Teserrufat fealiyetinin tehli

108
Cədvəl 29
Göstərici
01.01.2007
01.07.2007
01.01.2008
manat
%-lə
manat
%-lə
manat
%-lə
1
2
3
4
5
6
7
Aktiv
I. Əsas vəsaitlər və sair dövriy-
yədənkənar aktivlər
 1.1. Əsas vəsaitlər
4772598 100
4956400 103,8 5199308
108,9
 1.2. Qeyri material aktivlər
62304 100
59075 94,8
55745
89,5
 1.3. Başa çatdırılmayan kapital 
qoyuluşları
-
-
-
-
-
-
 1.4. Sair dövriyyədənkənar aktivlər
-
-
-
-
-
-
I bölmə üzrə cəmi:
4834902 100
5015475 103,7 5255053
108,7
II. Ehtiyatlar və məsrəfl ər
 2.1. İstehsal ehtiyatları
414902 100
371602 89,5
248924
60,0
 2.2. Bitməmiş istehsal
99304 100
307255 309,4
596077
600,2
 2.3. Hazır məhsul
276468 100
281600 101,8
 2.4. Sair dövriyyədənkənar aktivlər
115383 100
1068282 117,9 1252943
138,3
II bölmə üzrə cəmi:
III. Pul vəsaitləri, hesablaşmalar və 
sair aktivlər
 3.1.Yüklənmiş mallar
478008 100
418350 87,5
340364
71,2
 3.2. Debitor borcları
4716232 100
3806550 80,7
2609967
55,3
 3.3. Pul vəsaitləri
390 100
2025 519,2
4061 1041,3
 3.4. Sair dövriyyə aktivləri
-
-
-
-
-
-
III bölmə üzrə cəmi:
5194630 100
4226925 81,4
2954392
56,8
Zərərlər:
4108 100
-
-
-
-
Balans
10939697 100 10310682 94,2
9462388
86,5
Passiv
IV. Xüsusi vəsaitlərin mənbələri
 4.1. Nizamnamə kapitalı
1009 100
1009
100
1009
100
 4.2. Əlavə kapital
6051484 100
6051484
100
6051484
100
 4.3. Ehtiyat kapitalı, fondlar 
məqsədli maliyyələşmələr və 
daxilolmalar
403442 100
591384 146,6
566518
1404
IV bölmə üzrə cəmi:
6455935 100
6643877 102,9
6619011
102,5
V. Hesablaşmalar və sair passivlər
 5.1.Borc vəsaitləri
-
-
-
-
-
-
 5.2.Kreditor borcları
4483762 100
3656805 81,5
2843377
63,4
 5.3.Sair qısamüddətli passivlər
-
-
-
-
-
-
V bölmə üzrə cəmi:
4483762 100
3656805 81,5
2843377
63,4
Balans
10939697 100 10310682 94,2
9462388
86,5

---

109
Balans məbləğinin dəyişməsi ilə yanaşı, onun ayrı-ayrı maddələrinin dəyiş-
mə sinin xarakteri təhlil edilməlidir, daha doğrusu, üfüqi (zaman) və  şaquli 
(struk tur)  təhlil aparılmalıdır.
Üfüqi təhlil bir və ya bir neçə analitik cədvəlin tərtib edilməsi ilə xarakterizə 
olunur ki, həmin cədvəllərdə mütləq balans göstəriciləri nisbi (artım və ya azal-
ma tempi) göstəricilərlə tamamlanır. Adətən, bir neçə dövr üçün artımın bazis 
templəri (rüblər üzrə) nəzərdən keçirilir. Üfüqi təhlil variantlarından biri 2 saylı 
cəd vəldə verilmişdir.
Üfüqi təhlilin əhəmiyyəti infl yasiya şəraitində azalsa da onun nəticələrindən 
təsərrüfatlararası müqayisə zamanı istifadə oluna bilər. Qeyd etdiyimiz kimi, 
üfüqi təhlilin məqsədi müəyyən dövr üçün müxtəlif balans maddələrinin həc mi-
nin mütləq və nisbi dəyişikliklərini müəyyən etmək, həmin dəyişiklikləri qiy-
mətləndirməkdir.
§35. Balansın üfüqi təhlili
Təsərrüfat fəaliyyəti nəzərdən keçirilən müəssisədə balansın valyutası 13,5% 
azalaraq 9462398 manat təşkil etmişdir, qeyri-dövriyyə aktivləri 8,7% və ya 
420151 manat, dövriyyə aktivləri ehtiyat və məsrəfl ər bölməsi üzrə 38,3% və ya 
346886 manat artmış, pul vəsaitləri və hesablaşmalar 43,2% azalmışdır. Hesa-
bat dövrü ərzində debitor borclarının 44,7% və ya 2106265 manat azalması, pul 
vəsaitlərinin 10 dəfədən çox artması, kreditor borclarının 36,6% azalması müs-
bət hal kimi qiymətləndirilməlidir.
İnkişaf meylinin təhlili (trend təhlili) üfüqi təhlilin variantı olmaqla, burada 
hesabatın hər bir mövqeyi bir sıra əvvəlki dövrlərə nisbətən müqayisə edilir və 
trend müəyyən olunur, daha doğrusu, təsadüfi  təsirlərdən və dövrlərin fərdi xü-
su siyyətlərindən təmizlənmiş göstəricilərin dinamikasının əsas meyli müəyyən 
edilir. Belə təhlil perspektiv üçün oriyentir edilir, lakin nəzərdən keçirilən müəs-
sisənin timsalında onun həyata keçirilməsi üçün informasiya kifayət deyildir.
Müəssisənin maliyyə  vəziyyətinin qiymətləndirilməsi üçün balansın aktiv 
və passivinin şaquli (struktur) təhlili mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Qeyd edildiyi 
kimi,  şaquli təhlilin məqsədi balansın yekununda ayrı-ayrı maddələrin xüsusi 
çə kisinin  müəyyən edilməsi və onun dəyişməsinin qiymətləndirilməsi ilə xa rak-
terizə olunur. Şaquli təhlilin köməkliyi ilə təsərrüfatlararası müqayisə aparılır. 
Bundan başqa, nisbi göstəricilər infl yasiya proseslərinin neqativ təsirini yumşal-
dır. 3 saylı  cədvəldə müəssisənin balansı  yığcam maddələr nomenklaturasına 
müvafi q tərtib edilmişdir.
 Balans passivinin quruluşunu təhlil edərkən müəssisənin maliyyə sabit-
liyinin müsbət faktı kimi kapital və ehtiyatların yüksək xüsusi çəkisini göstər-
mək lazımdır, daha doğrusu, müəssisənin xüsusi mənbələrinin xüsusi çəkisi 

