Sufizm etikasi kk

Uristan, talan-tarajdan maqset usi emespe. Ma` al jep otirin`»`-degen eken. 

Demek  bayliqqa  ha`wes  qoyiw  na`psi  qa`lewlerine  erk  beriwden  kelip  shig`adi.  Sonin`  ushin  Attor  baylar 

ha`m saray a`meldarlarin na`psi ba`lesine joliqqanlar dep ta`riypleydi.  

Bunnan sonday juwmaq shig`ariwg`a boladi, na`psige jol berip bayliqqa intiliw insandag`i jaqsi pa`ziyletlerdi 

joq etip, oni ruhxiy jaqtan gedey etip qoyadi. Na`psige jol bermeslik bul pa`klik girewi. 

Sufizmnin` movlaviya mazqabina derek Jaloliddin Rumiydin` moralliq ko`z-qaraslarinda da na`psi ma`selesi 

u`lken  orin  tutadi.  Onin`  pikirinshe,  na`psi  bul  insannin`  haywaniy  pa`ziyletlerinen  esaplanadi.  Sonin`  ushin  insan 

hesh qashan na`psinin` quli bolip qalmaslig`i kerek, yag`niy o`zindegi haywaniy pa`ziyletlerdin` u`stin keliwine jol 

qoymaslig`i  kerek,  bolmasa  ol  qorqinishli  haywaniy  ku`sh  duzag`ina  tu`sip  qaladi.  Ra`wyatlarda  bilay  delingen 

«`Sizin`  en`  u`lken  dushpanin`iz-bul  na`psi.  Onin`  menen  ba`rqulla  gu`resiwin`iz  za`ru`r,  oni  tutqinliqta  uslap 

qamap  qoyin`.  Ol  azat  eken,  siz  azat  emessiz.  Na`psige  qarsi  gu`res  insannin`  o`z  azatlig`i  ushin  gu`resi  bolip 

tabiladi»`. 

Joqarida aytilg`anlardan kelip shiqqan halda, soni aytiw kerek, sufiylar na`psi degende tek g`ana jep ishiwdi 

na`zerde tutpag`an, bul tu`sinik ken`eyip ha`m teren`lesip, bayliq, mu`lk, taj-taxt ma`selelerine jalg`anip ketedi.  

Sufizm filosofiyasinda insanlardi tayipalarg`a bo`liwde de na`psi tiykarg`i o`lshem sipatinda paydalaniladi. 

Sufizm insanlardi u`sh tayipag`a bo`ledi. 

Birinshi  tayipa  insanlarg`a  sezimlerge  beriliwshen`  insanlar  kiredi.  Ol  martabai  nafs  dep  ataladi.  Bunday 

insanlar  Qurang`a,  Muhammad  payg`ambarg`a,  Alla  taalag`a  isensede  a`melde  oni  orpinlay  almaydi  ha`m 

sezimlerge  berilip  jasaydi.  Olar  na`psi  ha`m  sezimlerdin`  quli  esaplanadi.  Olardin`  orni  dozaqta  delinedi.  Biraqta 

olar dozaq azabinan qutiliwi mu`mkin . bunin` ushin olar na`psini jilawlap sezimlerge berilmesligi, ta`wbe etip Alla 

taalag`a siyiniwi kerek.  

Ekinshi  tayipag`a  qa`lb  a`mri  menen  is  ju`rgiziwshi  insanlar  kiredi,  yag`niy  martabai  qalb.  Og`an  ruwxiy 

ha`m aqliy ta`repten ka`mil insanlar kiredi. Olar sezimlerge berilmeydi, na`psi talaplarinan u`stin turadi. Olar Alla 

talani  ha`m  qurandi  ta`n  aladi,  Muhammed  payg`ambardi  ta`n  aladi.  Olar  kalamdi  ilahiy  bilim  ekenligin.  Onin` 

qu`diretin ulig`laydi. Bul toparg`a kiriwshilkr Alla talani barliq na`rselerde ba`rqulla sezip turadi. Bunday insanlar 

qa`telespeydi ha`m haq so`zdi so`yleydi. Olar Alla taalag`a jaqin bolip ilahiy nur menen suwg`arilg`an. 

