T. Tolga GÜMÜŞ ∗
Yüklə 217,11 Kb. Pdf görüntüsü
|
Feodalizm: Avrupa Tarihinde Yeni Yaklaşımlar 59
biçimde tanımlanabilmektedir. Böylece tarihçiler bütün Avrupa’ya ve bütün batı Avrupa coğrafyasına uygulanabilecek bir genel geçer feodaliz tanımı yapmanın güçlüğünden de kurtulmuş olmaktadırlar. Tarihçiler arasında ‘feodalizm’, ‘feodal ortaçağ’, ‘feodal dünya’, ‘feodal Avrupa’, ‘feodal düzen’ ve ‘feodal toplum’ gibi kavramlar üzerinde tartışmalarının kıyasıya yaşandığı son elli yılda elbette herkesin üzerinde uzlaştığı tek bir feodalizm kavramından bahsedilemez. Annales ekolünün ve Marksist tarih anlayışının ortaçağ Avrupa toplumuna atfettiği feodalizm terimi ile son dönem Kıta Avrupa’sı ve Ada tarihçilerinin kullandığı feodalizm kavramı arasında altı özellikle çizilmesi gereken çok ciddi ve niteliksel bir fark vardır. Annales tarihçileri ve Marksist tarihçiler feodalizm teriminin içine manoryalizmin bütün ekonomik karmaşıklığını ve ekonomik ve sosyal her türlü ‘toprak ağası-köylü’ ilişkisini katarken, son dönem feodalizm tarihçileri feodalizmi fief ve feodum terimlerinin orijinal ve otantik temelinde çok dar bir kapsamda tanımlanmış, bireyler arası bazı teknik zorunlulukların doğasını inceleme çerçevesinde görmektedirler. 54 Bu
bağlamda iki farklı tarih ekolü daha başından itibaren ‘feodal’ teriminden farklı seyler kastetmekte ve onunla farklı tarihsel olayları imlemektedirler. Günümüzde de dünya genelinde değişik coğrafyaların tarihini açıklarken feodal teriminin bu kadar kolay kullanılabilmesinin nedenlerinden biri de belki de feodalizmin işlevselliğini yitirecek kadar geniş bir çerçevede tanımlanması ve bir çok ekonomik ilişki biçiminin feodalizm kavramının içine sokulmasıdır. Diğer taraftan ortaçağı tekil olaylar ve duruma özgü çok özel teknik uygulamalar bağlamında açıklamaya ve anlamaya çalışan özellikle Anglo-Sakson ortaçağ tarih anlayışı feodalizm kavramını işlevselliğini yitirecek kadar dar bir çerçevede tanımlamaktadır. Bu durumda da feodalizm denen sistemi tamamen reddetmek çözümlerden en etkili olanıdır. Dolayısıyla feodalizmin ne olduğu ve ne olmadığı tartışmasının temel unsurlarından biri feodalizm kavramını olabildiğince genişleterek işlevsizleştirmekle onu olabildiğince daraltarak işlevsizleştirmekten kaynaklanmaktadır. Bu durum aynı zamanda feodalizm kavramının üzerine yapılan bunca eleştiriye rağmen neden bugün hala hem tarihçiler hem de sosyal bilimlerin başka alanlarında da ısrarla kullanılmaya devam edildiğini de açıklayabilir.
54 ‘İngiliz feodalizimi’ tarih yazıcılığının geçirdiği kısa evreyi ve son elli yılda ortaya çıkan belli başlı fikirlerin ve tartışmaların yakın bir tarihte yapılmış kısa bir özeti için bknz: D. A. Carpenter, ‘The Second Century of English Feudalism’, s. 30-71. T. Tolga Gümüş 60 ‘Manoryalizm’ ile ‘feodalizm’ kavramlarının birbirine karıştırılmasının yarattığı sorunlardan ayrı olarak, Manoryalizmin bile bütün Ortaçağ batı Avrupa’sı için geçerli olmadığını belirtmek gerekmektedir. Tarihçilerin feodalizm’in klasik dönemi olarak adlandırdıkları 10-12. yüzyıllarda bile Batı Avrupa’daki ekonomik faaliyetler tamamiyle manoryal ekonomik ilişki üzerinden işlemiyordu. İki örnek özellikle dikkat çekicidir. Birincisi ve daha çok bilinen örnek, genellikle kralın özel mülkü olarak kabul edilen ve feodal veya daha uygun tabiriyle manoryal düzenin dışında kalan özel mülklerin (demesne land) varlığıdır. İkincisi ise orijinal olarak Fransa Citeaux bölgesinde ortaya çıkan ve kısa sürede bütün Batı Avrupaya yayılan Aziz Benedikt