Sufizm etikasi kk

Demek bayliqqa ha`wes qoyiw na`psi qa`lewlerine erk beriwden kelip shig`adi. Sonin` ushin Attor baylar 

ha`m saray a`meldarlarin na`psi ba`lesine joliqqanlar dep ta`riypleydi.  

Bunnan  sonday  juwmaq  shig`ariwg`a  boladi,  na`psige  jol  berip  bayliqqa  intiliw  insandag`i  jaqsi 

pa`ziyletlerdi joq etip, oni ruhxiy jaqtan gedey etip qoyadi. Na`psige jol bermeslik bul pa`klik girewi. 

Sufizmnin`  movlaviya  mazqabina  derek  Jaloliddin  Rumiydin`  moralliq  ko`z-qaraslarinda  da  na`psi 

ma`selesi  u`lken  orin  tutadi.  Onin`  pikirinshe,  na`psi  bul  insannin`  haywaniy  pa`ziyletlerinen  esaplanadi.  Sonin` 

ushin insan hesh qashan na`psinin` quli bolip qalmaslig`i kerek, yag`niy o`zindegi haywaniy pa`ziyletlerdin` u`stin 

keliwine jol qoymaslig`i kerek, bolmasa ol qorqinishli haywaniy ku`sh duzag`ina tu`sip qaladi. Ra`wyatlarda bilay 

delingen G`Sizin` en` u`lken dushpanin`iz-bul na`psi. Onin` menen ba`rqulla gu`resiwin`iz za`ru`r, oni tutqinliqta 

uslap qamap qoyin`. Ol azat eken, siz azat emessiz. Na`psige qarsi gu`res insannin` o`z azatlig`i ushin gu`resi bolip 

tabiladiG`. 

Joqarida  aytilg`anlardan  kelip  shiqqan  halda,  soni  aytiw  kerek,  sufiylar  na`psi  degende  tek  g`ana  jep 

ishiwdi  na`zerde  tutpag`an,  bul  tu`sinik  ken`eyip  ha`m  teren`lesip,  bayliq,  mu`lk,  taj-taxt  ma`selelerine  jalg`anip 

ketedi.  

Sufizm  filosofiyasinda  insanlardi  tayipalarg`a  bo`liwde  de  na`psi  tiykarg`i  o`lshem  sipatinda 

paydalaniladi. Sufizm insanlardi u`sh tayipag`a bo`ledi. 

Birinshi tayipa insanlarg`a sezimlerge beriliwshen` insanlar kiredi. Ol martabai nafs dep ataladi. Bunday 

insanlar  Qurang`a,  Muhammad  payg`ambarg`a,  Alla  taalag`a  isensede  a`melde  oni  orpinlay  almaydi  ha`m 

sezimlerge berilip jasaydi. Olar na`psi ha`m  sezimlerdin` quli esaplanadi. Olardin` orni dozaqta delinedi. Biraqta 

olar  dozaq  azabinan  qutiliwi  mu`mkin  .  bunin`  ushin  olar  na`psini  jilawlap  sezimlerge  berilmesligi,  ta`wbe  etip 

Alla taalag`a siyiniwi kerek.  

Ekinshi tayipag`a qa`lb a`mri menen is ju`rgiziwshi insanlar kiredi, yag`niy martabai qalb. Og`an ruwxiy 

ha`m aqliy ta`repten ka`mil insanlar kiredi. Olar sezimlerge berilmeydi, na`psi talaplarinan u`stin turadi. Olar Alla 

talani  ha`m  qurandi  ta`n  aladi,  Muhammed  payg`ambardi  ta`n  aladi.  Olar  kalamdi  ilahiy  bilim  ekenligin.  Onin` 

qu`diretin ulig`laydi. Bul toparg`a kiriwshilkr Alla talani barliq na`rselerde ba`rqulla sezip turadi. Bunday insanlar 

qa`telespeydi ha`m haq so`zdi so`yleydi. Olar Alla taalag`a jaqin bolip ilahiy nur menen suwg`arilg`an. 

U`shinshi  tayipag`a  Rux  adamlari  kiredi,  yag`niy  martabai  Rux.  Bul  toparg`a  kiriwshi  insanlar  ha`r 

qa`demde  ha`m  ha`mme  na`rsede  Alla  talani  tikkeley  ko`rip  turadi.  Olar  ushin  insanlar  Alla  talani 

sa`wlelendiriwshi ayna bolsa, Alla tala bolsa, o`z na`wbetinde insanlardi sa`wlelendirip turiwshi ayna esaplanadi. 