U`shinshi tayipag`a Rux adamlari kiredi, yag`niy martabai Rux. Bul toparg`a kiriwshi insanlar ha`r qa`demde 

ha`m  ha`mme  na`rsede  Alla  talani  tikkeley  ko`rip  turadi.  Olar  ushin  insanlar  Alla  talani  sa`wlelendiriwshi  ayna 

bolsa,  Alla  tala  bolsa,  o`z  na`wbetinde  insanlardi  sa`wlelendirip  turiwshi  ayna  esaplanadi.  Olar  ha`r  ta`repleme 

pa`klikke erisken shayxlar ha`m a`wliyeler. 

Bunnan ko`rinip tur, sufizm boyinsha kamil insan-bul na`psi qa`lewlerine qul bolmag`an, aqildi sezimlerden 

u`stin  qoya  alatug`in,  ruwxi  absolyut  ruhxqa  baylanisqan,  payiz  kramatqa  bay,  qa`lbi  jaqsiliqlarg`a  toli  pa`kize 

zatlar.  

Sufizmnin`  ko`rnekli  wa`killeri  ka`mil  insan  haqqinda  pikir  ju`riter  eken,  olar  insanlardag`i  rehimlilik, 

miyrim-sha`pa`a`t,  insanparvarliq  siyaqli  pa`ziyletlerdi  ulig`laydi.  Bunday  pa`ziyletlerdi  adamiyliqtin`  nag`iz 

ko`rinisi  ekenligin  atap  o`tedi.  Usi  pozitsiyadan  turip  o`z  zamanindag`i  ha`kimlerdi  xaliqparvarliqqa,  miyrim-

sha`pa`a`tke shaqiradi.  

Shayx Sa`diy bilay dep jazadiU` 

Ba`rshe  insanlar  bir-birinin`  ag`zalaridur,  sebebi  jaratilista  olar  bir  ga`wharlan  aling`an.  Turmis  bir  ag`zani 

awritqanda, qalg`anlari da zirqiraydi. Sonin` ushin sen basqalar turmisinan biyxabar bolsan`, onda sen insan degen 

atqa ilayiq emessen`. 

Xoja Axmad Yassaviy bul haqqinda bilay dep jazadiU` 

«`ariblarni kwrgan erde og`ritmangiz 

«`ariblarga ochig`lanib swz qotmangiz 

Zaif kwrib g`ariblarga tosh otmangiz 

Bu duneda g`aribliktek balo bwlmas 

Xoja  Axmad  Yassaviy  iyman  tili  menen  insanparvarliqti  ulig`laydi,  desek  qa`te  bolmaydi.  Allanin` qa`hri 

g`a`zeblerinen  qoriqpay  insanlarg`a  ziyan  jetkerip,  biysharalardin`  ko`zinen  jas  ag`iziwshi  bawritaslarg`a  ol 

iymansizlar dep qarag`an ha`m zulimliqlardi o`zinshe ayiplag`an. Onin` pikirinshe, musilman da, g`ayri din wa`kili 

de ha`esh kimge azar bermesligi kerekU` 

Sunnat ermish, kofir bwlsa, berma ozar 

Kwngli qattiq dilozardon xudo bezor 

Soni  da  aytip  o`tiw  kerek,  sufizmdegi  rehimlilik,  qanaat,  hu`jdan,  namis,  saqiyliq,  wapa,  dosliq, 

biradarliq  siyaqli  moralliq  qag`iydalar  X  a`sirdegi  a`yemgi  Hindistan  ha`m  Maverannahrde  hu`kim  su`rgen 

javonmardlik  ha`reketinin`  moralliq  talaplari  menen  uyg`inlasip  ketken.  Javonmardlik  (futuvvat)  ma`rtlik  degendi 

an`latadi.  Futuvvat  da  sufizm  de  islamiy  tariyxatlar  bolip  insandi  pa`kleniwge,  miyrim-sha`pa`a`t,  saqiyliq  ha`m 

ma`rtlik  pa`ziyletlerin  iyelewge  iytermeleydi.  Usi  ta`repinen  ilahiyat  ishqinda  du`n`yadan  waz  keshken,  denesin 

ruwxiy  kamalat  jolina  bag`ish  etken  darvish  penen  piradarliq,  pidayiliq  tuyg`ilarina  sadiqliq  ekewinde  de 

wyg`inlasqan. 

 

Bekkemleu ushin soraular 

Áàõàóàääèí Íà3øáàíäèéäè4 «í1ïñè »õà33ûíäà àéòûë2àí  8èêìåòëåðè 3àíäàé

  

---