T. C. İStanbul üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ tarih ana biLİm dali

4.2.2.4.1. İç Ticaret 
 İtil Bulgarlarının iç ticareti genellikle şehirler ve köyler arasın
ündelik öneme sahip yerel bir al
da yapılmakta 
olan g
ış-verişti. Yerel ticarette zanaat ürünleri, 
uyum
r neticesinde hem iç ticaretin hem de dış ticaretin çeşitli türlerde malları 
eliyordu
289
. 
 
amın başlıca 
gereksinimlerindendi. Diğer bir iç ticaret ürünü ise Bulgar demircileri tarafından 
hazırlanan ürünlerdi. Özellikle dem
asada yoğun talep görüyordu. Demirciler 
ürünler
onlardan buğday, et, balık gibi ürünler alıyorlardı. İtil Bulgar kuyumcularının sipariş 
üzerine
sinim duyulan ürün ise deri işleriydi. Deri 
ayakka ı, gocuk, kolçak, kemer, şapka gibi Bulgar dericileri tarafından hazırlanan 
ürünler
olarak iç piyasada rağbet görmekteydi
290
. 
k
culuk işleri, emek aletleri ile tarımcılığın ekmek ve diğer ürünleri 
satılmaktaydı. Bu ticaret Bulgar şehirlerinde pazar ve panayırlarda yapılmaktaydı.  
Şehirler ile köyler arasındaki alış-veriş bölgesel ticaret şekillerinden bir diğeriydi. 
İtil Bulgarlarının komşuları uzak şehir ve köyler arasında ticari bağlantılar vardı. Bu 
bağlantıla
g
Bulgarların iç ticaretinin en önemli ürünleri arasında Bulgar çömlekçilerinin 
yaptıkları kendine özgü stilleri olan kap-kacaklar bulunmaktaydı. Bulgar çömlekleri 
şehirlerde ve köylerde büyük rağbet gören gündelik yaş
irci ustaları tarafından yapılan tarım, 
hayvancılık, avcılık ve silah aletleri iç piy
ini köylere ve çiftliklere satıyorlardı. Bunlar arasındaki alış-veriş doğal bir 
şekilde meydana geliyordu. Demirciler köylülere sattıkları ürünleri karşılığında 
 hazırladıkları mücevher ve süs eşyaları bir diğer iç tüketim grubunu teşkil 
etmekteydi. Başka bir iç ticarette gerek
b
 şehir ve köylerde gerekli ihtiyaçlar olarak ilgi görmekteydi. Bulgar çiftçileri 
tarafından yetiştirilen gıda ürünleri ve hayvancılık ürünleri temel ihtiyaç maddeleri 
 
                                                 
289
A. e., s.39-41. 
290
A. e., s.43-45. 
 
270

---

4.2.2.4.2. Kuzey Bölgeleriyle Yapılan Ticaret 
4.2.2.4.2.1. Visu, Aru ve Yura Kabileleriyle Ticari 
Münasebetler 
 
ukarıda İtil Bulgarlarının kuzey komşuları Visu, Aru ve Yura kabilelerinin 
coğrafi
su halkının yaşadığı bölgeye giderek oradan samur 
ve siyah tilki getirdiklerini yazmaktadır
291
. El-Marvazi onlarla ilgili olarak şöyle 
diyordu
lar onlara gidip-gelirler, elbise, tuz, diğer 
eşyalar gibi malları onlara götürürler… Yura halkı  işaretler aracılığıyla ticaret yaparlar… 
muhteşe
 halklarını “Yecüc” ve “Mecüc” olarak adlandırması 
ilginçtir. İbn-i Havkal’ın ifadesi şöyledir: 
mşuları olan Yecüc ve Mecüc ülkesinden 
gelmektedir. Bunları Bulgar’da satmaktadırlar”
293
. 
Y
 konumlarından bahsetmiştik.  İbn Fadlan Bulgar tüccarlarının üç ay yol 
uzaklığındaki kuzey komşuları Vi
: 
 
“ Yura halkı vahşidir, sık ormanlar içerisinde yaşamaktadırlar, insanlarla ilişkileri 
yoktur, onların kötülüklerinden korkarlar… Bulgar
m samur ve diğer hayvanların kürklerini onlardan getirirler…”
292
.  
 
İbn-i Havkal’ın kuzey
 
 “Bu kürklerin büyük kısmı ve en harikulade olanları Rus ülkesinde bulunmaktadır, 
yüksek kalitede olan bazıları onlara (Ruslar) ko
 
İtil Bulgarlarının kuzey halklarıyla yapmış oldukları ticaretle ilgili olarak el-
Garnati’nin haberi çok daha detaylıdır:  
 
“Orada (Bulgar) haraç ödeyen bir bölge vardır, onlarla Bulgar arasında bir aylık 
yoldur, onu Visu olarak adlandırıyorlar. Aru
294
 olarak adlandırdıkları bir bölge daha vardır, 
                                                 