Manastır düzenini savunan ama Hiıristiyanlığa getirdikleri bakış açısı farklılığı nedeniyle dönemin ekonomik ilişki ağının dışında bir ekonomik düzenle çalışan Citeaux rahiplik kurumudur (Cistercian Order). Cistercian rahiplerin inançları gereği pirimitif Hiristiyanlığa dönmeyi ve buna bağlı olarak fakirlik içinde yaşamanın erdem olduğunu kabul etmeleri onları hem feodalizmin hem de manoryalizmin dışında tutmuştur. Citeaux rahipleri Avrupa’daki mevcut nüfusun fazlaca rağbet etmediği insan kalabalıklığı açısından seyrek yerlerde seçtikleri topraklarını hiçbir dış sisteme (Lorda, veya Krala) bağlı kalmadan tamamen kendi emekleriyle, kendi amaçları doğrultusunda işlemeleri ve büyük olasılıkla bu yüzden yarattıkları artı değerle zamanla zenginleşerek ekonomik yönden güçlenmeleri buna en güzel örnektir. 55
Sonuç Bütün bunlardan sonra bu noktada feodalizmin altın çağı en azından Avrupa tarihçileri için sona ermekte midir sorusunu sormak uygun görünmektedir. Şurası kesindir ki Ganshof ve Bloch gibi tarihçilerin sıra dışı çalışmalarıyla kısa sürede zirveye çıkan kavram, hem yerel tarih çalışmalarının aksine deliller sunmasıyla hem de konuyu daha yakından inceleyen Reynolds gibi tarihçilerin teorilerde buldukları çelişkiler ve açmazlar sayesinde gitgide kan kaybetmiştir. Dolayısıyla kavram artık eskisi kadar itibar görmemektedir. Batı Avrupa ortaçağ ve erken modern ve hatta modern dönem toplum yapısını açıklamakta kullanılabilecek Feodal düzen denen değişmez, kesin ve mutlak bir rejim yoktur. Örneğin bugün fief denen özel toprak biçiminin 13. yy. dan önce aristokratik toprak paylaşım sisteminde yok denecek kadar az bir etkisi olduğu serflik-efendilik ilişkisinin ve serfin toprakla olan mülkiyet formlarının Avrupa’nın çeşitli bölgelerinde genellemeye izin vermeyecek kadar çok farklılaştığı bilinmektedir. Bu, Avrupa’nın çeşitli dönemlerinde yaşanan çeşitli sosyal ilişkilerin bugünden
55 Isabel Alfonso, ‘Cistercians and Feudalism’, Past and Present, 133, (Kasım, 1991), s. 3-30, (s. 3-8). Feodalizm: Avrupa Tarihinde Yeni Yaklaşımlar 61
hiçbir farkı olmadığı anlamına gelmez. Monarklar ile aristokratlar ve aristokratlar ile halk arası bağların toprak temelinde açıklanması tarihçilerin yaptıkları temel yanlıştır. Fief, serflik, toprak mülkiyeti, lordluk, dominyon gibi kavramlar Batı Avrupa’da hem bölgeden bölgeye hem de farklı tarihlerde birbirinden o kadar farklı anlamlarda kullanılmaktadırlar ki bütüncül, teknik ve yukarıdaki tüm kavramları kapsayan bir feodalizm tanımına ulaşmak imkansızdır. Ayrıca bir feodalizmden mutlaka bahsedilecekse devlet ve kanun kavramlarının gerçekte ne ölçüde var olduğunun sorgulamaya açık olduğu erken ortaçağ bu kavramın dışında bırakılmalıdır. Yukarıdaki değerlendirmelerin ışığında feodalizm kavramını tanımlamakta kullanılabilecek tek ortak payda feodalizmin kontrata bağlı bir ilişki olduğudur. Fakat kontrata konu olan şey ne tek başına fief ne vassal ne de paradır. Zaman içerisinde ve coğrafi koşullara bağlı olarak bu kontratın içeriği ve niteliği öylesine değişmiştir ki neyin feodal neyin modern olduğunu hiçbir şüpheye yer bırakmayacak şekilde tanımlayabilmek olanaksız hale gelmiştir. Benzer şekilde kontrata bağlı ilişki biçimleri bugün de Batı Avrupa’da sürdüğüne göre ne zaman başladığı belli olmayan feodal çağın ne zaman tam olarak sona erdiği veya erip ermediğini de belirleyebilmek olanaksızdır. Dolayısıyla terimin bütün bu belirsizliği ve gönderide bulunduğu olayların çeşitliliği nedeniyle feodal terimini hangi durumda ne amaçla neyi