---

110
55,31%-dən artaraq 69,95%-i təşkil etmişdir. Müəssisənin öhdəlikləri isə 
40,99%-dən 30,05%-ə enmişdir. Bu da müsbət hal kimi dəyərləndirilməlidir.
Üfüqi və şaquli təhlil bir-birini tamamlayır və onların əsasında müqayisəli 
ana  li tik  balans  tərtib edilir.
Cədvəl 30
Balansın şaquli təhlili
 
Göstəricilər
01.01.2007
01.07.2007
01.01.2008
1
2
3
4
Aktiv
I. Əsas vəsaitlər və sair dövriyyədənkənar 
aktivlər
 1.1. Əsas vəsaitlər
43,62
48,07
54,95
 1.2. Qeyri-material aktivlər
0,57
0,57
0,59
 1.3. Başa çatdırılmayan kapital qoyuluşları
-
-
-
I bölmə üzrə cəmi:
44,17
48,64
55,54
II.Ehtiyatlar və məsrəfl ər
-
-
-
 2.1. İstehsal ehtiyatları
3,79
3,61
2,63
 2.2. Bitməmiş istehsal
0,91
2,98
6,30
 2.3. Hazır məhsul
2,53
2,73
3,24
 2.4. Sair dövriyyədənkənar aktivlər
1,05
1,04
1,07
II bölmə üzrə cəmi:
8,28
10,36
13,24
III. Pul vəsaitləri, hesablaşmalar və sair aktivlər
 3.1.Yüklənmiş mallar
4,37
4,06
3,60
 3.2. Debitor borcları
43,11
36,92
27,58
 3.3. Pul vəsaitləri
-
0,02
0,04
III bölmə üzrə cəmi:
47,48
41,00
31,22
Balans
100
100
100
Passiv
IV.Xüsusi vəsaitlərin mənbələri
 4.1. Nizamnamə kapitalı
0,01
0,01
0,01
 4.2. Əlavə kapital
55,31
58,69
63,95
 4.3. Ehtiyat kapitalı, fondlar məqsədli 
maliyyələşmələr və daxilolmalar
3,69
4,73
5,99
IV bölmə üzrə cəmi:
59,01
64,43
69,95
V. Hesablaşmalar və sair passivlər
-
-
-
 5.1. Borc vəsaitləri
-
-
-
 5.2. Kreditor borcları
40,99
35,47
35,47
V bölmə üzrə cəmi:
40,99
35,47
35,47
Balans
100
100
100
Müqayisəli balansın bütün göstəricilərini üç qrupa bölmək olar:
– balansın struktur göstəriciləri;
– balansın dinamik göstəriciləri;
– balansın struktur dinamikası göstəriciləri.
Maliyyə vəziyyətinin dəyişməsinin ümumi mənzərəsini yaratmaq üçün ba-
lan sın struktur dinamikası göstəriciləri mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Balansın 
aktiv və passivində dəyişikliyin strukturunu müqayisə etməklə, yeni vəsait axı-
nı nın  əsasən hansı  mənbələrdən daxil olması  və  həmin yeni vəsaitlərin hansı 
ak tivlərə yönəldilməsi barədə fi kir söyləmək olar.

---