Telman orucov

110 
 
müddət dözmüşdü. Lakin  əlverişli vaxt  yetişən kimi  onu seppuku  etməyə  məcbur 
etdi. Yabu ölümündən əvvəl kağız, mürəkkəb və fırça istədi ki, öz iradəsi və ölümü 
barədə  şeir  yazsın.  Onu  öz  doğma  qardaşı  oğlu  Omi  də  Toranaqaya  satmışdı. 
Şeirdə bu sözlər var idi:  
«Nədir buludlar? 
Göyə haqq qazandırmaq  üçünmü? 
Nədir həyat? 
Yalnız ölümdən  qaçmaq üçünmü?»  
Toranaqa  özünü  təhlil  etməyi  də  bacarırdı.  Düşünürdü  ki,  onun  doğulduğu 
həyat  nadir  nümunədir,  səhrada  qəflətən  qarşıya  çıxan  çiçəyə   bənzəyir,  bunun 
karmadan  başqa  bir  səbəbi  yoxdur,  bu  çiçək  tez  açılır,  tez  də  yoxa  çıxır.  İndicə 
ovucundan uçurduğun şahin ov üçün uçur və şikarı ilə geri qayıdacaqdır. Bir ya iki 
mövsümdən sonra həmişəlik yoxa çıxmaq üçün o da özünü hava axınına atacaqdır. 
Özünü aldatmağa  dəyməz, bu məhvedicidir. 
Toranaqa ingilisin   Marikonun yaxşı   və  faciəli  vaxtlarda,  hətta  həyatının 
qışında  da  sevdiyini  bilirdi.  O  qadın  daim  onun  arzularının  sərhədində  idi.  Və 
qadına haqq qazandırmaq üçün Toranaqa ürəyində deyirdi ki, Mariko – san şərəflə 
ölmək və əbədi yaşamaq sənin karman idi. Bu fikirlərinin sapını çözərkən ingilisə 
müraciət edirmiş kimi dedi: «Ancin – san sən mənim dostumsan, karmana görə sən 
heç vaxt bu torpağı tərk etməyəcəksən. Mən isə Şoqun olmalıyam». 
Toranaqanın öz məqsədinə çatması naminə çoxları həyatdan məhrum oldu.  
Nəhayət,  o, İşido  üzərində  də  qələbə  çaldı.  Həmin  ilin  onuncu  ayının  bir 
sübh  çağı  Şimal  yolunun  kənarındakı  dağlarda  hava  dumanlı  idi.  Toranaqa 
günortadan  sonra  döyüşdə  qalib  gəldi  və  qətl  tufanı  başlandı.  Qırx  min  baş  yerə 
sərildi.  İşidonun  özü  əsir  götürüldü  və  camaata  göstərilmək  üçün  öz  şəhəri 
Osakaya zəncirlənmiş şəkildə gətirildi. Vaxtilə bu şəhərdə o, Toranaqanı öldürmək 
istəmişdi, lakin ingilis özünü dəliliyə vurmaqla axırıncını xilas edə bilmişdi. İşido 
boğazına  qədər  torpağa  basdırıldı  və  yoldan  keçənlər  onun  boynunu  bambuk 
çubuğunun  iti  ucu  ilə  mişarlayırdılar.  Üç  gün  sonra  İşido  öldü.  Toranaqanın 
Şoqunluğa yolu açılmışdı və az vaxtdan sonra o, arzusuna çata bildi. 
Kitab  orta  əsr   Yaponiyası  barədə  geniş  məlumat  mənbəyi  olmaqla  yanaşı, 
böyük  maraqla  oxunur.  XVIII  əsrin  sonu,  XIX  əsrin  birinci  yarısında  yaşayıb 
yaratmış  böyük  yapon  rəssamı  Hokusay  Katsşikonun  «Fuci  dağına  yüz  baxış» 
tablolarına baxdıqca  stixiyanın möcüzəli qüdrətinə heyran olduğun kimi, romanda 
təsvir  olunan  insan  təbiətinin  gizli  cəhətlərinə,  ehtirasların  hədd  tanımamasına 
laqeyd  qala  bilmirsən.  Yapon  etikasının  yad  görünən  cəhətləri  belə,  bu  xalqın 
tarixinə  olan  marağı  heç  də  azaltmır,  əksinə  bu  insanların  müəmmalı  görünən 
həyatına və davranış tərzinə daha yaxından  nüfuz etmək istəyi yaradır. 
Ceyms Klavellin əsəri tarixi faktlara əsaslanır. Baş qəhrəman Con Bləksorn 
obrazında  1600-cü  ildə  ilk  dəfə  Yaponiyaya  gələn  britaniyalı  dəniz  səyyahı, 
şturman  və  tacir  Uilyam  Adams  təsvir  olunmuşdur.  O,  Toranaqa  obrazında 
verilmiş şoqun Tokuqava İeyasunun müşaviri olmuş və ona qərb gəmisi modelində 
ilk  gəmini  düzəltdirmişdi.  Şoqun  İeyasu  Yaponiyda  mərkəzi  dövlət  yaratmış  və 
Tokuqava  şoqunları  sülaləsinin  əsasını  qoymuşdu.  Kitabda  cərəyan  edən 

