Sufizm etikasi kk

w. 

Ñóôèçì ôèëîñîôèÿñûíäà2û èíñàíëàðäû òîïàðëàð2à àæûðàòû7äà í1æè òèéêàð2û 5ëøåì ñûïàòûíäà 3àáûë 

åòèëè7è 3àíäàé  ò6ñèíèëåäè

 

e. 

Ñóôèçìäå ñîöèàë-ìîðàëëû3 ì1ñåëåëåð äåãåí íå 

 

 

A`debiyatlar. 

I.A.Karimov. Ma`naviy yuksalish ywlida. T.Wzbekiston. 1998. 

Nazarov U. Qadriyatlar falsafasi. T.Ma`naviyat. 1998 

Maxmud Asad Jwshan. «`Tasvvuf va nafs tarbiyasi»`. T.1998  

Muxammedxojaev A. Gnoseologiya sufizma»` Dushanbe. 1997 

Stepanyants A.». «`Filosofskie aspekti sufizma»`. M. Nauka. 1998  

Sufizm v kontekste musulmanskoy kul`turi. M.Nauka. 1998  

Trimengem Dj. «`Sufiskie ordena v islame»` M.Nauka. 1999 

Yassaviy Axmad. Hikmatlar. Toshkent. 1990 

Islam (spravochnik) Toshkent. 1999 

 Iskandarov B. Tasavvuf falsafasi. T. 1995 

 Komilov N. Tasavvuf. Toshkent. 1994  

 

 

 

 

 

---

9 Sufizm filosofiyasinda sotsial-moralliq ma`seleler 

Jobasi 

1. Sufizmde insan man`aviyati ma`selesinin` analizleniwi. 

2. Sufizm filosofiyasinda isanlardi toparlarg`a ajiratiwda na`psi tiykarg`i o`lshem sipatinda qabil etiliwi. 

3. Sufizmde adalat ma`selesinin` analizleniwi. 

 

1. Sufizmde insan man`aviyati ma`selesinin` analizleniwi. 

Insan ushin qayg`iriw, onin` ruwxiy kamalatin oylaw sufizm filosofiyasinin` tiykarg`i ma`selelerinen biri 

bolip  tabiladi.  Sufizm  tariyxinda  ha`r  qiyli  bag`dar  ha`m  tariyxatlar  almasip  turg`an  bolsada  insan  ruhxiylig`i 

ma`selesi  hesh  bir  tariyxat  na`zerinen  shette  qalg`an  emes.  A`sirese  insannin`  botiniy  du`n`yasi,  ishki  qarama-

qarsiliqlari,  Rux  ha`m  dene  arasindag`i  gu`res  sufiylardi  qiziqtirip  kelgen.  Olar  insanda  eki  qarama-qarsi  ku`sh-

ruwxiy  ha`m  shaytaniy  ku`sh  quwatlardin`  barlig`in,  insan  usi  shaytaniy  ku`sh  quwatlardan  qutilip  Alla  tala 

su`yetug`in  paziyletlerge  iye  boliwina  ja`rdem  etiwge  ha`reket  etedi.  Insannin`  o`mirdegi  orni,  ja`miyet  bolip 

jasaw  ta`tiplerine  de  usi  ko`z-qarastan  turip  qarag`anN`  sol  sebepli  sotsialliq  kelispewshilikler,  uris  ja`njeller, 

mu`lkiy ten`sizliktin` tu`p deregi ha`m tiykarg`i sebebin de sufizm insan ta`biyatinan izleydi, haywaniy ku`shlerdi 

jen`iwden baslaw kerek tu`sindiredi. Sufiylar insan ta`biyatindag`i unamsiz ku`shlerdi uliwma at penen G`na`psiG` 

yaki  bolmasa  G`nafsi  ammoraG`  dep  atadi  ha`m  og`an  qarsi  gu`reske  atlandi.  Mal  du`n`ya  jiynaw,  na`psi 

za`ru`rliklerine  tiykarlanip  jasaw,  haywaniy  xirslar  qatti  qaralandi,  insandi  na`kasliq  ha`m  pa`leketlerden 

qutqariwdin`  birden-bir  tuwri  joli-na`psini  o`ltirip  qanaat  penen  hadal  jasaw,  Rux  ha`m  erikti  shiniqtira  otirp, 

insanda insaniyliqti, yag`niy ilahiyliqtin` jen`isin ta`miynlew za`ru`r dep insanlardi u`gitledi.  