Olar ha`r ta`repleme pa`klikke erisken shayxlar ha`m a`wliyeler. 

Bunnan  ko`rinip  tur,  sufizm  boyinsha  kamil  insan-bul  na`psi  qa`lewlerine  qul  bolmag`an,  aqildi 

sezimlerden  u`stin  qoya  alatug`in,  ruwxi  absolyut  ruhxqa  baylanisqan,  payiz  kramatqa  bay,  qa`lbi  jaqsiliqlarg`a 

toli pa`kize zatlar.  

Sufizmnin`  ko`rnekli  wa`killeri  ka`mil  insan  haqqinda  pikir  ju`riter  eken,  olar  insanlardag`i  rehimlilik, 

miyrim-sha`pa`a`t,  insanparvarliq  siyaqli  pa`ziyletlerdi  ulig`laydi.  Bunday  pa`ziyletlerdi  adamiyliqtin`  nag`iz 

ko`rinisi  ekenligin  atap  o`tedi.  Usi  pozitsiyadan  turip  o`z  zamanindag`i  ha`kimlerdi  xaliqparvarliqqa,  miyrim-

sha`pa`a`tke shaqiradi.  

Shayx Sa`diy bilay dep jazadiU` 

Ba`rshe  insanlar  bir-birinin`  ag`zalaridur,  sebebi  jaratilista  olar  bir  ga`wharlan  aling`an.  Turmis  bir 

ag`zani  awritqanda,  qalg`anlari  da  zirqiraydi.  Sonin`  ushin  sen  basqalar  turmisinan  biyxabar  bolsan`,  onda  sen 

insan degen atqa ilayiq emessen`. 

Xoja Axmad Yassaviy bul haqqinda bilay dep jazadiU` 

G`ariblarni kwrgan erde og`ritmangiz 

G`ariblarga ochig`lanib swz qotmangiz 

Zaif kwrib g`ariblarga tosh otmangiz 

Bu duneda g`aribliktek balo bwlmas 

Xoja Axmad Yassaviy iyman tili menen insanparvarliqti ulig`laydi, desek qa`te bolmaydi. Allanin` qa`hri 

g`a`zeblerinen  qoriqpay  insanlarg`a  ziyan  jetkerip,  biysharalardin`  ko`zinen  jas  ag`iziwshi  bawritaslarg`a  ol 

iymansizlar  dep  qarag`an  ha`m  zulimliqlardi  o`zinshe  ayiplag`an.  Onin`  pikirinshe,  musilman  da,  g`ayri  din 

wa`kili de ha`esh kimge azar bermesligi kerekU` 

Sunnat ermish, kofir bwlsa, berma ozar 

Kwngli qattiq dilozardon xudo bezor 

Soni  da  aytip  o`tiw  kerek,  sufizmdegi  rehimlilik,  qanaat,  hu`jdan,  namis,  saqiyliq,  wapa,  dosliq, 

biradarliq  siyaqli  moralliq  qag`iydalar  X  a`sirdegi  a`yemgi  Hindistan  ha`m  Maverannahrde  hu`kim  su`rgen 

javonmardlik ha`reketinin` moralliq talaplari menen uyg`inlasip ketken. Javonmardlik (futuvvat) ma`rtlik degendi 

an`latadi.  Futuvvat  da  sufizm  de  islamiy  tariyxatlar  bolip  insandi  pa`kleniwge,  miyrim-sha`pa`a`t,  saqiyliq  ha`m 

ma`rtlik  pa`ziyletlerin  iyelewge  iytermeleydi.  Usi  ta`repinen  ilahiyat  ishqinda  du`n`yadan  waz  keshken,  denesin 

ruwxiy  kamalat  jolina  bag`ish  etken  darvish  penen  piradarliq,  pidayiliq  tuyg`ilarina  sadiqliq  ekewinde  de 

wyg`inlasqan. 

Sufizm futuvattada ulli ideyalardin` a`meliy, sotsialliq ta`rtibin ko`rgen bolsa, futuvvat sufizmde ideyaliq-

teoriyaliq  negizin  tapqan  edi.  Sufiylar  jalg`iz  qudayg`a  ashiq  bolip,  pa`niylik,  ruwxiy  pa`klik  ushin  gu`resse, 

futuvvatshilar  sufizm  ta`liymatlarin  qollawshilar  siyaqli,  sotsialliq  ortaliqtan  waz  keshpedi,  olar  xaliq  ishinde 

ju`rip, qayir sahawat islerin islewdi dawam ettirdi. 

---