T. C. İStanbul üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ tarih ana biLİm dali
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İz İstorii Rannih Bulgar
- Stepi Evrazii v Epohu Srednevekovya
- İstoriya Tatar S Drevneyşih Vremen v Semi Tomah Tom II Voljskaya Bulgariya i Velikaya Step
- Kultura Ranney Voljskoy Bolgarii
- Oçerki Po Arheologii Tatarstana
- Chuvash Studies , Ed. By. A. Rona-Tas, Budapest, 1982, p.51; Zimonyi, The Origins Of The Volga Bulgars
rastlanan koyun kemikleri bulunmuştur. Bu mezarlığın da Bolşe-Tarhan ve Kaybelsk Mezarlığıyla birlikte aynı dönemde yani VIII. yüzyılda Bulgarlarca bırakıldığı tahmin edilmektedir 159 . Bolşe-Tarhan ve Kaybelsk tipi mezarlıklarının defin geleneği ve malzeme demirbaşı Güney-Doğu Avrupa Saltovo-Mayatsk 160 kadim eserleri arasında en yakın benzerlerini bulmaktadır. Doğu Avrupa bozkırlarında oluşan Saltovo-Mayatsk arkeolojik kültürü Hazar Kağanlığı’nın nüfusu olan Bulgarlar, Alanlar, Savirler ve diğer Türk boyları tarafınca bırakılmıştır 161 . Bu manada Don çevresi ve Azak yanında, Kuzey Kafkasya’da ve Kırım’da, Dnyester’de ve Tuna’da yerleşik çok sayıdaki eser öz Bulgarlara aittir. Erken eserleri Bolşe-Tarhan tipi mezarlıklarca temsil edilen Saltovo-Mayatsk kültürünün Orta İtil varyantı etnik açıdan da Bulgarlar ile bağlantılıyken onlar da Kama yanı-Ural yanı (Ugor-Fin) nüfusunun belirli kültürel etkisini hissetmiştir. İncelenen zamanda Orta İtil’de ve Kama’nın aşağı kesimlerinde Bulgar Türklerinden etnik olarak farklı olan boylar da göçebe olarak yaşamıştır. Panoniya’ya hareket eden kadim Macarlar tarafınca bırakılan Bolşetigansk Mezarlığı bunun en güzel örneğidir 162 . Bu mezarlığın materyalleri E. A. Halikov tarafından yayınlanmıştır 163 . Bu mezarlığın definleri 50-95 cm derinliğinde dikdörtgen mezar kuyularına yerleştirilmiş olup bunların çoğunun başları batıya yöneltilmiştir. Kemik altlarında tabut kalıntıları, keçe parçaları, kaba dokuma, akağaç kabuğu tespit edilmiştir. 159 E. K. Maksimov, “Nahodka Rannebolgarskih Pogrebeniy Bliz Saratova”, İz İstorii Rannih Bulgar, Kazan, İzd. KFAN SSSR, 1981, s.108-110. 160 Saltovo-Mayatsk kültürü Bulgarların da dâhil oldukları Hazar Kağanlığı hâkimiyetindeki göçebe Türkleri temsil eden arkeolojik kültürdür. Bu kültür VIII-IX. yüzyıllarda Azak yanı ve Don çevresindeki bozkır ve orman-bozkır kuşağında yerleşen ve yarı göçebe olarak yaşayan Bulgarlar tarafından bırakılmıştır. Adı ise Ukrayna’nın Harkov bölgesinde ortaya çıkarılan çok sayıda arkeolojik kalıntıları da kapsayacak şekilde Mayatsk şehri buluntuları ile Saltovo katakomb mezarlıklarından gelmektedir, S. A. Pletneva, “Vostoçnoevropeyskie Stepi vo Vtoroy Polovine VIII- X v.: Saltovo-Mayatskaya Kultura”, Stepi Evrazii v Epohu Srednevekovya, Otv. Red. S. A. Pletneva, Moskova, İzd. Nauka, 1981, s.62; ayrıca bkz.: Bahaeddin Ögel, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre, 5. bs., Ankara, AKDTYK TTK Yayınları, 2003, s.243. 161 Pletneva, Ot Koçeviy K Gorodam, s.188. 162 Rıza Bagautdinov, Huzin Fayaz, “Rannie Bulgarı Na Sredney Volge”, İstoriya Tatar S Drevneyşih Vremen v Semi Tomah Tom II Voljskaya Bulgariya i Velikaya Step, Kazan, İzd. Ruhil, 2006, s.120. 163 E. A. Halikov, “Bolşe-Tiganskiy Mogilnik”, Sovyetskaya Arheologiya, No:2, 1976, s.158-178. 