Teqvim-2017. pdf
Milli ədəbiyyat Qətran Təbrizi
Yüklə 5,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ə d ə b i y y a t
381 Milli ədəbiyyat Qətran Təbrizi 1012-1088 1005 illiyi 2016 Qətran Əbu Mənsur Təbrizi 1012- ci ildə Təbriz yaxınlığındakı Şadiabad kəndində anadan olmuşdur. İlk təhsilini Şadiabadda almış, son- ra Təbrizdə oxumuşdur. Təhsilini başa vurduqdan sonra Şəddadilər dövlətinin paytaxtı olan, inkişaf etmiş Gəncə şəhərinə gəlmiş, tezliklə Şəddadilərin sarayına dəvət olunaraq az bir vaxt- da böyük nüfuz qazanmışdır. Həmin dövrdə Qətran bir çox şeirlərini ölkənin hökmdarı Əbdülhəsən Ləşkəriyə və onunla əlaqədar baş vermiş hadisələrə həsr etmişdir. Bir müddət Naxçıvanda, yerli hakimlərin saraylarında yaşadıq- dan sonra vətəni Təbrizə dönmüş, 1046- cı ildə Təbrizdə böyük İran şairi və filo- sofu Nasir Xosrovla görüşmüşdür. Hələ sağlığında ikən istedadlı şair, müdrik filosof və alim kimi bir çox ölkələrdə şöhrət qazanmışdır. Özünün yazdığına görə, onu Xorasanda və İraqda yaxşı ta- nıyır və sevirdilər. Qətran poeziya ilə gənc yaşlarından məşğul olmağa başlamış və bu sahədə böyük yaradıcılıq uğurları qazanmış- dır. “Tövsnamə”, “Quşnamə”, “Va- miq və Əzra” adlı əsərlərin və əsasən qəsidələrdən ibarət irihəcmli divanın müəllifidir. XII əsrdə yaşamış Orta Asiya şairi Rəşid Vətvat yazır ki, o ömrü boyu bircə həqiqi şair tanımışdır - həkim (müdrik) Qətran Təbrizini. Şeir yaradıcılığında əsas yeri dövrün müxtəlif hökmdarları- nı tərif edən qəsidələr tutur. Əsərlərində Azərbaycan dilinin ifadə formaların- dan, xüsusən atalar sözlərindən, xalq deyimlərindən geniş istifadə etmişdir. Bu əsərlər müasir oxucu və tədqiqatçılar üçün qəsidələrdə mədh olunan qəhrəmanların saraylarında baş verən tarixi hadisələri, onları tarix baxımından öyrənmək üçün çox qiymətlidir. Orta əsr mənbələrinə əsaslanan Azərbaycan tədqiqatçıları qeyd edirlər ki, Qətran Təbrizi fars leksikoqrafi- yası tarixində fars dilinin ilk izahlı lüğətinin yaradıcısı olmuşdur. Fars dili Qətranın ana dili deyildi və o, farsca yazan ilk Azərbaycan şairi olmuşdur. Alimlərin əksər qismi bu lüğəti yaradı- cısının adı ilə sadəcə “Lüğəti-Qətran”, yaxud “Fərhəngi-Qətran” (hər iki ifadə “Qətranın lüğəti” anlamına gəlir) kimi qeydə almışlar. Sonralar isə bu lüğət “Təfasir fi lüğatül-fürs” (“Fars dili sözlərinin izahları”), yaxud qısa şəkildə “Təfasir” (“İzahlar”) adlandırılır. Qətran Təbrizi 1088-ci ildə Təbrizdə dünyasını dəyişmiş və Sur- xab məhəlləsindəki məşhur Şairlər məqbərəsində dəfn olunmuşdur.
