərait ya- rat
mağı öhdəsinə götürürdü. Beləliklə, Çinin ABŞ və Avropa dövlətlərinin təsiri altına düşməsi mərhələ-mərhələ davam edirdi.
İngiltərənin Çinə qarşı birinci "tiryək" müharibəsi Çinin yarımmüstəmləkə-yarımfeodal ölkəyə çevrilməsinin başlan- ğıcını qoydu. Müharibə mövcud quruluşun və idarə üsulunun çürüklüyünü, hökumətin acizliyini göstərdi, xarici malların öl kəyə geniş axını üçün qapıları açdı və Çinin daxili vəziyyə- tini pisləşdirdi. Bununla əlaqədar alman missioneri (xristian dini təbliğatçısı) Qutslaffın Çindıki vəziyyətə dair gətirdiyi materiallar əsasında K.Marks belə qənaətə gəlmişdir ki, "Əl əməyinə əsaslanan Çin sənayesi maşınla rəqabətə dözə bil- mədi. Sarsılmaz Aralıq imperiyası ictimai böhran keçirməyə başladı. Vergilər daha xəzinəyə gəlib çatmır, dövlət tam müf- lis ləşmək qarşısında qalmışdı, əhali kütləvi surətdə pauperlə- şir, narazılığa başlayır, itaətkarlıqdan boyun qaçırır, impera- to run xəbərçiləri və qoçuları buddist monarxları, insanları dö- yür və öldürürdü. Odur ki, ölkə tam fəlakət qarsısındadır və hətta inqilab təhlükəsi var" 1 .
məqsədilə Çinə qarşı apardıqları siyasətin mahiyyətini qapalı
1
38 saxlayır, hətta onu dövlət sirri kimi qoruyurdular. İngiltərə bu rəqabətdə öndə gedirdi. Məhz bu səbəbdən birinci "tiryək" mü haribəsinin və qeyri-bərabərhüquqlu müqavilələrin Çin üçün bir sıra fərqli nəticələri oldu. 1833-cü ildən 1852-ci ilə- dək İngiltərənin Çinə idxalatı beş dəfə artdı. İdxalatda əsas ye ri toxuculuq malları tuturdu. Xarici toxuma malların idxa- latı Çinin toxuculuq sənətini sarsıtdı. Lakin acınacaqlı hal o idi ki, mü haribədən sonra da ingilislərin ən çox gəlir gətirən ticarəti, yəni tiryək alveri hələ də qalmaqda idi. 1840-cı ildən 1850- ci ilədək Çinə gətirilən tiryəkin miqdarı azı 2,5 dəfə art- mışdı. Gümüşün Çindən fasiləsiz aparılması davam edirdi və gümü
şün qiyməti daha da bahalaşmaqda idi. Məmurlar xalqı daha şiddətlə soyurdular. Yadellilərlə əlbir olub xalqı soyan məmurların ən böyük amalı milyonları milyardlara çevirmək- dən ibarət idi. Bu da əsaslı faktorlardan idi ki, xalqdan uzaq düşmüş məmurlar xalqın qəzəbindən qorxurdular. Çin məxəzlərinin verdiyi məlumata görə bir çox əyalət- lərdə natural vergilər 2,5-4 dəfə artırılmışdı, əlavə tədiyyələr isə əsas vergilərdən bir neçə dəfə çox idi. Bundan başqa mə- murlar şəxsən varlanmaq üçün özbaşına müxtəlif vergi növü təyin edir və bunları "rəhm bilmədən və amansızlıqla" xalqa cəza verə-verə yığırdılar. Torpaqların mülkədarlar əlində təmərküzləşməsi daha da
artmışdı və becərilən torpaqların 80%-ə qədəri mülkədar- la rın əlində idi. Kəndlilər var-yoxdan çıxırdı, onlardan çoxları muzdur olur və ya acların, səfillərin sıralarına qoşulurdular. Be ləliklə, qeyri-bərabər müqavilələrin real nəticələri milyon- lar la adamların müqəddəratını sual altında qoyur və mənafe- lərinə toxunurdu. Bunlar da ölkədə mövcud qanun-qaydalara qarşı ümumxalq qəzəbinin artmasına yeni təkan verirdi. Bu dövrdə gizli kəndli cəmiyyətinin müraciətnamələrin birində deyilirdi: "Xalqın əzabları son həddə çatmışdır". Do- ğurdan da cənub və cənub-şərq dənizkənarı əyalətlərdə xalqın vəziyyəti xüsusilə ağır idi. Yeni kəndli müharibəsi məhz burada gözlənilirdi ki, o da baş verdi...
39 İçğalçı ingilislərə və istismarçı mancurlara qarşı silahlı mübarizə Xatırladaq ki, hələ tiryək müharibəsi dövründə Quan- dun da ingilislər əleyhinə başlanmış silahlı xalq mübarizəsi mü haribədən sonra da davam edirdi. İngilislərə qarşı çıxışlar Quandun əyalətində xüsusilə geniş şəkil almışdı, çünki məhz bu əyalətin əhalisi işğalçıların silahlı təcavüzünə hələ xeyli əvvəllər məruz qalmışdı, təcavüzün digər formaları isə hələ də davam edirdi. 1842- ci ilin noyabrında Kantonda əcnəbilər əleyhinə mü raciətnamələr buraxılırdı. Artıq 1842-ci ilin dekabr ayında xarici faktoriyalar dağıdılırdı. Belə iğtişaşlar 1844, 1846, 1847 və 1849-cu illərdə də fasilələrlə baş vermişdi. Əlbəttə, xalq çıxışları təkcə ingilislərə və ya digər əcnə- bilərə qarşı çevrilməmişdi. Bu çıxışlar, həmçinin əcnəbilərin təzyiqi qarşısında diz çöküb təslim olan mancur hakimiyyəti- nə qarşı da çevrilmişdi. O zamankı intibahnamələrdən birində deyilirdi: "Ali hakimiyyət nümayəndələri özlərini elə apaprır ki, guya heç bir vaxt bu hadisə haqqında (əcnəbilər tərəfindən çinlilərin öldürülməsini – müəllif) eşitməmişlər. Onlar əcnəbi şeytanları pak bir allah sayırlar, Çin xalqını isə heyvan hesab edirlər... Bütün xalq yığıncaqları qəzəb alovları içərisində əc- nəbi şeytanlara qarşı nifrət hissilə birləşmişdir və başqa çıxış yo lu olmadığı üçün onlar məcbur olacaqlar ki, müəyyən bir gün təyin etsinlər və həmin gün yığışıb zülmkarlara divan tutsunlar". B u dövrdə bütün bu mübarizənin təşkilatçısı xüsusi bir cəmiyyət idi. Həmin cəmiyyət ingilisləri "itaətə gətirməyi" öz qarşısında məqsəd qoyurdu (buna, "Şenpin" - "Sülh və səadət cəmiyyəti" deyilirdi". Digər bir cəmiyyət üzvləri pinintuanlar isə silahlı çıxışlar edirdilər. Xalq kütlələrinin təzyiqi nəticəsində ingilis tacirlərinin Kantona buraxılması 1849-ci ilə qədər təxirə salınmışdı. 1849- cu ildə ingilislər onları şəhərə buraxmağı tələb etdikdə isə, əcnəbilərə müqavimət göstərmək üçün Kantonda yenidən Yüklə 2,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|