T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali
Yüklə 8,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
147 Burada iki önemli gelişmeden bahsedilmesi gerekmekte: bunlardan biricisi, Polonya isyanıdır. Bu isyan şiddet kullanılarak bastırılmış, Polonya krallığının ismi “Vistula toprakları” olarak değiştirilmiş ve yaklaşık 20.000 Polonyalı Rusya ve Sibirya’ya sürgüne gönderilmiştir. Birçok tarihçi 1863 yılını Polonya için bir dönüm noktası olarak görür. Bu isyanın anıları Rus siyasetine 20. yüzyılda rehberlik etmiş 537 ve 1860’ın başlarında devleti sıkıntıya düşüren genel krizi etkilemiştir. Pek çok tarihçi bu isyanın tepkiyi daha da artırdığını ileri sürmektedir. 538 İkinci önemli sonucu ise bu isyan dinî grupların samimiyetinden endişe edilmesine neden olmuştur. Çuvaş Pedagogu İ. Ya. Yakovlev Polonya isyanının bastırılmasından sonra özellikle Mihael Katkov’un etkisiyle İlminskiy takipçilerinin ve kendisinin “ayrımcılık” ile suçlandığını söylemektedir. Bu arada ayrımcılık için bazı komplo ve ayaklanmalar söz konusudur. 539 Rus yetkililer Polonyalıları sıkı Katolik olarak gördüğünden Tatarlar ve dolayısıyla müslümanlarla irtibatlandırmışlardır. Aslında Polonya isyanı Tatarları ve islamı anlamak açısından yeni açılımlar getirmiştir. 1863’ten sonra Polonya’daki siyasetin ardındaki amaçlar imparatorluk projesini aydınlattı. Burada “obrusenie’ “Ruslaştırma” kavramı özellikle önemlidir. Rus devletinin Polonya’da uyguladığı Ruslaştırma planı diğer gayrı Rus topluluklara da bir örnek olmuştur. Polonya’nın özerkliğinin kalkmasıyla bürokrasi Rusların eline geçmiş ve Polonya kurumları el değiştirmiş, halkın bütün alanı Ruslaşmıştır. Pek çok sosyolog ve tarihçi, Rusların Ruslaştırma politikasını 1863 isyanına tepki olarak 1880’de başlattığını yazmaktadır. 540 Bu ayaklanma rejimin gayrı Ruslarla olan ilişkisini yeniden düzenlemiş ve 1860’larda ‘obrusenie’ yani Ruslaştırma İdil bölgesinin önemli konularından biri olmuştur. Rus devletinin bu yüzyılda bir diğer önemli stratejik önceliği de Türkistan’a yöneliktir. 1860’larda Batı Türkistan’ın istilâsıyla Rusya güney doğuya doğru genişlemiş ve devamla Türkistan’a karşı başlattığı baskı imparatorluğun bir politik aracı olmuştur. Rus devleti 1860’larda Kırım savaşı ve Şeyh Şamil isyanının Kafkasya’da bastırılmasıyla güney sınırlarını Türklere karşı güçlendirmiş, yönünü tamamen 537 Andreas Kappeler, Rusland als Vielvölker Reich: Entstehung, Geschichte, Zerfall (Munich, 1992), s. 207–215 538 W. Bruce Lincoln, The Great Reforms: Autocrasy, Bureaucracy, and politics of change in İmperial Russia, Dekalb: Northern İlliois Universty press, 1989. 539 Geniş bilgi için bakınız; Petr Denisov, Religiozniye verovanniye Çuvaş: Istoriko-etnografiçiskiye oçerki (Çeboksarı 1959) s. 306–307 540 Edward C. Thaden, Russification in the Baltic Provinces an Finland 1855–1914 (Princeton 1981) s. 27–28. 148 Türkistan’a dönmüştür. 541 Rusya’nın Türkistan’daki egemenliği arttıkça Tatarlara olan bağlılık ve güvenleri de azalmıştır. 542 Tatarların dinî yollarla Türkistan’da egemenlik kuracağı korkusu devletin islamiyete karşı cephe açmasına neden olmuştur. Bu dönemde köktendinci akımlardaki yeniliklerin yanında geleneksel düşüncede de yenilikler oluşmaya başlamıştır. “Moskovskıe Vedomosti gazetesinin tutucu editörü Mihail Katkov’un Rusları Polonya hareketine karşı örgütleme çabası çok önemlidir. Katkov öfkesini, aynı anda Finliler, Almanlar ve Ermeniler gibi bağımsızlıklarıyla uğraşan gayrı Ruslara karşı da göstermekten çekinmemiştir.” 543 Bu dönemin geleneksel ideolojinin en güçlü temsilcisi Nikolay Danilevski’dir ve Rusya ve Avrupa ismini taşıyan eseri, biyoloji ve diğer bilimlerin ilkeleri üzerinedir. Danilevski’nin ilgilendiği en önemli şey, Rusya ve Avrupa ilişkileridir. “Slavları tarihi ve kültürel bir tip olarak incelerken Slavların Osmanlı ve Avusturya egemenliğinden kurtulup Avrupa’ya karşı Rusya adı altında birleşmesini önermiştir.” 544 Bu ideolojik akımın fark edilmesi 1877–78 Türk-Rus savaşıyla sonuçlanmıştır. Bu savaş neticesinde Bağımsız Bulgaristan kurulmuştur. Bu akımların İdil-Kama bölgesindeki olaylarla doğrudan ilişkisi yoktur, ancak islama karşı atılan iftiraları anlamak için önemlidir. 545 Rus imparatorluğunun islamla ilgili politikaları özetlenemeyecek kadar karmaşıktır. Andreas Kappeler’e göre, “Rusların müslümanlara karşı uyguladığı ortak bir politika olmamıştır. Farklı bölgelerdeki siyasi, sosyal ve kültürel çeşitlilik politikaya da yansımıştır, ancak en önemli ortaklık pragmatik (faydacı) esnekliktir.” 546 Bu politikaların genel taslakları Sovyet ve batılı araştırmacılar tarafından incelenmiştir. 547 Ancak yine de açıklanması gereken pek çok şey vardır. XVIII. yüzyılda Kantora’nın zorla vaftiz çabası, camilerin yıkılması gibi meseleler henüz iyice aydınlatılmış değildir, 541 R. A. Pierce, Russian Central Asia, 1867–1917, Berkeley 1960; Kappeler, s. 160–68 542 Edward J. Lazerini, “Volga Tatars in Central Asia, 18th-20th Centuries: From diaspora to Hegemony “ (Editör Beatrice Manz, Central Asia in Historical Perspective, Boulder 1994, s. 89–90 543 Edward C. Thaden, Conservative Nationalism in Nineteenth-Century Russia, Seattle 1964, s. 47-48. 544 Danilevski’nin fikir sistemi için bakınız; Edward C. Thaden, 102–115 545 Werth, a. g. e. s. 345 546 Andreas Kappeler, “Charist Policy toward the muslims of the Russian empire”, Muslim Commities Reemerge: Historical Perspectives on Nationality, Politics and Opposition in the former Soviet Union and Yugoslavia (Durham and London 1994) s. 141–156. 547 A. N. Grigoryev, “Kristiyanizatsiya neRuskih narodnostey kak odin iz metedov natsionalno-koloniyalnoy politiki tsarizma v Tatarii”, Materyali po istorii Tatari, vip. 1, Kazan 1948, s. 226–285. Yüklə 8,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|