Tempus-jpcr: anpassung des lehrbetriebs an den bologna prozessim ingenieurstudium f

92 
 
kompleks  ölçmələrin  kütləvi  xarakter  daşıdığını 
göstərir. 
 
Sadə  halda  kompleks  ölçmə  prosedurası  obyektlərin 
“yararlıdır-yararlı deyil” nəticəsinə gətirib çıxarır.  
 
AÖK-nin  əsas  funksiyalarına  obyektin  parametrinin 
ölçülməsi,nəzarət 
obyektinə 
stimullaşdırıcı 
təsirlərin 
verilməsi,ilkin  ölçmə  informasiyasının  emalı  və  ölçmə 
nəticələrinin qeydiyyatı aiddir. 
 
Bu 
funksiyaları 
yerinə 
yetirən 
AÖK-nin 
genişləndirilmiş 
struktur 
sxemi 
aşağıdakı 
şəkildə 
göstərilmişdir (şəkil 3.28). 
 
 
Şəkil 3.28.  AÖK-nin struktur sxemi 
 
 
Bəzi  nəzarət  obyektləri  çoxlu  sayda  nəzarət 
nöqtələrinə  malikdirlər  ki,  bunlarda  eyni  növlü  elektrik 
parametrləri  ölçülür.İqtisadi  səmərəlilik  nöqteyi-nəzərindən 
bütün  parametrlərin bir  rəqəm  ölçmə qurğusunun köməyilə 
ona 
növbə 
ilə 
qoşulmaqla 
ölçülməsi 
daha 
məqsədəuyğundur.Nəzarət  nöqtələrinin    növbə  ilə  rəqəm 
ölçmə  cihazına  qoşulması  baxılan  halda  analoq 
kommutatorunun köməyilə yerinə yetirilir. 
  Çoxnöqtəli  giriş  qoşulmalı  AÖK-nin  struktur  sxemi 
şəkil 3.29-da göstərilmişdir. Ölçmə cihazlarının tərkibindən, 

---

93 
 
stimulların mənbəyindən,emal aparaturalarının və qeydedici 
vasitələrin  növündən  asılı  olmayaraq,bütün  bu  aparat  və 
qurğular  müvafiq  aparaturanın,kabel  birləşmələrinin  və  i.a. 
köməyilə vahid ölçmə kompleksində birləşir. 
Beləliklə,  tipik  AÖK-nin  dəqiqləşdirilmiş  sruktur 
sxeminin tərkibinə aşağıdakılar daxil olmalıdır: 
 
Şəkil 3.29.Nəzarət obyektinə AÖK-nin çoxnöqtəli 
qoşulmasının struktur sxemi 
-
 
nəzarət  obyektinə  qoşulma  aparatları  (ilkin  ölçmə 
çeviriciləri,adapterlər, kommutatorlar); 
-
 
rəqəm-ölçmə cihazları (analoq-rəqəm çeviriciləri); 
-
 
stimullaşdırıcı  təsir  mənbələri 
(rəqəm-analoq 
çeviriciləri); 
-
 
interfeys 
vassitələri 
(rəqəm 
kommutatorları,üzlaşdırma 
aparatları, 
translyatorlar,modemlər); 
-
 
emal 
aparatları 
(EHM,mini-EHM,mikro-EHM, 
mikroprosessorlar,proqram-məntiq qurğuları); 
-
 
qeydedici  və  indikasiya  aparatları  (rəqəm  çap 
qurğuları, qraf qurucuları, displeylər,tablolar). 
Tipik  AÖK-nin  dəqiqləşdirilmiş  sruktur  sxemi  şəkil 
3.30-da göstərilmişdir. 

---

94 
 
 
Şəkil 3.30. Tipik AÖK-nin  sruktur sxemi 
 
3.7.
 
Ölçmə hesablama komplekslərinin rolu 
və əsas funksiyaları 
 
Müasir  istehsalatın  mürəkkəbləşməsi,  müxtəlif 
istiqamətlərdə  elmi-tədqiqat  və  sınaq  işlərinin  inkişaf 
etdirilməsi yüzlərlə,hətta bəzən minlərlə fiziki kəmiyyətlərin 
eyni  zamanda  ölçülməsi  və  ya  onlara  nəzarət    edilməsi 
zərurətinə gətirib çıxaran zaman müəyyən bir qərarın qəbul 
edilməsi  tək-tək  ölçmələrin  deyil,intensivliyi  ölçülən 
kəmiyyətlərin    sayının  və  tezlik  diapazonunun  artması 
hesabına  çoxalan  informasiya  axını  əsasında  icra  edilməli 
olur.Özü  də  belə  qərarların  qəbul  edilməsi  informasiyanın 
nəzarət  edilən  prosesin  ritmində-real  zaman  miqyasında 
alınmasını tələb edir.Ölçmələrin məhsuldarlığına qoyulan bu 
tələb  isə  onların  yüksək  səviyyəli  avtomatlaşdırılması 
zərurətinə gətirib çıxarır. 

---

95 
 
Böyük  həcmli  informasiyaların  qəbul  edilməsi  və 
işlənməsi  üçün  insanın  təbii  imkanlarının  məhdud  olması 
ölçmə-informasiya  sistemlərinin    (ÖİS)  yaradılmasına 
gətirib çıxarmışdır. OİS-nin  yaradılması yollarından biri də 
onların  analoq-rəqəm  və  rəqəmli  universal  nüvələri  sayılan 
ölçmə-hesablama 
kompleksləri 
(ÖHK) 
bazasında 
yaradılmasıdır. 
Ölçmə-hesablama  kompleksləri  ölçmə-informasiya 
sistemlərinin  işlənməsi  üçün  zəruri  olan  analoq-rəqəm 
ölçmə  çevrilmələrini,  hesablama  əməliyyatlarını,  informa-
siyanın 
təqdim  edilməsini,  əmr  və  digər  xidmət 
informasiyalarının formalaşdırılmasını təmin edir. 
Belə  universal  nüvə  standart  interfeysin  köməyilə 
geniş  təyinatlı  analoq-rəqəm  ölçmə  qurğuları,informasiyanı 
əks 
etdirmə 
və 
yadda 
saxlama 
qurğusu 
olan 
proqramlaşdırılan 
hesablama  texnikası  vasitələrindən 
yaradılır.Birgə işləməsi üçün uyğun əməli proqram təminatı 
olan,adları  yuxarıda  çəkilən  texniki  vasitələrin  birləşməsi 
ölçmə-hesablama kompleksi adlanır. 
Ölçmə-hesablama  kompleksləri  (ÖHK)    vahid 
metroloji  təminat  əsasında  fəaliyyət  göstərən  və  ölçmə 
informasiyasının  alınması,emalı  və  istifadə  olunması 
alqoritmlərini  realizə  edən,  proqramla  idarə  olunan  ölçmə, 
hesablama, köməkçi  texniki vasitələr və tədqiqat obyektinə 
(TO) təsiredici vasitələr yığımından ibarətdir. 
 
Bu halda komplekslər aşağıdakı əməliyyatları yerinə 
yetirir:  ölçmə  nəticələrinin  ilkin  emalı;  verilənlərin 
daxilolma  tempində  dolayı,birgə  və  müştərək  ölçmə 
nəticələrinin  alınması;  sorğuların,  növbələrin,  prioritetlərin 
qoyulmasının,  operatorla  dialoq  rejiminin  təşkili  də  daxil 
olmaqla  eksperimentin  gedişində  ayrı-ayrı  qovşaqların 

---