Usi pikirler ulli shayxlardin` G`sufizmG` tu`sinigine Bergen ta`riyplerinde aniq ko`rinedi. 

Sufizm  degenimiz  neW  degen  sorawg`a  Shayx  Nuriy  G`Sufizm-na`psi  la`zzetlerinen  waz  keshiwG`, 

Shayx  Safiy  G`Sufizm-na`psi  ma`nzillerin  basip  o`tiwG`,  Shayx  Ravim  G`Sufizm-quday  jolinda  na`psiden  waz 

keshiwG`,  ataqli  sufiy  shayir  Bobo  Tohir  G`sufizm-o`limi  joq  o`mir  ha`m  o`miri  bolmag`an  o`limdur,  yag`niy 

nafsaniy-haywaniy o`mirde o`lmek ha`m insaniy o`mirde jasamaqG` dep ta`riyp beredi. 

Ayirimlar  na`psini  qan`g`ig`an  iyt,  yaki  Rux  etegine  jabisqan  patasliqqa,  ayirimlar  bolsa  jep  toymas 

ajdarha, yaki jalg`an timsali bolg`an Ta`jjalg`a megezetedi. A`psanalarg`a ko`re, Ta`jjal aqiri zamanda jer astinan 

shig`ip,  du`n`yanin`  barliq  bayliqlarin  insanlarg`a  ko`z-ko`z  qilip,  insanlardi  haq  jolinan  azg`iradi,  insanlar  Alla 

talani  da  o`zlerin  de  umitip,  Ta`jjal  artinan  dozaqqa  jol  aladi.  Demek,  na`psi  adamdi  adamshiliqtan  shig`aradi, 

ha`r-qanday  gu`na`lardi  islewge  sebepshi  bolip,  baxitsiz  etedi.  Qurani  Karimnin`  G`HamzaG`  su`resinde 

aytiliwinsha,  mal  toplawg`a  mehr  qoyip  jasag`an  adam  mal-mu`lki  menen  G`Allanin`  na`zerinde  janip,  nabit 

boladiG`. Qurannin` ko`p ayatlarinda ziqna bay Korunnin` ashinarli ta`g`diri na`psinin` sum ekenligine misal etip 

keltiriledi.  Korun  ziqnaliq  timsali  sipatinda  a`debiyatta  da  so`z  etiledi.  Korun  ju`da`  ko`p  altin  jiynap,  hesh  kige 

bermegeni ushin aqiri mal-mu`lki menen qosa jer jutqan delinedi a`psanalarda. Ha`tteki insandi ja`nnetten mahrum 

etken  de  na`psidurN`  ra`wyatlarg`a  qarag`anda,  Adam  ata  shaytannin`  so`zine  kirip,  Alla  taala  ruxsat  etpegen 

biyday  da`nesin  jep  ko`redi  ha`m  sol  sebepli  ja`nnetten  quwdalanadi.  Sebebi  ja`nnet  ruxlar  ma`kani,  na`ps  bolsa 

ruxti  bilg`aydi.  Biz  tubalawshiliq  da`wirinde  dinge  quwdalawg`a  barilip  ketip,  bul  ra`wyatti  masqara  ettik, 

kritikaladiq.  Biraqta  bul  ra`wyat  Quranda  keltirilgen  bolsa  da  ol  xaliq  isenimi-antik  da`wir  danishpanlarinin` 

isanlar  baxtin  oylap,  aytqan  hikmetleri  ekenligin  tu`sinbedik.  Bul  ra`wyat  negizinde  insandi  ulig`law,  onin` 

tiykarinda pa`k ekenin tastiyqlap, sol pa`klikke sol tiykarg`a qaytiwg`a u`git bar ekenligi ko`rinip tur.  