52 Bulgarlardan farklı olarak ateşe tapma durumu kabirlerde dağılmış kömür ve kül olarak tespit edilmiştir 164 . Definlerin birçoğunda beraberinde at kafatası, ayak kemikleri ve iskeletin kuyruk kısmı kompleksi mevcutmuş. Fakat Bolşetiganlıların defin ritüelinin Bulgarların defin ritüelinden en önemli farkı göz yerine gümüş eklerle dikilmiş dokuma ya da deriden yüz kaplamalarının yani maskelerin kullanılmasıdır 165 . Törenin bu elemanı hiç kuşkusuz Ugor dünyası ile bağlantılı olup Tuna’daki kadim Macar eserlerinde yakın paralellerini bulmaktadır 166 . Bolşe-Tigan Mezarlığı’nda bulunan küçük boydaki kil kaplar genelde çanağımsı olup, silindirik ağız kısımlı ve yuvarlak diplidir, elle kilden hazırlanmışlardır, kum ya da organik madde katkılıdırlar. Küçük tarağımsı baskı damgadan, ince kesme çizgilerden ibaret süslü ve karmaşık kompozisyonla, boğaz kısmı ile gövdenin üst kısmında kısa kesiklerle süslüdürler 167 . Bu tür keramik Güney Ural’ın Kuşnarenkovsk kültüründe çok yaygındır 168 . Bu verilerden de anlaşılacağı üzere VIII. yüzyılın ortaları ile IX. yüzyıl arasında Azak yanı ve Don çevresinden Orta İtil’e gelen Bulgar boyları aynı sıralarda Güney Ural bölgesinden gelmiş olan kadim Ugor-Macarlarla belli bir 164 Kazakov, Kultura Ranney Voljskoy Bolgarii, s.61. 165 A. e. 166 Bagautdinov, Huzin,, Rannie Bulgarı Na Sredney Volge, s.121. 167 Kazakov, Kultura Ranney Voljskoy Bolgarii, s.61. 168 Halikov, Bolşe-Tiganskiy Mogilnik, s.174; Kuşnarenkovsk kültür taşıyıcıları muhtemelen Gök- Türk Kağanlığı’nın kurulduğu dönemde onların hâkimiyetine girmekten kaçarak VI. yüzyılın ikinci yarısında güney Ural bölgesinin batısında ortaya çıkmışlardır. VIII. yüzyılda İk ve Beloy nehirleri arasında meskûn oldukları düşünülmektedir. Kuşnarenkovsk kültürünün son aşaması olarak Bolşe- Tigansk Mezarlığı gösterilmektedir. Birçok araştırmacı onları Ugor göçebeleriyle özdeşleştirmektedir. E. A. Halikov ve A. H. Halikov ise bu kültürün Ugor menşeli kadim Macarlar tarafından oluşturulduğu düşünülmektedir ki, onlar Peçeneklerin saldırılarından kaçarak Orta İtil bölgesine gelmişler ve burada oluşmakta olan İtil Bulgar halkının etnogenezine katkıda bulunmuşlardır, E. P. Kazakov, “Kuşnarenkovskaya Kultura”, Oçerki Po Arheologii Tatarstana, Kazan, İzd. Şkola, 2001, s.119-122; I. Fodor’a göre X. yüzyıl Macar kalıntıları ile Karpat havzasının doğusundaki tüm Doğu Avrupa’daki Tankeev tipi kalıntılar arasında çok yakın benzerlikler mevcuttur. Fodor benzerlikler konusunda şu açıklamaları yapmıştır: İlk Macarların birçoğu Ural’ın batısında yaşamışlardır, VI. yüzyılda da muhtemelen Başkırdistan’da yaşamaktaydılar. İtil Bulgarlarıyla Macarlar arasındaki yoğun ilişki 750’lerde İtil Bulgarının kuzey kısımlarından göç edenler Kuybişev’e ulaştığında başlamıştır ve VIII. yüzyılın sonunda Macarlar güneye göç edince bitmiştir. Fodor münasebetleri şöyle özetlemektedir: “Muhtemelen Macarların ve Bulgarların yavaş yavaş olan karışımı ve kültürel etkileşimi IX-X. yüzyıllarda büyüyen “Macar Özellikleri” ile Bulgar mezarlarında yansıtılmıştır”, I. Fodor, “On Magyar-Bulgar-Turkish Contacts”, Chuvash Studies, Ed. By. A. Rona-Tas, Budapest, 1982, p.51; Zimonyi, The Origins Of The Volga Bulgars, p.79. 53 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|