Telman hüseynov azərbaycan Respublikasının əməkdar iqtisadçısı, iqtisad elml
Yüklə 4,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
Fəsil 20. Firmanın təsərrüfat-kommersiya fəaliyyətinin səmərəliliyi
513 E n+1
– E n -lə müqayisədə bir bənd artırılmış (azaldılmış) diskont normasıdır ki, bu normada inteqral səmərə sıfra yaxın mənfi və ya müsbət qiymət alır. S n
n+1 – E
n və E
n+1 -ə uyğun inteqral səmərədir. nvestisiya layihələrindən ən səmərəli variantın seçilməsi inteq- ral səmərə göstəricisinin köməyilə iki yolla həyata keçirilə bilər. Birincisi, differensial yanaşma yolu ilə. Bu halda kapital qoyuluş- larının arasındakı fərqin inteqral səmərəsi hesablanır. Həmin səmə- rənin mənfi və ya müsbət olmasından asılı olaraq ikinci və ya birinci variant seçilir. kinci halda isə, daxili rentabellik norması hesablanır və hansı va- riant daxili rentabellik normasının yüksək olmasını təmin edirsə, hə- min varianta üstünlük verilir. Rentabellik indeksi müəyyən dövrə gətirilmiş xərclərin həmin döv- rə gətirilmiş investisiya xərclərinə nisbəti kimi müəyyən olunur. ∑ ∑
0 t t a t X : t a T 0 t t N r J = = =
Əsaslı vəsait qoyuluşlarının özünü ödəmə müddəti, xalis mənfəə- tin həcmi illər üzrə eynidirsə – ümumi investisiyanın həcmi illik xalis mənfəətlə amortizasiya ayırmalarının cəminə (pul axınına) bölməklə tapılır. Əgər kapital qoyuluşları müəssisə fəaliyyətə başlamazdan əvvəl həyata keçirilərsə və onun mənfəəti illərə görə fərqlənirsə, on- da ümumi xərclərin cəmindən xalis mənfəətlə amortizasiya ayırmala- rının illik məbləğini çıxmaqla, onun (kapital qoyuluşunun) özünü ödəmə müddəti müəyyən edilir. Məlumdur ki, bazar iqtisadiyyatı şə- raitində istənilən investisiya qoyuluşu risklə bağlıdır və investisiya- nın özünü ödəmə müddəti artdıqca riskin dərəcəsi də artır. Çünki in- vestisiya layihəsi nə qədər uzun müddət üçün nəzərdə tutulursa, iqti- sadi və bazar konyunkturasının dəyişmə ehtimalı yüksəlir və bununla əlaqədar olaraq qeyri-müəyyənlik artır. Qeyd etmək lazımdır ki, investisiya qərarları qəbul edərkən in-
ğ
göstəricisi iqtisadi səmərəliliyin təqribi qiymətləndirmə meto- dudur. Bu metod vaxt amilini və ödənmə müddətindən sonra yara- Telman Huseynov
514 nan gəlirləri nəzərə almır. Daxili rentabellik norması göstəricisinin mühüm qüsuru onun investisiyanın miqyasını nəzərə almamasıdır. Digər tərəfdən daxili rentabellik normasını hesablayan zaman o, bir yox, bir neçə qiyməti ala bilər. Variantları müqayisə etdikdə, iqtisadi səmərəliliyi hesablamaq üçün əsaslı xərclər və birdə əlaqədar sahələrdə məhsulun maya dəyə- ri nəzərə alınır. qtisadi səmərəliliyin kəmiyyəti o zaman daha dəqiq müəyyən edilə bilər ki, əsaslı məsrəflər və əldə edilmiş qənaət həm həmin obyekt üzrə, həm də onunla əlaqədar sahələrin obyektləri üzrə nəzərə alınmış olsun. Əsaslı vəsait qoyuluşlarının və yeni texnikanın tətbiq edilməsi va- riantlarının müqayisəsini onların keyfiyyət baxımından təhlili ilə ta- mamlamaq lazımdır, çünki əsaslı vəsait qoyuluşlarının və yeni tex- nikanın tətbiq edilməsinin nəticələrini bütün hallarda kəmiyyətcə ölç- mək mümkün olmur.
Məlumdur ki, firmanın işi onun istehsal fəaliyyəti ilə bitmir, o həm də kommersiya fəaliyyəti ilə məşğul olur. Təkrar olsada - müəs- sisə ilə firmanın fərqlənməsinin təməl səbəbi də elə budur. Məhz bu- na görə də hər bir firma özünün istehsal fəaliyyəti ilə yanaşı kom- mersiya fəaliyyətini qiymətləndirməlidir, ona nəzarət işini həyata keçirməli və onu idarə etməlidir. Deməli, firmanın bütövlükdə fəaliy- yətinin səmərəliliyi həm onun istehsal və həm də kommersiya fəaliy- yətindən asılıdır. Firmanın kommersiya işinin iqtisadi səmərəliliyi isə istehsalda deyil, bazarda özünü büruzə verir. Hansı firmanın bazardakı mövqei güclüdürsə – dayanaqlı və təhlükə- sizdirsə, onun kommersiya fəaliyyəti stabil və səmərəli olur. Beləliklə, firma üçün 2 iqtisadi səmərəlilik mövcuddur – iqtisadi və kommersiya. Qeyd etmək lazımdır ki, firma üçün fəaliyyətinin hər iki istiqa- mətinin ona fayda gətirməsində – eyni dərəcədə olmasa da – maraq- lıdır. Əlbəttə, onun üçün ən önəmlisi istehsaldır – firmanın əldə et- Yüklə 4,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|