betimlemek için kullanılabileceğini belirlemek büyük ölçüde sosyal bilimcilerin öznel bağlamlarına kalmıştır. Kavramın anlamı o kadar genişletilmiştir ki neyi dışarıda tuttuğu belirsizleşmiştir. Neyin feodal neyin feodal olmadığını diğer bir değişle neyin feodalizmin içinde neyin feodalizmin dışında kaldığını belirlemek gittikçe güçleştiği için feodal terimi günümüzde neredeyse hiçbir şey söyleyemeyen ve sosyal bilimcilerin istismarına açık geniş bir anlam kazanmıştır. Bütün bunların ışığında ‘feodalizm’ terimi hala neden kullanılmaktadır? Bunun kısa cevabı terimin tıpkı bazı diğer tarihçilerin kullandığı tanımlanması zor ama bir şekilde işlevselliğini tam olarak yitirmemiş, belli belirsiz bir içeriğe sahip olan ve bu yönüyle de söylem oluşturmada işleri kolaylaştıran Ortaçağ, Rönesans, Monarşi gibi terimlerin var olma nedeniyle paraleldir. Feodalizm ya da feodalite kavramı bir şeyler anlatmada bir kısa yol oluşturmaktadır. 56
56 Fredric Cheyette, ‘Some Notations on Mr. Hollister’s “Irony”’, Journal of British Studies, 5/1. (Kasım, 1965), s. 1-14, (s. 4). T. Tolga Gümüş 62
Adams, George Burton, ‘Anglo-Saxon Feudalism’, American Historical Review, 7/1, (Ekim, 1901), s. 11-35. Alfonso, Isabel, ‘Cistercians and Feudalism’, Past and Present, 133, (Kasım, 1991), s. 3-30. Bachrach, Bernard S., Eleştiri: Susan Reynolds, Fiefs and Vassals: The Medieval Evidence Reinterpreted (New York: Oxford University Press, 1994), Albion: A Quarterly Journal Concerned with British Studies, 27/3, (Sonbahar, 1995), s. 466-67. Bisson, Thomas N., ‘Medieval Lordship’, Speculum, 70/4, (Ekim, 1995), s. 743-759. Boulainvillier, Henri (Comte de), Histoire des Anciens Parlements de France (1737). Britnell, R. H., ‘Feudal Reaction after the Black Death in the Palatinate of Durham’, Past and Present, 128, (Ağustos., 1990), s. 28-47 Brown, Elizabeth A. R., ‘The Tyranny of a Construct: Feudalism and Historians of Medieval Europe’, American Historical Review, 79/4, (Ekim, 1974). Capua, J. V., ‘Feudal and Royal Justice in Thirteenth-Century England: The Forms and the Impact of Royal Review’, American Journal of Legal History, 27/1, (Ocak, 1983), s. 54-84.
Carpenter, D. A., ‘The Second Century of English Feudalism’, Past and Present, 168, (Ağustos, 2000), s. 30-71. Charusheela, S., ‘Transition, Telos, and Taxonomy’, Rethinking Marxism, A Journal of
Cheyette, Fredric, ‘Some Notations on Mr. Hollister’s “Irony”’, Journal of British Studies, 5/1. (Kasım, 1965), s. 1-14. Coss, P. R., ‘Bastard Feudalism Revised’, Past and Present, 125, (Kasım, 1989), s. 27-64. Coulborn, Rushton, (ed.), Feudalism and Asian Societies, (Princeton: Princeton University Press, 1956). Crouch, David; Carpenter, D. A., ‘Bastard Feudalism Revised’, Past and Present, 131, (Mayıs, 1991), s. 165-189. Davidson, Andrew P., ve Grant, Bligh, ‘Rural Australia: Neo-Liberalism or A “New Feudalism”?’, Journal of Contemporary Asia, (Ocak 2001), 31/3, s. 289-305. Douglas, David C., ‘The Norman Conquest and English Feudalism’, Economic History
Dubos, Jean-Baptiste (L'abbé), Histoire Critique de L'établissement de la Monarchie Françoise dans les Gaules (1734). Duvall, Tim, ‘The New Feudalism: Globalization, the Market, and the Great Chain of Consumption’, New Political Science, 25/1, (2003), s. 81-97. Franz, Barbara, ‘Guest Workers and Immigration Reform: The Rise of a New Feudalism in America?’, New Political Science, 29/3, (Kasım 2007), s. 349-68. Ganshof, François Louis, Feudalism çev. Philip Grierson (New York: Harper Torchbooks, 1964).
