qa`wip saladi. Solik (sufiyliq jolina tu`sken insan) azaptan emes, ba`lki na`psi ma`kirinen qorqadi.
Rajo-u`mit etiw. Qa`lbtin` kelejekte su`iykli Alla taalanin` jamalina jetiwge bolg`an u`miti.
Tavakkal-barliq jaqsi jaman ha`diyselerdi Alla taaladan dep biliw, tek g`ana parvardigarg`a su`yeniw. Insan
ju`da` ko`p na`rselerdi a`melge asira aladi, biraq bulardin` ha`mmesi ulli ta`n`rinin` qu`dretinin` o`z ko`rinisin tawip
atirg`anlig`i dep biliw.
Rizo-insan qa`lbindegi barliq kirlerdin` juwiliwi.
Usinnan keyin ilahiy ku`shti biliw protsessi baslanadi. Sufizm ta`liymatina ko`re, bul protsess mushohidadan
baslanip, son` kashf ha`m ilhamg`a o`tiledi. Sufizmde kashf-bul sirli tosqinliqlardi, perdelerdi joq etiw arqali
muhaddes na`rsege erisiw. Kashf arqali solik o`zinin` seziw organlari ha`m mushohida arqali ilahiy ku`shtin`
obrazin, o`zgesheliklerin ha`mde sirli ta`replerin o`zi ushin aship aniqlap aladi. Bug`an tek g`ana sirtqi seziw
ag`zalari ja`rdeminde erisiw mu`mkin emes.
Kashf to`mendegi basqishlardi o`z ishine aladiU`
Xotira kashfi-bunda solik miyine, qiyalina kelgen ha`mme na`rselerden tek g`ana haqiyqatqa jaqin bolg`an
pikirlerdi tan`lap aliwi ha`m olardi uliwmalastiriwi za`ru`r. Sebebi bul qiyalg`a keletug`in barliq pikirler haqiyqiy
bola bermewi, olardin` ishinde shaytan ta`sirindegi pikirler de boliwi mu`mkin.
Kashfi ayen-bul basqishta solik da`liyllewdi talap etetug`in pikirlerden waz keshiwi, tek g`ana konkret
haqiyqatti biliwge ha`reket etedi.
Mavhum ayen narsa-bunda solik waqiyaliqqa sirtqi sezim organlarinin` ja`rdemisiz ishki ko`z benen
an`lawg`a ha`reket etedi.
Idrok qilinaetgan narsa-bul protsesste solik muhaddes sirlardi on`inda yaki tu`sinde an`lay baslaydi. Bunday
joldi tan`lag`an solik o`z ishki du`nyasin ilahiy haqiyqatta tiyisli bolmag`an pikirlerden tazalap haqiyqatti biliwge
umtiladi. Na`tiyjede ol kashfiy nazariy da`rejesine barip jetedi. Solik o`z qa`lbinin` qa`lewine qulaq salip ja`nede
alg`a umtilsa, kashfi siriy, yag`niy kashfiy ilohiy da`rejesine barip jetedi. Ilahiy ku`shti biliwdin` en` joqari basqishi-
kashfi ruxoniy bolip tabiladi.
Xwja Muhammad Porso o`zinin` «`Risolai kashfiya»` shig`armasinda, solik ilahiy ku`shti shariyat
nizamlarina so`zde emes, ba`lki a`melde de zohiran ha`m botinan toliq a`mel qilg`anda ha`m en` joqari haqiyqat
basqishina jetiskende g`ana bile aladi. Bul da`rejege jetisken soliktin` ko`z aldinda ilahiy marhamat ja`rdeminde
ilahiyat du`n`yasi ashilip ol og`an a`ste aqirinliq penen o`z qa`biletine ilayiq kirip baradi. Solik bul tarawda ja`ne de
tinbay shug`illansa, ol biliwdin` u`sh basqishina erise aladiU`
1.Qa`lbtegi ha`r qiyli tosqinliqlardi jen`iw.
2.Qa`lbti ha`r qiyli du`neviy sapalardan tazalaw.
3.Ruwxiy shan`lardan azat boliw
Solay etip, sufizm aqliy usil arqali biliwge diniy, irratsional biliwdi qarsi qoyadi. Sufizge ko`re solik
haqiyqatti ilahiy nur nur-il-loh arqali bile aladi.
