Süleyman sanġ axundov
Yüklə 3,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- LÜĞƏT Bilmərrə
- Cəvərən
- Mürəbbiyə - dayə Pişvaz - qarşılamaq Sərəskər
160 götürüldü və Qaraca qıza elə döş vurdu ki, o da, özü də dərəyə uçdular. Qaraca qızın sağ ayağı kola ilişib qanadı. Bunun ağrı- sından və Qara köpəyin belə hərəkətindən acıqlanıb qışqır-dı. Amma başını yuxarı qaldırdıqda vaqon qa- tarının keçdiyini gör- dü. Qaraca qız anladı ki, ağıllı köpək onu bu tövr ölümdən qur- tarmışdır, ona görə də dərhal acığı yatdı vəqara köpəyin başı- nı sığallayıb onu əzizlədi. Sonra yola çıxdı ki, görsün cəvərəni necə olmuşdur. Gördü ki, ondan ancaq qırılıb yerə tökülmüş çöplər qalmışdır. Qaraca qız ölümdən qurtarmasına çox şad olub cəvərənin tələf olmasına bir o qədər yanmadı. Bu xəbər gedib şəhərə də çatmışdı. Ağca xanım dostu Qaraca qızın ölümdən xilas olmasına çox şad olub atasına yazdığı məktubun içində bir şahı iriliyində zərli bir kağız da qoymuşdu ki, bu da mənin tərəfimdən Qara köpəyə bəxşiş olsun. *** Yayın axır günləri idi. Ağca xanımın pansiona gir- məsinə az qalmışdı. O, anasından rəca etdi ki, bu axır gün- lərini kəndlərində keçirməyə izn versin.. Pəricahan xanım razı olub dedi: - Yaxşı, qızım mən özüm də səninlə bərabər oraya gedə- cəyəm ki, bir az rahat olaq. Yoxsa burada gedib-gələnlərin əlindən bir dəqiqə asudə deyiləm, ancaq, Ağca! Şərtim budur 161 ki, o qaraçı qızı ilə tamamilə əlaqəni kəsməlisən. Sən bəy qızısan, elə rəiyyət qızı ilə oturub-durmaq sənə yaraşmaz. O günü atan şəhərə gəlmişdi. Özü dutduğu əməldən peşiman olmuşdur. O deyirdi ki, mən arvadımın acığına Ağcanı Qaraca qız ilə görüşdürürdüm, yoxsa qızımın öz qaravaşilə dostluq etməsinə heç mən də razı deyiləm. Bağın meyvəsi dərildikdən sonra Piri kişini də, Qaraca qızı da qovacağam. Bu xəbərdən Ağca xanım qəmgin və pərişan oldu. O indi kəndə getməyinə şad deyildi. O idi ki, səhəri günü anası onu yuxudan qaldırdıqda dedi: - Ana, mən kəndə getmək istəmirəm! - Nə üçün? Dünən sən özün demirdinmi? Qalx, tənbəllik etmə! Ağca xanım istər-istəməz qalxıb geyindi. Pəricahan xanım kəndə gələcəklərini teleqraf ilə Hüseynqulu ağaya xəbər verdi. Vaqon qatarı stansiyada dayandıqda Ağca xanım pəncərədən atasını görüb çağırdı. Vaqondan endikdə Ağca xanım Qaraca qızı kənarda durmuş gördü. Pəricahan xanımın başı şeylərinə qarışmışdı. Nökərlər şeyləri alıb faytona yığır- dılar. Bundan Ağca xanım istifadə edərək gizlicə Qaraca qı- zın yanına qaçdı. Onunla görüşdü. - Tez ol get, Pəricahan xanım bizi burada görməsin, yoxsa yenə acığı dutar, - deyə Qaraca qız Ağca xanımı tələs- dirdi. - Doğru deyirsən, sonra görüşərik - deyə Ağca xanım ata-anasına yanaşdı və faytona minib yola düşdülər. Ağalar qapıya çatdıqda xidmətçilər həyətdə cərgə ilə düzülüb zalım xanımın qorxusundan tir-tir əsirdilər. Bunların içində Piri kişi də var idi. Pəricahan xanım Qaraca qızı orada görməyib qızının ürəyini ondan soyutmaq üçün rişxənd ilə dedi: “Qızım, bu da dostun Qaraca qızın vəfası! Gör səni necə tez yadından çıxarmış!” 