---

111 
 
hadisələrdən  üç  il  sonra  –  1603-cü  ildə  o,  imperatoru  məcbur  etdi  ki,  ona  şoqun 
titulunu  versin  və  bu  vaxtdan  Edo  dövrü  kimi  tanınan  Tokuqava  şoqunatının  250 
illik idarəçilik dövrü başlandı. İki il  sonra  o, hakimiyyəti  oğluna versə  də, faktiki 
olaraq  ölkənin  idarə  edilməsini  davam  etdirdi.  Ancin-sama  adı  altında  tanınan 
Uilyam  Adams  isə böyük nüfuz sahibinə çevrildi və  bir daha vətəninə qayıtmadı, 
1620-ci  ildə  55  yaşında  vəfat  etdi.  Axı  İeyasu  qərara  almışdı  ki,  şkiper  Uilyam 
Adams ölmüşdür və samuray Ancin Miura doğulmuşdur. 
Lakin romanı heç  də etnoqrafik məlumatlar məcmuəsi hesab etmək düzgün 
deyildir. Əsərdəki qəhrəmanlar müxtəlif əqidəli, mənəviyyatlı insanlardır, bu fərqli 
həyat  tərzləri  və  talelər  tam  təsadüfi  olaraq  bir-birinə  birləşmiş,  qovuşmuşdur. 
Rəngarəng  saplar  hörülüb  naxışlı  xalça  əmələ  gətirdiyi  kimi,  romanda  da 
düşüncələri  və  hərəkət  prinsipləri  bir-birinə  bənzəməyən  adamların  dünyasından 
böyük bir həyat kəsiminin maraqlı mənzərəsi yaranmışdır. 
Qədim  tarixə  və  sivilizasiyaya  malik  olan  bu  xalqın  özünəməxsus  həyat 
fəlsəfəsi  qəribəlikləri  ilə  yanaşı  ibrətamizdir.  Təbiətin  xeyli  xəsislik  göstərdiyi, 
ancaq sakinlərinin nəsillər boyu iradəsi və zəhməti ilə gözəlləşən və zənginləşən bu 
ölkəyə  heyran  olmamaq  mümkün  deyildir.  Sadəcə  olaraq  bu  ölkəyə  açıq  ürəklə 
yanaşmalısan,  əvvəlcədən  gəldiyin  düzgün  olmayan  rəyi  kənara  atmalısan.  Onu 
ağılla dərk etmək mümkün deyilsə, ürəklə anlamaq lazımdır.  Ernest Heminqueyin 
bir gözəl şəhər haqqında dediyi sözləri bu ölkəyə şamil edib, demək istəmirəm ki, 
oxucu, Yaponiya həmişə sənin üçün bayram olacaqdır.  Ancaq bu ölkəni dərk etmə 
adama  yalnız  sevinc  gətirəcəkdir.  Təbiətə  pərəstiş  edən  bir  xalq,  əgər  bunu  dini 
ehkama  çevirmişdirsə,  ən  azı  hələ  min  il  əvvəl  gözəlliyin  dünyanı  xilas  edəcəyi 
mülahizəsinə gəlməyi bacarmışdı. Bu xalq insanın öz həyatının, öz xoşbəxtliyinin 
yaradıcısı  olması  barədə  qədim  yunan  fəlsəfəsinin  irəli  sürdüyü  ideyanı 
gerçəkləşdirə  bilmişdir.  Lakin  yaponlar  heç  də  sadə  bir  şəkildə  olan,  nəfsini 
saxlayan  həyat  tərzini,  xarici  aləmin  həyəcanlarından  uzaqlaşmaq,  könül 
sakitliyinə  qovuşmaq  prinsipini  qəbul  etmirlər.  Onlar  əylənməyi,  şadlanmağı  da 
bacarırlar.  Onların  saldığı  şəhərlərə,  tikdirdikləri  körpülərə,  estakadlara  baxanda 
elə  təsəvvür  yaranır  ki,  hər  bir  nəsil  elə  bil  ki,  əbədi  yaşamağı  düşünür,  şənlik 
etmələrinə, əylənmələrinə, yeyib-içməklərinə, sakuranın cəmi bir həftə davam edən 
çiçəklənməsinə qibtə olunan bir heyranlıqla tamaşa etmələrinə baxdıqda isə, adama 
elə gəlir ki, onlar ömürlərindəki axırıncı fürsəti də əldən vermək istəmirlər. 
Yaponiya təbiəti   insana qarşı heç vaxt  əliaçıqlıq  göstərməmişdir, ona  həyat 
nemətlərini asanlıqla verməmişdir. Belə şərait adamları zəhmətə alışdırırdı, zəruri 
yaşayış şərti kimi əməksevərliyə sövq edirdi. Təbiətdən heç nəyi hazır şəkildə ala 
bilməyən  yapon  daha  çox  öz  qüvvəsinə,  səyinə  bel  bağlamışdı,  lap  qədim 
dövrlərdən  bu  qaydada  formalaşmışdı.  Axı  insan  cəmiyyətinin  uşaqlığı  da  öz 
xüsusiyyətlərinə  malikdir.  Tərbiyəsiz  uşaq  da,  yaşlı  adamlar  kimi  ağıllı  hərəkət 
edən  uşaqlar  da  olur.  Qədim  yaponları  yəqin  ki,  normal  uşaqlar  saymaq  olardı, 
çünki  onlar  öz  gələcək  inkişafları  üçün  belə  möhkəm  bünövrə  yaratmışdılar.  Bu 
gün də bu xalq müasir sivilizasiyanın inkişafına nəhəng töhfələr verir. Yaponların  
öz vətənlərini insanın firəvan yaşaması üçün lazım gələn hər şeylə təmin edən bir 
diyara, az qala yerüstü cənnətə çevirmək sahəsindəki fərasətinin birinci əlaməti və 

---