291
İbn Fazlan, Seyahâtname, s.61. 
292
Zahoder, Kaspiyskiy Svod, T.II, s.63. 
293
Garkavi, Skazaniya Musulmanskih Pisateley O Slavyanah i Russkih, s.219; Müslüman 
Coğrafyacıların Gözüyle Ortaçağ’da Türkler, s.120. 
ölgede yapılan arkeolojik kazılarda Bulgar üretimi eşyalar çıkarılmıştır. Çok 
 ve hatta Batı Avrupa dinarları ve sikkeleri 
Bu sikkeler buraya İtil Bulgarları aracılığıyla getirilmiştir. Arular bu sikkeleri para 
arı tarafından üretilen süs tohumları, gümüş küpeler, kolyeler v.b. oldukça rağbet 
n olarak rastlanan kalıntılar arasında İtil Bulgar çömlek 
Tüm bunlar IX. yüzyıldan başlayarak  İtil Bulgarları ile 
294
Aru halkı ve bölgesi tarih literatüründe Çepetsk Arkeolojik Kültürü (IX-XIV. yüzyıllar) ile 
özdeşleştirilmiştir. B
sayıda Sasani, Emevi, Abbasi, Tahiri, Samani
bulunmuştur. 
değil, ziynet eşyası olarak kullanmaktaydılar. Kalıntılar arasında sikkeler dışında Bulgarlar 
aracılığıyla Çepetsk bölgesine getirilen Bizans kapları, Orta Asya, Mısır ve Suriye’den gelen 
gerdanlıklar; Bizans ipekleri de mevcuttur. X. yüzyılda Çepetsk Kültürü topraklarında  İtil Bulgar 
kuyumcul
görmüştür. Çepetsk kültürü bölgesinde yaygı
keramik kalıntılarını da belirtmek gerekir. 
 
271

---

orada kunduz, kakım ve mükemmel sincapları avlarlar. Onlardan muazzam derecede iyi 
kunduz postları gelir… Visu’nun ardında Mraka Denizi’nde Yura adıyla bilinen bölge 
vardır. Tüccarlar diyorlar ki, Mrakalar onlardan uzak değillerdir ve Yura insanı bu 
Mraka’ya gidip-gelirler… ve tüccarlar onlara bu kılıçları, inek ve koç kemikleri götürürler 
bunun karşılığında onlardan Samur kürkü alırlar ki, bundan muazzam k
â
r elde ederler”
295
.  
 
 
El-Garnati Bulgarların Yura halkıyla yaptığı sessiz ve işaretlerle yapılan alış-
verişi is
d
k
 ettiği bu mallara elbise, kumaş, süs eşyaları, 
                                                                                                                                        
e şöyle tarif etmektedir:  
 
“…ve kendi mallarını getirirler ve her tüccar malını ayrı olarak koyar, ve üzerine 
işaret yapar, ve uzaklaşır; bundan daha sonra geri döner ve kendi ülkesinde lazım olan 
malları bulurlar, ve herkes kendi malı yanında o eşyalardan bir şeyler bulur; eğer razıysa 
onu alır, eğer değilse kendi eşyalarını toplar ve  iğerlerini bırakır, ve alış-veriş olmaz. Ve 
kimse kimden bu malları satın aldığını bilmez”
296
.
 
 
 Daha sonraları Arap yazar el-Ömeri de el-Garnati’nin verdiği rivayeti teyit 
edici bir haber vermektedir:  
 
“Doğulu tüccarlar Bulgar şehrinden daha uzağa giremiyorlar, Bulgar tüccarlar 
Çulıman’a kadar gidip gelirler, Çulımanlı tüccarlar ise kuzey bölgesindeki Yugor  (Yura) 
topraklarına kadar gider gelirler
”
297
.  
 
 
Kazvini Bulgar halkının mallarını ticaret için Visu halkına götürdüklerini 
belirtmektedir
298
.  İtil Bulgarlarının Visu bölgesine ihraç ettikleri mallar arasında 
burada ziynet olarak kullanılan çok sayıda Fars dirhemleri, Bizans sikkeleri, Abbasi, 
Samani sikkeleri, gümüşten kaplar sayılabilir.  İtil Bulgarları el-Garnati’nin rivayet 
ettiği Bulgarların Visu bölgesinde sattıkları  kılıçları samur kürkü ve  öleler 
karşılığında  İslam ülkelerinden satın alarak bu bölgeye ihraç ediyordu
299
. 
Bulgarların kuzey bölgelerine ihraç
 
Çepetsk Kültür nüfusunun kitlesel ticari münasebetlerini ortaya koymaktadır, Valeyev, Voljskaya 
aterialov Otnosyaşçihsya K İstorii Zolotoy Ordı, T.II, 
kih Soçineniy Sobrannıe V.G. Tizengauzenom i Obrabotannıe A. A. 
v, Moskova-Leningrad, İzd. AN SSSR, 1941, 
Bulgariya, s.49-51. 
295
Puteşestvie Abu-Hamida al-Garnati, s.31-33. 
296
A. e., s.32. 
297
V. G. Tizengauzen, Sbornik M
İzvleçeniya  İz Persids
Romaskeviçem i S. L. Volinım, Otv. Red. P. P. İvano
s.240. 
298
Zahoder, Kaspiyskiy Svod, T.II, s.62-63. 
299
Valeyev, Voljskaya Bulgariya, s.51-52. 
 
272

---