Təbiət
2009
Otyeyənləri, ətyeyənləri və hər şey yeyənlərin bəzi anatomik xüsusiyyətlərini (məs.,
•
dişlərinin formaları, caynaqları) müqayisə edir və onları yemək tərzi ilə müqayisə edir.
Orqanizmlərin ətraf mühitlə uyğunlaşmasına dair (məs.,
•
tikanları, rəngləri, piy ehtiyatları,
tükləri, quşların uçması, dəstələrdə birləşmə) misallar gətirir.
Sadə süni ekosistemin (məs.,
•
akvarium), hər bir komponentin əhəmiyyətini sübut edir və
planlaşdırır ki, onu necə qoruyub saxlamalıdır.
Ekosistemin hər hansı bir elementinin yox olması ilə təbii ekosistemin dəyişməsi barədə
•
suala cavab vermək üçün informasiya toplayır.
Yerli mühitdə insanın ekosistemə göstərdiyi təsiri haqqında informasiya toplayır,
nəticələri
•
müzakirə edir və problemin həlli yolları barədə ehtimallarını söyləyir.
Təb.VII.4. Şagird Yer kürəsində həyat inkişaflarının xüsusiyyətləri haqqında
müzakirə aparır.
Nəticə əldə edilmişdir, əgər şagird:
Flora və faunanın bəzi üzvlərinin yox olması haqqında məlumat toplayır (məs., ən qədim
•
sürünənlər, nəhəng kərtənkələlər), öz mövqeyini formalaşdırır və təhlil edir.
İnformasiya toplayır ki, alimlər qazıntı orqanizmlərini öyrəndikdə hansı metodlardan (məs.,
•
rekonstruksiya) istifadə edirlər, işini yazılı təqdim edir və ya metodlardan birini modelin
vasitəsilə nümayiş etdirir.
Faktiki materiala əsaslanaraq (məs., Satapliyada dinozavrın izləri, Taribanada tapılan fil
•
sümüyü) Gürcüstanın canlı təbiətinin qədim keçmişinin modelini hazırlayır (məs., rəsm,
kollaj).
Proqramın məzmunu
Nəticələrin əldə edilməsi verilən məzmunun əsasında mümkündür:
Hüceyrə (quruluşu haqqında ümumi məlumat – qişa, sitoplazma, nüvə).
Orqanizm.
Birhüceyrəli və çoxhüceyrəli orqanizmlər.
Həyat xüsusiyyətlərinin təzahürü (hərəkət, qida, tənəffüs, bölünmək, böyümək, çoxalmaq,
qıcıqlanmaq).
Orqanizmlrin rəngarəngliyi.
İri taksonomiya vahidlərinin ümumi xasiyyətnaməsi.
Gürcüstanın bioloji rəngarəngliyinin tipik nümayəndə növləri.
Ekosistem, eyni cəmiyyət, populyasiya, insan.
Ekosistemin komponentləri – biotik və abiotik.
Təb.E. VII. - 3
Təbiət
2009
Qida zənciri.
Prodüsent. Konsüment (otyeyən, ətyeyən, hər şey yeyən), redüsent.
Orqanizmlərin ətraf mühitlə uzlaşması.
Təbii və süni ekosistemlər.
İnsanın təbii ekosistemlərə göstərdiyi təsir.
Qədim Dövrlər.
Qazıntı orqanizmləri.
****
Həyatın təşkili səviyyələri.
Hüceyrə - orqanizmin struktur və funksional vahidi.
Hüceyrənin əsas struktur komponentləri. Virusun, prokariot və eukariot hüceyrələrənin struktur
vahidləri.
Hüceyrəni təşkil edən üzvi və qeyri-üzvi maddələr. Diffuziya, osmos.
Mitoz. Meyoz. Cinsi və qeyri-cinsi çoxalma. Həyat dövrü.
Qida əlaqələri. Fotosintez. Avtotrof və heterotrof orqanizmlər.
Eksositemdə suyun və elementlərin dövranı.
Təbii seçmə. Adaptasiya. Süni seçmə. Mədəni bitkilər və ev heyvanları.
Təb.E. VII. - 4
Təbiət
2009
VII sinif
İlin sonunda əldə edilən nəticələr
Canlı aləm
Fiziki hadisələr
Təb. VIII. 1. Şagird hüceyrənin strukturunu
funksiya ilə əlaqələndirir.
Təb. VIII. 2. Şagird orqanizmlərin inkişaf
xüsusiyyətlərini təhlil edir.
Təb. VIII. 3. Şagird eksositemdə enerjinin
ötürülməsi və maddələrin
dövranını təsvir edir.
Təb. VIII. 4. Ş a g i r d o r q a n i z m l ə r i n
müxtəlifliyini təkamül prosesi
ilə əlaqələndirir.
Təb. VIII. 5. Şagird cisimlərin təcilli
hərəkətlərini təsvir edir.
Təb. VIII. 6. Şagird cisimlərin hərəkəti və
qarşılıqlı təsirlərini təsvir edir.
Təb. VIII. 7. Şagird cisimlərin tarazlığını
xarakterizə edir.
Təb. VIII. 8. Şagird yüklü cisimlərin qarşılıqlı
hərəkətlərini xarakterizə edir.
Təb. VIII. 9. Şagird elektrik cərəyanının
istilik, kimyəvi və maqnit
təsirini təsvir edir.
İlin sonunda əldə edilən nəticələr və indikatorlar
İstiqamət : Canlı aləm
Təb. VIII. 1. Şagird hüceyrənin strukturunu funksiya ilə əlaqələndirir.
Nəticə əldə edilmişdir, əgər şagird:
İllustrasiyalar və ya mikroskop vasitəsilə müxtəlif növ hüceyrəni (məs.,
•
bitki, heyvan,
göbələk) tədqiq edir, onların oxşar və fərqli strukturlarını sadalayır, nəticələri qrafiklərdə
təsvir edir (məs., Ven diaqramı vasitəsilə)
Illsutrasiyalarda hüceyrənin əsas struktur komponentlərini təyin edir və onların funksiyalarını
•
sadalayır.
İllustrasiyalarda virusları, prokariot və eukariot hüceyrələrini təyin edir və onların əsas
•
fərqləndirici əlamətlərini sadalayır.
Hüceyrənin öyrənilməsində müxtəlif texnologiyaların əhəmiyəti haqqında mateial əldə edir
•
və işini təqdim edir.
Müxtəlif vasitələrlə (məs.,
•
sxem, aplikasiya) əlaqəni - hüceyrə, toxuma, orqan, orqanizmi
təsvir edir və həyat təşkilinin səviyyələri haqqında müzakirə aparır.
Təlimata əsasən hüceyrədə diffuziya və osmos proseslərini aşkar etmək üçün sınaqlar aparır,
•
həmin proseslərin modelllərini hazırlayır, onların əhəmiyyətlərini izah edir.
İnsanın yeyinti məhsullarına daxil olan əhəmiyyətli maddələri aşkar etmək üçün sınaqlar
•
aparır (məs., xassə reaksiyası ilə eyniləşdirmə), təcrübənin protokolunu tərtib edir və əldə
Təb.E. VIII. - 1