382 Milli ədəbiyyat 300 illiyi Molla Pənah Vaqif 1717-1797 2017 Molla Pənah Mehdi ağa oğlu Vaqif 1717-ci ildə Qazax mahalının Qıraq Salahlı kəndində anadan olmuşdur. 1759-cu ildə ailəsi ilə Qarabağ xan- lığına - Tərtərbasar kəndinə köçmüş- dür. Şairin bu dövr yaradıcılığında maddi və mənəvi sıxıntıları öz əksini tapmış və məşhur “Bayram oldu” qoşmasının məhz həmin dövrdə qələmə alındığı bildirilir. Bir müddət sonra Vaqif Şuşa şəhərinə köçmüş və burada məktəb açaraq müəllimlik fəaliyyətini davam etdirmişdir. Şairin hörmətini eşidən Qarabağ hökmdarı İbrahim xan Vaqifi sara- yına dəvət edərək, eşik ağası (yəni daxili işlər üzrə vəzir) təyin etmişdir. O, sarayda böyük nüfuz qazanaraq 27 il müddətində sarayın ən mötəbər adamlarından biri kimi tanınmışdır. 1797-ci ildə Şah Qacar ikinci dəfə Şuşaya hücum etmiş və nəticədə Va- qif həbs edilərək zindana salınmışdır. Qacarın ölümündən sonra xanlıqda hakimiyyəti müvəqqəti ələ alan İbra- him xanın qardaşı oğlu Məhəmməd bəy Çavanşir 1797-ci ildə şairi oğlu Əli ilə birlikdə Şuşa şəhərində edam etdirir. Vaqifin ölümündən sonra onun evi talan olunur, əsərlərinin çox hissəsi məhv edilir. XVIII əsrdə Azərbaycan poeziya- sına ideya-sənətkarlıq və janr-üslub cəhətdən yeni keyfiyyətlər qazandı- ran görkəmli şair Molla Pənah Vaqif Şərq poeziyasının bütün klassik for- malarında: qəzəl, təcnis, müxəmməs, müstəzad, müəşşərə, müşairə, məsnəvi, mərsiyələr yazmışdır. “Heyran olmuşam”, “Sonalar kimi”, “Tel nazik”, “Ala gözlü, sərv bоylu dilbərim”, “Yasəmən tеllərin, nərgiz gözlərin” və s. şeirlər bu gün də dillər əzbəridir. O, nə qədər saray mühitində yazıb-yaratsa da, şeirlərində xalq ruhunun ifadəsi mühüm yer tutur. Yaradıcılığında ərəb-fars sözlərinə az yer vermiş, xalq dilinin obrazlı ifadələrindən istifadə edərək poeziya dilimizi zənginləşdirmiş, yeni çalar- lar bəxş etmişdir. 1856-cı ildə Teymurxanşurada Va- qifin ilk kitabı çap olunmuşdur. Daha sonralar Mirzə Fətəli Axundov çox zəngin bir material toplayaraq məşhur şərqşünas Adolf Berjeyə vermiş, o, bu əsəri 1867-ci ildə Leypsiq şəhərində nəşr etdirmişdir. Vaqifin əsərlərinin еlmi nəşri 1945-ci ildə Azərbaycan Milli Еlmlər Akadеmiyasının Niza- mi adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutu tərəfindən həyata keçirilmişdir. Şeirlərini ilk dəfə rus dilinə XIX əsrin 40-cı illərində polyak şairi və tərcüməçisi Tadeuş Zabloski tərcümə etmişdir. Görkəmli bəstəkarlardan C.Cahangirov, Q.Hüseynli, V.Şirinov, Ə.Abbasov, G.Muradova şeirlərinə musiqi bəstələmiş, Ramiz Musta- fayev “Vaqif” operasını, Xalq şairi Səməd Vurğun “Vaqif” dramını yaz- mış, müxtəlif illərdə haqqında sənədli filmlər çəkilmişdir. 2016-2017-ci illərdə YUNESKO- nun yubileylər proqramı çərçivəsində Molla Pənah Vaqifin 300 illik yu- bileyi beynəlxalq səviyyədə qeyd ediləcək. Ə d ə b i y y a t Əsərləri /M.P.Vaqif; tərtibçi H.Araslı.-Bakı: Çaşıoğlu, 2004.- 264 s. Qurban olduğum /M.P.Vaqif; tərtib edəni və red. M.Ələkbərli.-Bakı: Gənclik, 1994.- 120 s. Sevmək gərək: lirik şeirlər kitabı /M.P.Vaqif; [tərt.ed. A.Sarovlu ; red. Ç. Əlioğlu].- Bakı: Gənclik, 1987.- 125, [2] s. Müxəmməs /M.P.Vaqif //Ədəbiyyat qəzeti.- 2013.- 1 fevral.- S.3. Əfəndiyev, P. Molla Pənah Va- qif və Molla Cümə /P.Əfəndiyev //Kredo.-2014.- 5 iyul.- S.9. Kamal, R. Molla Pənah Vaqif: Gözün tarixi /R.Kamal //Ədəbiyyat qəzeti.- 2015.- 31 oktyabr.- S.12. Kazımlı, K. Vaqif poeziyasının işığında /K.Kazımlı //Mədəni həyat.- 2014.- № 2.- S.32. Kamal, R. Molla Pənah Vaqif və Səməd Vurğun: felin ener- jisi: Linqvistik etüd /R.Kamal //Ədəbiyyat qəzeti.- 2015.- 13 fevral.- S.5. Şair Yüklə 5,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|