Feodalizm: Avrupa Tarihinde Yeni Yaklaşımlar 63
Hajdu, Robert, ‘Family and Feudal Ties in Poitou, 1100-1300’, Journal of Interdisciplinary History, 8/1, (1977), s. 117-139. Halphen, Louis, Charlemagne et l'empire Carolingien (Paris: Albin Michel, 1968). Hilton, R. H., ‘A Crisis of Feudalism’, Past and Present, 80, (Ağustos, 1978), s. 3-19. Hollister, C. Warren, ‘1066: The “Feudal Revolution”’, American Historical Review, 73/3, (Şubat, 1968), s. 708-723. Hollister, C. Warren, ‘Reflections on the Unicorn’s Head’, Journal of British Studies, 5/1. (Kasım, 1965), s. 15-18. Hollister, C. Warren, ‘The Norman Conquest and the Genesis of English Feudalism’, American Historical Review, 66/3, (Nisan, 1961), s. 641-63. Holt, J. C., ‘Politics and Property in Early Medieval England’, Past and Present, 57, (Kasım 1972), s. 3-52. Holton, Robert J., ‘Marxist Theories of Social Change and the Transition from Feudalism to Capitalism’, Theory and Society, 10/6, (Ekim, 1981), s. 833-867. Hoyt, Robert S. ve Hollister, C. Warren, ‘The Iron Age of English Feudalism’, Journal of British Studies, 2/2. (Mayıs, 1963),s. 27-32. Kaiser, Thomas E., ‘Feudalism and the French Revolution’, History Teacher, 12/2. (Şubat, 1979), s. 203-216 Kosminsky, E. A., ‘The Evolution of Feudal Rent in England from the XIth to the XVth Centuries’, Past and Present, 7, (Nisan, 1955), s. 12-36. Lawrence Krader, ‘Feudalism and the Tatar Polity of the Middle Ages’, Comparative Studies in Society and History, 1/1, (Ekim, 1958), s. 76-99. Lyon, Bryce D., ‘The Feudal Antecedent of the Indenture System’, Speculum, 29/3, (Haziran, 1954), s. 503-5. Lyon, Bryce D., ‘The Money Fief under the English Kings, 1066-1485’, English Historical Review, 66/259, (Nisan, 1951), s. 161-193. Montesquieu, Charles de Secondat, (Baron de), De l'Esprit des Lois (Anonim baskı: 1748). Murray, Warwick E., ‘Neo-feudalism in Latin America? Globalisation, Agribusiness, and Land Re-concentration in Chile’, Journal of Peasant Studies, 33/4, (Ekim 2006), s. 646- 77. Painter, Sidney, ‘The Family and the Feudal System in Twelfth Century England’, Speculum, 35/1, (Ocak, 1960), s. 1-16. Poggi, Gianfranco, ‘Max Weber’s Conceptual Portrait of Feudalism’, British Journal of Sociology, 39/2. (Temmuz, 1988), s. 211-227. Romano, Ruggiero; Stein, Stanley J., ‘American Feudalism’, Hispanic American Historical Review, 64/1, (Şubat, 1984), s. 121-134. Smith, Adam, The Wealth of Nations (1776). Stephenson, Carl, ‘Feudalism and Its Antecedents in England’, American Historical Review, 48/2, (Ocak, 1943), s. 245-265. T. Tolga Gümüş 64 Stephenson, Carl, ‘The Origin and Significance of Feudalism’, American Historical Review, 46/4. (1941), s. 788-812. Thompson, James Westfall, ‘German Feudalism’, American Historical Review, 28/3, (Nisan, 1923), s. 440-474. Thompson, James Westfall, ‘German Feudalism’, American Historical Review, 28/3, (Nisan, 1923), s. 440-474. Tonsor, Stephen J., ‘Feudalism, Revolution and Neo-Feudalism: A Review Article’, Comparative Studies in Society and History, 21/1. (Ocak, 1979), s. 131-138. Vernadsky, George, ‘Feudalism in Russia’, Speculum, 14/3, (Temmuz, 1939), s. 300-323. Vernadsky, George, ‘On Feudalism in Kievan Russia’, American Slavic and East European
Walker, Sue Sheridan, ‘Widow and Ward: The Feudal Law of Child Custody in Medieval England’, Feminist Studies, 3, No. 3/4, (Bahar - Yaz, 1976), s. 104-116. Wallerstein, Immanuel, ‘From Feudalism to Capitalism: Transition or Transitions?’, Social Forces, 55/2, (Aralık, 1976), s. 273-283. White, Stephen D., ‘Succession to Fiefs in Early Medieval England’, Past and Present, 65, (Kasım, 1974), s. 118-127. White, Stephen D., Eleştiri: ‘English Feudalism and Its Origins’, Eleştirilen çalışma: R. Allen Brown, ‘Origins of English Feudalism’ American Journal of Legal History, 19/2. (Nisan, 1975), s. 138-155. Zafirovski, Milan, ‘Neo-Feudalism’ in America? Conservatism in Relation to European Feudalism’, International Review of Sociology, 17/3, (Eylül 2007), s. 393-427.
Yüklə 217,11 Kb. Dostları ilə paylaş:
|