T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali

 
323
taslak metinlerinin içeriğidir. Kanunname olarak sunulan taslakların içeriğinde istenen 
hakların patriyarh yani kilise idaresinin yöneticisinde bile bulunmadığı görüşü kabul 
görmüş ve bu isteklerin Rus devleti tarafından kabul edilmemesi istenmiştir. Taslağın 
önemli maddeleri ve önemi şöyle ifadelendirilmektedir: 
Bu arada müslüman diyaneti ve özellikle de idarecileriolan üst tabaka, müftülükle kendilerine 
verilen hak ve hukuklarla yetinmiyor, onların genişletilmesi için dilekçeler veriyor, müftülüğe icra olarak 
geniş yetkiler istiyorlardı. Orenburg müftülüğü, talep edilen müftülük müessesi çin bir proje verdi. İçinde 
çok sayıda maddeler vardı. Fakat bu maddelerden özellikle dikkat çekici olanları burada belirtiyorum: 
Madde 4: Müftülük idarî heyeti (Ufa’da) Sünni müslümanların bütün dinî işlerinden sorumlu olacaktır; 
sorumluluk alanı olarak Batı Rusya müslümanları dâhil Tavriya yarımadası, Kafkasın kuzey bölgesi, 
bütün doğu ve batı Sibirya dahil edilmiştir. Madde 46: Müftülük idaresinin başındaki müftü aynı zamanda 
Devletin en yüksek rutbeli yönetici sıfatını da kavuşacaktır. Madde 47: Müftü müslümanların dinî 
ihtiyaçları hakkında Çara doğrudan bilgi verecektir. Madde 49: Müftülük din öğretmenlerini halk ve 
askeri okullardan seçiyor, bu haklar dinî okullara da tanınacaktır. Madde 12: Müftülük kurulu bütün dinî 
işlerin son karar meclisi olacaktır. Madde 14: Müftülüklerde resmî ve gayrı resmî işlerde Tatarca 
kullanılacak ancak devletle yazışmalarda Rusçaya müracaat edilecek. Yeni projede 3 kişilik olarak 
düşünülen müftülük idare heyetinin birisi umum başkan sıfatını taşıyacak diğer ikisi de bölgelerin dinî 
idaresini üstlenecektir. Madde 21: İdarî heyet, sınavlar yapacak; hatip, müderris, imam, muallim ve hatta 
müezzin olmak için müracaat edenlere diploma verecektir. Madde 22: Aşağı makamlardan (meclis, ahun) 
gelen şikâyetlere bakacak nikâh akitlerine bakacaktır. Madde 23: Şeriat kanunu ile miras işinin kaide ve 
kanunlarını tayin edeceklerdir. Madde 24: Aile-akraba ilişkileri ile ilgili şikâyetlere bakacak. Madde 25: 
Yeni çevre yaratılması, mescit yapılması ve tamiri, mezarlıkların kurulması izinlerine bakacaklar. Madde 
26: Bütün eğitim müesseleri nezaret hakkına kavuşacaktır. Madde 27: Diyanet din ihtiyaçlarını 
karşılamak için yapılan bağışlara ve mülklerin idaresine bakacaktır. Madde 28: Eğitim-öğretim için 
gerekli kitap ve araçların temini işini üzerine alacaktır. Madde 29: Yerli mescitlere şahıslar tayin edip 
işlerini kontrol etmek görevini üzerine alacaktır. Misyonerler bu hakların Ortodoksluğun idarecisi olan 
patriyarhda bile bulunmadığını düşünmektedirler.
1130
 
 Misyonerlere göre müftülük için hazırlanan taslağın maksadı; “Rusya’daki 
müslümanları Ruslardan ayırmak, onları sadece nüfus olarak değil, devlet olarak da 
birleştirmek ve bir yüksek müftüye (şeyh’ül-islam) tabi kılmaktır. Ayrıca hazırlanan 
taslak müftü seçiminde tasarrufun müslümanlarda olmasını bilhassa şart koşmaktadır, 
                                                 
1130
 Maşanov, a. g. r., s. 330. 

---

 
324
zira devletin seçtiği müftülerin devlet görevlisi olarak halkın ihtiyaçlarını 
karşılayamayacağını düşünmektedirler.
1131
  
