Tək inci kimi parlayan Xan qızı Xurşidbanu Natəvan
Yüklə 0,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II Aparıcı
- I Aparıcı
34
surətinin prototipi şairin özüdür. Qəzəllərində xatırlanan övlad- oğul isə ikidir. Onlardan biri ömrünün bahar çağında, yeniyetməlik dövründə həyata əlvida demiş, torpağa qovuşmuşdur. Ikincisi isə, ananı həsrətdə qoyaraq, uzaq bir diyara getmişdir. Bu övladlardan birincisi Mir Abbas, ikincisi isə Mehdiqulu xandır. Şairin “Əfsus”, “Sənsiz”, “Getmə” rədifli qəzəlləri Mir Abbasın ölümü münasibətilə yazılmışdır. Bu şeirlərin birincisində ananın bahar fəslində, təbiətin canlandığı, gözəlləşdiyi bir vaxtdakı əhvalı-ruhiyyəsi təsvir olunmuş, təbiətin şadlığı ilə ana qəlbinin kədəri arasında qüvvətli bədii təzad yaradılmışdır. II Aparıcı: Natəvan öz kədərini bilavasitə dünyanın, cahanın və insanların vəfasızlığı ilə əlaqələndirir. Həyatın gedişatından, mövcud şəraitdən narazı qalan kədərli ana gördüklərinə təəssüf edir. Şair klassik ədəbiyyatda geniş yayılmış bədii təsvir və ifadə vasitələrindən istifadə edərək oğlunun ölümünü gül mövsümünün keçməsi, baharın solub getməsi, bülbülün xəstə halda tək-tənha qalması ilə müqayisə edir. Ana oğlunu əzəmət və şərafət bağında açılmış, lakin dövranın bağbanı tərəfindən çox tez qopardılmış gülə bənzədir. Oğlunu həzin, kədərli bir dillə ağlayan ana torpağa yalvararaq bu “gülbədən” cavanı əziz saxlamağı xahiş edir: Keçibdi mövsimi-gül, getdi növbahar, əfsus! Qalıbdı bülbüli-biçarə xarü zar, əfsus! II Aparıcı: Natəvanın yaradıcılığı ilə XIX əsr Azərbaycan şeirinin lirik qəhrəmanı bədii struktur baxımından daha da zənginləşir. Romantik hiss və duyğularla yaşayan, səmimi və odlu məhəbbətlə sevən aşiq kimi ana surəti də kədərli və dərdlidir. Onların ikisini də hicran ağrıdır, ikisi də ayrılıqdan iztirab çəkir, qovrulur. Lakin kimin hicrinə ağrımaq, kimin həsrətini çəkmək məsələsində bu surətlər bir-birindən seçilirlər.
35
Aşiqi sevgilisinin, ananı isə, dünyadan cavan köçmüş övladının ayrılığı yandırır. Onun sinəsinə çalın-çarpaz bir oğul dağı çəkilmişdir ki, yarası gecə-gündüz göynəyib sızıldayaraq, ana qəlbinin fəryadlarına çevrilir. Bu şeirlərin hər misrasında müsibət içində olan ananın odlu qəlbi çırpınır. I Aparıcı: Xurşidbanu Natəvanın qəzəllərinin mərkəzində insanpərvərlik, xeyirxahlıq, səmimi ülfət, dostluq ideyalarının tərənnümü dayanır. “Ey dost”, “Xudahafiz” rədifli qəzəllərində o, bir-birini sevən insanlar arasına təfriqə, ayrılıq salmağa cəhd edən rəqibin xain, yaramaz əməlini pisləyir. Müasirlərinə riyakar, ikiüzlü, aravuran adamlardan uzaq gəzməyi təkidlə tövsiyə edir. Şair, eyni zamanda, dostluq ülfətini tutan kəsləri ehtiyatlı olmağa, rəqib fitnəsinə uymamağa çağırır. “Xudahafiz” qəzəlində ayrılıq vaxtının çatdığını duyaraq, vidalaşmaq üçün yar-yoldaşını başına toplamış xəstə, gücsüz bir aşiqin əhvalı təsvir edilir. Həyatdan “getmək növbəti” çatmış bu aşiqin dilindən söylənən qəzəl dünyada qalanlara vəsiyyət kimi səslənir. Şair başa salır ki, sevən kəslər həmişə bir-birinə vəfa göstərməli, dostluğun, məhəbbətin qədrini bilməlidirlər. Insanlar xudbin hisslərdən çəkinməli, mehriban olmalı, bir- birinin qədrini bilməlidirlər. I Aparıcı: XIX əsr Azərbaycan lirikasının gözəl nümunələrindən biri olan “Olaydı” qəzəlinin dərin ictimai məzmunu vardır. XX əsrin görkəmli söz ustadı Səməd Vurğun “Xurşidbanu Natəvan” məqaləsində bu şeiri “böyük insanın qüssə və kədəri” kimi mənalandıraraq demişdir: “Şairəmizin bu acı sətirlərində feodal dünyasının düşüncə və hiss adamlarına nə qədər darlıq etdiyini görürük. Onların kədəri ictimai ədalətsizliyə qarşı, insanın köləliliyinə və onun ləyaqətinin alçaldılmasına qarşı olan protest formalarından biridir”.
36
tükürpədici bir fəryad eşidir, yandırıcı göz yaşları görür, qadın fəryadı duyuruq. Bu köməksiz bir qəlbdən doğan ictimai etiraz idi. Xan qızının xeyriyyəçiliyi və maarifçilik fəaliyyəti Qarabağın ictimai həyatında bahəm şəkildə təzahür etmişdir. Bir yandan öz obasına bulaq çəkdirən, digər xeyriyyə tədbirlərinin öncülü olan şair bölgədə maarifçiliyin təşəkkülünə də xüsusi diqqət yetirmiş, qızı Xanbikənin evində məktəb açmışdır. Günümüzədək təxminən 150-160 qəzəli gəlib çatmış Natəvanın dövrünün sayılıb seçilən simalarından olmasını sübutlayan faktlardan biri də Nəcəf bəy Vəzirov, Kərim bəy Mehmandarov, Mirzə Cəlil, Həmidə xanım Cavanşir, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Üzeyir bəy Hacıbəyov və Seyid Əzim Şirvani kimi böyük şəxsiyyətlərlə yaxın yaradıcılıq ünsiyyətində bulunmasıdır.
zamanın gəlib çatmasını arzulayırdı ki, mənsubiyyətlərindən asılı olmayaraq, bütün adamlar maariflənmək imkanı qazansınlar. Natəvan hər yerdə yoxsulların, kimsəsizlərin müdafiəçisi idi. Deyirlər ki, Xurşidbanu Natəvan hansı kasıb evin qonağı olarmışsa, oturduğu döşəyin altına 100 manat pul qoyarmış, səbəbini soruşanda deyərmiş ki, hər kasıbı sevindirəndə aldığım həzzin dərəcəsi ölçüyə gəlmir. Natəvan neçə-neçə romana, poemaya mövzu olası bir dastan - ömür yaşayıb. Sovet hakimiyyəti illərində Natəvanın yaradıcılığı xalq kütlələri içərisində geniş yayılmışdır. Aşıqlarımız onun gözəl şeirlərini hər yerdə oxuyub, onun sözləri üzrə yeni-yeni nəğmələr yaradırdılar.
çıxaraq Natəvanın sözlərinə bəstələdikləri mahnıları oxuyurlar. Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|