XIV a`sirdin` ko`zge ko`ringe sufiylarinan biri Abdurazzoq Kashoniy bul haqqinda to`mendegi pikirlerdi
keltiredi. Ilahiyat ilimi yag`niy ilmi laduniy tek g`ana Alla taalag`a jaqin adamlarg`a tiyisli. Og`an aqliy ha`m
logikaliq da`liyller menen emes, al ilahiy marhamat ha`m ixtirom arqali erisiledi. Ilahiyat ilimi ta`biyat ilimlerinen
usi ta`repi menen ajiralip turadi, ol Alla taalanin` so`zlerin seziw organlarinin` qatnasisiz ilahiy nur arqali bilip aladi.
Vahdati vujud ta`reptarlari solik Alla taalag`a jaqinliqti sezgende g`ana oni bilgen boladi, dep esaplaydi.
Biraq jaqinliqtin` o`zi ha`r qiyli boladi.
1.waqit boyinsha jaqinliq
2.ken`isliktegi jaqinliq
3.sapaliq jaqinliq
4.ilahiy jaqinliq
Aqil ja`rdeminde da`slepki u`sh jaqinliqti biliw mu`mkin. To`rtinshi jaqinliqti, yag`niy ilahiy jaqinliqti
biliwge aqil a`zzilik etedi.
Solay etip, sufizm biliwdi ekige bo`ledi. Birinshi materialliq du`n`yani biliw, ekinshisi ilahiy du`n`yani biliw.
Sufizm boyinsha, insan materialliq du`n`yani, ondag`i zat ha`m ha`diyselerdi biliw mu`mkinshiligne iye. Bul biliw
seiw organlarinan baslanadi. Seziw organlarimiz materialliq du`n`yadag`i zat ha`m ha`diyseler haqqinda da`slepki
maqliwmatlardi beredi. Bul ele haqiyqiy bilim emes. Zatlardin` mohiyatin biliw aqil ja`rdeminde a`melge asiriladi.
Soni aytip o`tiwimiz kerek sufizm biliwdin` bul eki basqishin bir-birinen ajiralmag`an halda tu`sinedi.
Biraq sufizm ta`liymatinda sezimlik ha`m aqil ja`rdeminde biliw ilahiy zatti (aspannin` arg`i jag`indag`i
du`n`yani) biliw ushin jetkilikli emes. Uliwma aytqanda ilahiyatti biliw ha`r qanday insang`a berille bermeydi.
Ilahiyatti sufiyliqtin` barliq sha`rtlerine a`mel qilatug`in ha`m na`tiyjede ilahiy Rux penen birigiwge miyassar
bolg`an shaxslar g`ana bilw mu`mkinshiligine iye. Haqti biliwde sufizm irratsional biliw metodlarin qollaydi.
Soni aytip o`tiw kerek, sufizmnin` ilahiyatti biliw haqqindag`i ko`z-qaraslari ra`smiy musilman dininin`,
anig`iraq aytqanda sha`riyat nizamlarina qayshi keledi. Ra`smiy ilam dini insan jaratiwshi dep esaplanatug`an Alla
talani biliwge qa`dir emes dep esaplaydi.
Bekkemleu ushin sorawlar
q.
Ñóôèçìäåãè à3ûëäû4 ò6ðëåðè 3àíäàé
w.
À3ëè ìóñøàôàä ò6ñèíèãè , îíû4 êåëèï øû2û7û õ1ì áèëè7äåãè îðíû 3àíäàé
e.
Ñóôèçìäå áèëè7äè4 ìà3ñåòè, èëà8èé 8à3ûé3àòòû4 ò6ñèíè7 õ1ì î2àí åðèñè7è 3àíäàé æîë ìåíåí
àëûï áàðûëàäû.
A`debiyatlar.
I.A.Karimov. Ma`naviy yuksalish ywlida. T.Wzbekiston. 1998.
Nazarov U. Qadriyatlar falsafasi. T.Ma`naviyat. 1998
Maxmud Asad Jwshan. «`Tasvvuf va nafs tarbiyasi»`. T.1998
Muxammedxojaev A. Gnoseologiya sufizma»` Dushanbe. 1997
Stepanyants A.». «`Filosofskie aspekti sufizma»`. M. Nauka. 1998
Sufizm v kontekste musulmanskoy kul`turi. M.Nauka. 1998
Trimengem Dj. «`Sufiskie ordena v islame»` M.Nauka. 1999
Yassaviy Axmad. Hikmatlar. Toshkent. 1990
Islam (spravochnik) Toshkent. 1999
Iskandarov B. Tasavvuf falsafasi. T. 1995
Komilov N. Tasavvuf. Toshkent. 1994