162 Ağca xanım anasının bu tənəsinə səbr edib sirrin üstünü açmadı. Sabahı günü Mariya İvanovna da gəlib çıxdı. Ağca xanımın buraya gəlməkdən məqsədi Qaraca qız ilə gün keçirmək idi. O da mümkün olmadığından çox bikef və qəmgin idi. *** Qaraca qız da qəmgin idi. Komadan çıxmaq istəmirdi. Gün çıxıb xeyli qalxmışdı. Qaraca qız oyanmışdısa da, hələ yerindən qalxmamışdı. - Qızım, nə çox yatmısan, sən heç belə gecikməzsən. Azarlı deyilsən ki? – deyə Piri kişi sordu. - Yox baba, azarlı deyiləm, əmma heç durmağa heç könlüm yoxdur. Piri kişi komanın qapısını açıb dedi: - Qızım bax gör nə gözəl günəş çıxmış! Belə havalarda ancaq tənbəllər yatar. Qaraca qız qalxıb aram ilə geyinməyə başladı. Sonra əl üzünü yuyub çay içməyə məşğul oldu. Çaydan sonra bayıra çıxdı. Həqiqətdə günəş xeyli parlaq idi. Bağı gəzərkən Qaraca qızın gözünə qarınca yuvası sataşdı. Bu qarıncaların içində qanadlıları da vardı. Onlar qalxıb havada uçurdular. Gah bu yuvan, gah o yuvanın ağzında qaynaşırdılar. Piri kişi Qaraca qıza yaxınlaşıb dedi: - Qızım nəyə baxırsan? - Qarıncalara baxıram, baba!Bunların içində qanadlıları da var. Baba bu nə üçün? - Qızım onların qanadları həmişəlik deyil, onlar tökülə- cəklər. Bu gün bu qarışqaların toy günüdür. Maya dutandan sonra onların dişilərinin qanadı quruyub düşəcək. Qaraca qız babasından qarışqa toyu eşitcək əllərini biri- birinə vurub şaqqıltı ilə gülməyə başladı. Piri kişi də ona qoşulub gülməyə başladı: 163 - Bəli, qızım, qarışqala- rın toyudur! Get qavalını gə- tir, çal, onlar da səndən razı qalsınlar. Piri babanın bu fikri Qaraca qıza xoş gəldi. O qa- çaraq komaya gedib qavalını gətirdi, çalıb oynamağa baş- ladı. Piri kişi bu işdən şad oldu. Bu vaxt Ağca xanım mürəbbiyyəsi ilə bağçada otur- muşdular. Mariya İvanovna kitab oxuyurdu. Ağca xanım da evcik tikirdi. Çiçəkləri dərib onu bəzəyirdi. Bu zaman onun qulağına Qaraca qızın nəğməsinin səsi gəldi. Onu görmək üçün çəpərin qırağına gəldi. Ağca xanım Qaraca qızın çəpərin yanında oxuduğu mahnını dinləyərkən qıvrılıb özünü günəşə verən zəhərli bir ilan atlanıb Ağca xanımın çıplaq qolundan sancdı. Ağca xanım qışqırıb özünü mürəbbiyəsinin üstünə atdı. Bunun qışqırığına anası və xidmətçilər töküldülər. Mariya İvanovna özünü itirib Ağca xanımı bağçada tək qo- yub evə su gətirməyə qaçdı. Ağca xanım da qışqıra-qışqıra onun dalınca yüyürməyə başladı. - Qızım qavalını çalma, görək o ağalıqdan gələn səs nədir? – deyə Piri baba Qaraca qızı dayandırdı. - Baba, bu səs Pəricahan xanımın səsidir,- deyə Qaraca qız ildırım kibi götürüldü. Həyətə çatdıqda gördü ki, Ağca xanımın biləyindən qan axır və Pəricahan xanım da ağlayaraq xidmətçilərə yalvarır: - Aman, sizə qurban olum! Tezcə bir Ağcanın yarasını sorub ilanın zəhərini yerə tökünüz! Lakin heç kəs bu qorxulu işə cürət edib qədəm qoymu- du... 164 Qaraca qız Pəricahan xanımdan bunu eşitcək Ağca xanımın qolundan zəhəri sorub yerə tökməyə başladı. Hamı qorxulu bir halda buna təəccüb edirdi. Pəricahan xanım Qaraca qızın saçlarını öpərkən deyirdi: - Qaraca qız! Mənə rəhmin gəlsin, qızımı ölməyə qoyma. Qaraca qız isə Pəricahan xanımın naləsinə əsla fikir verməyib öz istəkli dostunu ölümdən xilas etməyə səy edirdi. Bir azdan sonra Qaraca qız nə qədər sordusa, daha yaradan qan gəlmədi. Ağca xanım yaradan bir o qədər şikayət etmirdi, ondan artıq yaradan yuxarıda qaytan ilə möhkəm bağlanmış yerdən şikayət eidrdi: - Ana, qaytanı aç, qolumu kəsir! - Yox qızım, olmaz, onda zəhər bədədninə yayılıb səni öldürər, səbr et bu saat şəhərə teleqram vuracağam. Atan hə- kim gətirsin - bunu deyə Pəricahan xanım bir teleqram yazdı və nökərə verdi ki, aparıb stansiyadan vursun. Ağca xanımın qolunu bağlayan zaman Piri kişi gəlib çıxdı. Əhvalatdan xəbərdar olub xeyli iztirab ilə Qaraca qızın üzünə baxdı. - Baba, gördünmü başımıza nə gəldi?! – deyə Pəricahan xanım şikayətləndi. - Bəli, gördüm. Onu da görürəm ki, öz balanı ölümdən xilas etmək üçün bu atasız, bu anasız yetimi bəlaya salmısan– deyə Piri kişi sərt nəzər ilə onun üzünə baxdı. - Baba, nə deyirsən? Qaraca qıza heç bir şey olma- mış! - Yaxşı bax, xanım! Bu vəqt Qaraca qız dedi: - Baba, içərim yanır, mənə su ver, içim! - Gəl qızım, gedək, görüm sənə nə çarə edə bilərəm! Sonra üzünü xidmətçilərə tutub dedi: - Cəld gedib mənim komamdan qatıq gətirin, ayran edib qıza içirdim! - Baba, bu saat - deyə xidmətçilər yüyürüşdülər. 165 - Baba, sənə yalvarıram! Qaraca qızı aparma, qoy burada yatsın, teleqram vurmuşam. Hüseynqulu ağa şəhərdən həkim gətirəcəkdir, – bunu deyə Pəricahan xanım onun qabağını kəsdi. - Çəkil! Sən indiyə kibi bu qızı ağalığın ətrafına dolanmağa qoymamısan ki, bəyzadə qızına fəna xasiyyətləri təsir edər. İndi də mən onun bu zülm yuvasında qalmasına razı deyiləm,- bunu deyə Piri baba Qaraca qızın əlindən dutub apardı. *** Piri kişi Qaraca qızı soyundurub rahat etdi. Ona tez-tez ayran verirdi. Lakin yaranı sorduqda zəhər tüpürcəklə Qaraca qızın bədəninə yerimişdi. Bununla beləPiri baba Qaraca qızdan ümidini kəsməmişdi. Lakin öz canını özgə uğrunda fəda etmiş qızcığazın həyatı bitmək üzrə idi!.. - Baba, mən ölsəm məni o bağmızın yanındakı göy təpədə basdırınız! Oranı mən çox sevirəm, oradan hər yer görünür, orada hər cür çiçək var! - Qorxma, qızım, həkim gəlib sənə dərman verəcək, sən də sağalacaqsan. Uzun yaşayacaqsan. Mən qoca babanı o dediyin göy təpədə basdıracaqsan. Hüseynqulu ağa həkim ilə gəlib çıxdı. Həkim Ağca xanıma baxdıqdan sonra dedi: - Ağca xanımın heç bir qorxusu yoxdur. İlanın zəhəri bədəninə yayılmamış rəf olunmuş, azacıq hərarəti var. Ona da dərman verərəm yaxşı olar. Bu xəbərdən ata və ana çox şad oldular. Sonra həkim ilə bərabər Piri babanın daxmasına getdilər. Qaraca qızın qan ilə dolmuş gözləri yumulmuşdu. Həkim ona baxdıqdan sonra dedi: 166 - Xəstənin halı çox ağrdır, çünki sovuran zaman, zəhəri udmuşdur, o qanına qarışıb bədəninə yayılmışdır. Sağalması çətindir. Bu xəbərdən Piri kişi məyus olub dedi: - Həkim, öz balasını ölümdən xilas etmək üçün başqa bir balanı ölümə verən qadına nə deyərlər? - Sus! Qoca