Na`psinin`  jaman  ekenligin  an`lap  biliw-bul  ilahiylikti  qalaberdi  o`zligin`di  an`law  demekdur. 

Bahawaddin Naxshbandtin` G`O`z na`psin`nin` jamanlig`in an`law-o`zligin`di an`law demekdurG`-degen hikmetli 

so`zi  biykar  aytilmag`an.  Xoja  Ahmad  Yassaviydin`  shig`arg`an  juwmaqlarinin`  biri  sonnan  ibarat,  na`ps  ishki, 

lekin  ku`ta` qa`wipli  dushpan.  Ol  insandag`i  bir  pu`tinlikti  sindiradi.  Onin`  qa`lewlerinen,  ruwxiy  qa`terjamliq 

joqqa  shig`adi.  Sol  sebepli  na`psige  jen`ilgen  patsha-gadadur,  na`psiden  u`stinlikke,  jen`iske  erisken  gada-

patshadur. Na`psini jen`e alg`an insannin` g`ururin ha`m insaniy qa`dir qimbatin hesh kim ayaq asti ete almaydi. 

Sol sebepli Yassaviy qudayg`a iltija qilip bilay deydiU` 

Xudovando, solgil meni wz ywlingga, 

Nafs ilgida xarob, ado bwldim mano 

Fisqu fujur tulib toship, haddan oshti 

G`arkob bwlib is`en ichra qoldim mano 

Sufizmda  aytiliwinsha,  na`psi  insanlarda  ashko`zlikti,  tek  g`ana  o`zim  bolsam  boldi  ma`nisindegi  ko`z-

qarasti payda etedi. Insan na`psi qarmag`ina tu`skennen keyin hesh na`rseden qaytpastan, haramnan jerkenbesten, 

basqalardin` esabinan bolsada jaqsi jasawdi oylaydi. Aqibetinde ol zalim, biyrehim, na`tiyjesiz bolip qaladi.  

Sufiy  shayirlarinin`  biri  Fariddin  Attor  da  barliq  ja`njel  ha`m  urislardin`  negizinde  na`psi  ba`lesine 

ushirag`anliq  jatadi  dep  esaplaydi.  Shayir,  a`meldarlar  bayliq  arttiriw  jolinda  ha`r-qanday  iplas  islerden  de 

qaytpaytug`inlig`in  o`z  ko`zi  menen  ko`redi.  Attor  o`z  hikayalarinin`  birinde  to`mendegilerdi  bayan  etediU` 

Iskandar  Zulxarnayin  Chin  ma`mleketin  basip  alg`annan  keyin,  u`lken  ziyapat  beredi.  Chin  patshasi  sonda 

Iskandar  aldina  ha`r  qiyli  awqatlar  emes  al  ba`lki  tabaqlarg`a  toltirip  altin  ten`ge  ha`m  altin  buyimlardi  qoyadi. 

Sonda Iskender Chin patshasina qarap G`Mazali awqatlar ornina menin` aldima ne ushin altinlardi qoydin`W Aqiri 

men  altin  jemeymen  g`oyG`-deydi.  Og`an  juwap  retinde  Chin  patshasiU`  G`Sen  bul  jerge  awqat  jew  ushin 

kelmegensen`-g`oy.  Awqatti  sen  o`z  ma`mleketin`de  de  tawar  edin`.  Seni  bul  jerge  baslap  kelgen  na`rse  bayliq 

emespe aqiri. Uristan, talan-tarajdan maqset usi emespe. Ma` al jep otirin`G`-degen eken. 

---