Rapor, kilisenin ve halk eğitim bakanlığının misyonerlere karşı karalama 
kampanyalarının hıristiyanlığa bir fayda getirmeyeceğini bilakis bu çekişmenin 
müslümanlara yarayacağını ve Türkleştirme (Tatarlaştırma) ve islamlaştırma 
faaliyetlerini hızlandıracağı uyarısında da bulunmuştur. Bu doğrultuda eskiden 
mollaların karşı harekette kullandıkları bu propagandayı  şimdi de okumuş ve 
entelektüel Tatarların kullanmasına izin vermemeleri gerektiği dile getirilmiştir. Yine 
rapor, eski ve yeni metodun amaçlarını aynı görmekte ancak yöntemlerinin değiştiğini 
söylemektedir.
1132
 
Rapor gayrı Ruslar arasındaki misyonun sadece kilise ve misyonerlere 
yüklenmemesi gerektiğini, bizathî halkın bireyleri olarak bu işe sahip çıkılmasının 
üzerinde durmuş ve devletin de bu harekette belirleyici olduğu gerçeğini dile 
getirmiştir.
1133
 
   Bu kurultayda misyonerlerin zoraki hıristiyanlaştırma metotlarının yanlışlığı 
üzerine düşünceler de söylenmiştir. Geçmişte bu tarz yapılan din değiştirmelerin zaman 
zaman vuku bulduğu vurgulanmış, ancak yine de teşkilat suçlanmadan yapılan bu sıra 
                                                 
1131
 Maşanov, a. g. r., s. 331. 
1132
 Sadece fark eski Tatarlar bunu mollaları ile beraber, kendi dinlerinin bayrağını yükselterek yapıyorlardı, yeni 
Tatarlar ise eğitim almış ve maksatlarını edebî sözler altında saklıyorlar; halkların kardeşliği, herkesin genel kültür 
birliği, devlet menfaati için herkesin birliği, herkesin yaşam  şartlarının iyileşmesi için vesaire... Biz bu şahısların 
faaliyetlerini ve konuşmalarını derinden incelersek, kardeşliğin ve birlik olmanın sonu bütün gayrı Rus halkların bir 
bütün olmasına gittiğini görürüz. Amaç milli hisleri güçlü karakterli Tatar-Türk kütlesinin yaratılmasıdır. Aslında 
onların söylediği gibi amaçları Rus devletinde birlik olmak değildir, sadece Rusya İmparatorluğunda diğer halkların 
içinde müslümanların kendi aralarında birleşmelerini isterler. Bu nedenle de Ortodoksluğa zarar veren eski 
müslümanlar gibi, Tatarlar devlet için eski fanatik Tatarlardan çok daha tehlikelidirler. Biz sadece yeni neslin 
faaliyetlerine ve fikrî istikametlerine kısaca değindik, bunlar Tatarların daha gelişmiş tabakasıdırlar. Bu misyoner 
kurultayının ayrıca bakmakla yükümlü olduğu bir mevzudur ve bu mevzu Akademi rektörü başpiskopos Aleksiy’in 
“Rusya müslümanlar arasında çağdaş hareket” başlıklı makalesinde detaylı biçimde anlatılmıştır.(s. 333) 
1133
 Bu iş sadece kilise ile bitmiyor, bizatihi devlete de aittir. Biz gördük ki, Tatarların maksadı sonuçta devlet 
aleyhinedir. Onların maksadı gayrı halkları Tatarlaştırmak, onları bir bütün olarak birleştirmek ve Rus 
imparatorluğunun hıristiyan nüfusuna karşı koymaktır. Demek ki, gayrı Rus halklara yönelik kilisenin ve devletin 
faaliyetleri birbirine karşı değildir, aksine, birbirini tamamlıyor: Birbirlerinden farklı olsalar da, karşılarındaki 
problem ve yollar aynıdır ve sonuçta aynı yere varıyoruz. Hiç kimse inkâr edemez ki, bizim devletimizin çekirdeği 
hıristiyan Rus halkıdır; devletin maksadı bu çekirdek ile Rusya’daki bütün diğer halkları birleştirmektir, bir siyaset ve 
tek devlet altında birleştirmektir. Bir maksat var vatana mutluluk getirmek. Kilisenin maksadı gayrı Rus halklarla 
ilgili, onları islamdan korumak ve müslüman Tatarlarla bir bütün olmalarını engellemek, hıristiyanlığa karşı tarafta 
olmalarına izin vermemektir. Dinî bakımdan gayrı Rus halkları müslümanlardan koruyarak kilise, devlete büyük bir 
iyilik yapmış oluyor, devlet içinde devlet kurulması gibi zararlı bir istikametin karşısını almış oluyor. Bu nedenle de 
gayrı halklar arasında misyon işi her bir Rus tarafından destek görmelidir, devletin tek ve kuvvetli olmasını arzu eden 
herkes tarafından da bu destek verilmelidir. (s. 334) 

---