köpək, mənim qızımı bir qaraçı qızına taymı edirsən, - deyə Hüseynqulu ağa hayqırdı. Həkim onları sakit edib gətirdiyi dərmanı Qaraca qıza içdirdi və Piri kişiyə tapşırdı ki, bundan xəstəyə tez-tez versin. - Baba məyus olma, qız çox sağlamdır. Ümidvaram ki, sağalar, - deyə həkim ağalar ilə bərabər getdi. *** Piri baba daxmanın qapısını açıb Qaraca qızın başı tərəfində oturdu. Sonsuz qoca Qaraca qıza artıq dərəcədə məhəbbət bağlamışdı. Qaraca qız onun əski komasına yeni bir həyat, yeni bir şölə gətirmişdi. İndi o şölə sönür... Ona da səbəb tam çocuqluğundan zülmünü çəkdiyi ağaları olmuşdu. Qaraca qız qan ilə dolmuş gözlərini açdı, axır nəfəsində günəşin şəfəqinə bir müd- dət baxdı, sonra gülümsün- dü, gözlərini yenə yumdu. Qaraca qız öldü!.. -Daxmanın bülbülü uçub getdi, - deyə Piri baba göz yaşı tökdü. 167 168 169 LÜĞƏT Bilmərrə - birdəfəlik Bona – dayə (əski fransızca: “bonna” yazılır, “bona” oxunur) Boğanaq – (“Ayı boğanaq qoparan ağac kimi yerə yıxıldı”) “Azərbaycan folkloru” toplusunda yuxarıda deyilənlərlə səsləşən olduqca maraqlı bir faktla rastlaşırıq: “Taxıl döyümü vax- tı boğanaq qalxarsa, qızlar: “Boğanaq gəlmə, sənə gedəcəyəm”- deyirlər”. Azərbaycan inancındakı qızların boğanağa ərə getmək istəyi və “Yel baba” mərasim nəğməsinin “Mənim ölüm xəbərim Anama desin yellər” misraları ilə Boreyin ölü qızları qaçırması arasında əlaqə göz qabağındadır. Lakin yunan miflərindən fərqli olaraq Azərbaycan inancında qızlar sağ ikən özləri könüllü surətdə sərt küləyə ərə gedəcəklərini vəd edirlər, bununla da onun könlünü oxşayıb, arzusunun yerinə yetirilməsinə ümid yaradırlar və taxıl döyümündə şiddətli əsməsinin qarşısını alırlar. Başqa sözlə, nəğməni eşidəndən sonra Boğanağa – Boreyə qızların ölməyini gözləmək və oğurluq etmək lazım gəlmir, çünki taxıl döyülüb qurtaran kimi onları öz xoşları ilə qoynuna alıb istədiyi yerə apara biləcək. Cəvərən – ipli, kiçik səbət Çərkəsi paltar – milli kişi üst geyimi Kərrat ilə - dəfələrlə Mənzilə - məna, məqam Müqəyyəd – qeydinə qalma ( ilk variantda doğru verilən bu söz sonrakı variantlarda danışıq dilinə uyğunlaşdırılaraq “muğayət” şəklində təhrif edilib.) Mürəbbiyə - dayə Pişvaz - qarşılamaq Sərəskər - komandan Sərrac - [ər.] Yəhər və sair qoşqu ləvazimatı qayırıb satan adam Təvəqqe – xahiş 170 MÜNDƏRĠCAT 1.“Qaraca qız”ın taleyi: əsər necə dəyişdirildi? ................... 5 2.“Qaraca qız” əsərinin orta məktəb dərsliklərində tədrisinə dair ........................................................................................ 11 3.S.S.Axundovun “Qaraca qız” povestinin nəşr olunan nüsxələri arasındakı fərqlər...................................................19 4.Qaraca qız. ”Məktəb” dərgisi, № -1-22; 2013-cü il ........ 32 5.Qaraca qız. S.S.Axundov. Zərafət. Bakı, Azərnəşr, 1927.. 80 6.S.S.Axundov. Qaraca qız. Bakı, Azərnəşr, 1934 ........... 122 7.Lüğət ...............................................................................169 171 172 Yüklə 3,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|