Thank you for your contribution

158

boşluğuna bir pencere açmıştır. Alıcının, Sherman’ın 

fotoğraflarında sergilediği karakterlere karşı hissettiği 

aşinalık duygusunun nedeni, karakterlerin belirli bir 

film ya da reklamdan alınmasından değil (alınmamış-

tır), tüketim kültürü içindeki stereotipler olmalarından 

kaynaklanmaktadır. Sherman’ın yapıtları, çağdaş kitle 

kültürünün klişeleri içinde ortaya çıkan kişisel çözülme-

lerin varoluş süreçlerine dair bir kaygı uyandırmaktadır 

(Fineberg, 2014, s.394-395).

Yeni Kavramsalcılığın eleştirel tavrı içinde bir anlatım 

aracı olarak Slogan Sanatı diye adlandırılabilecek bir 

sanat biçimi ortaya çıkmıştır. Amerikalı yeni kavram-

salcı Barbara Kruger’ın (1945-…), tüketim toplumuna 

yön veren kitle iletişim araçlarını eleştiren yapıtlarını bu 

sanat biçimi içinde değerlendirmek mümkündür (Şenel, 

2013, s.387). Fineberg’in de (2014) değindiği gibi, Kruger, 

slogan sanatı içindeki çalışmalarından da anlaşılacağı 

üzere, popüler dergi sayfalarında yer alan görüntüle-

ri kendine mâl etmiştir. Fakat, Levine ve Sherman’ın 

yapıtlarından farklı olarak, Kruger’ın kendine mâl 

etme eyleminin politik bir boyutu vardır. Kibrit kutula-

rının, tişörtlerin, alışveriş torbalarının, posterlerin ve 

fotomontajların üzerine koyarak dağıttığı yazılı mesaj-

larında Kruger’ın sesi, “Sizin kültürünüze göre doğayla 

oynamayacağız”, “Kendimizin en iyi düşmanı olmayaca-

ğız”, “Parçalanmış objeleri sömürgeleştiriyorsunuz” gibi 

ifadelerle öfkeli ve suçlayan bir sestir (s. 461-462). 

Altmışların ortalarında Mademoiselle dergisinde grafik 

tasarımcısı olarak çalışmış olan Kruger, basın organ-

larının tüketim toplumu üzerindeki etkisini bilen bir sa-

natçı olarak, oluşturduğu resim-metin kombinasyonları 

ile günümüz medya kültürünün en manipülatif açılarını 

ortaya koymuştur. Özellikle toplumun her an gözü 

önünde olan moda dergileri gibi dergilerin tasarımın-

daki teknikleri temellük etmiştir. Alıcının herhangi bir 

medya görüntüsüne tepkisinin büyük oranda o görün-

tüyü sunan kişinin görüntü hakkındaki açıklamasıyla 

birlikte şekillendiğinin farkında olan sanatçı, geliştirdiği 

tekniklerle izleyici üzerinde oldukça etkili bir gösterge 

manipülatörü olmuştur. Onun işlerinde, alıcının gördü-

ğü şeyi anlaması, o görüntüye verilen basit ve doğrudan 

bir tepki değil aksine, alıcı için özellikle yapılandırılmış 

bir şeydir (Arnason ve Prather, 1998, s.712).

Aslında doğal olarak, medya yeni anlamlar iletmek için 

görseller manipüle ettiğinde ve sanatçılar bu görselleri 

kendine mâl etme yoluyla başka bir düzleme oturttu-

ğunda, alıcılar kendiliğinden hemen hemen tüm resim-

lerin anlamlarını yeniden yapılandırmaya girişir. Bu ilk 

yaratıcıdan sonraki yaratıcıya, ondan da izleyiciye akta-

rım işi, bir tür tamamlanma işlemidir ve her aşamasın-

da içinde barındırdığı mesajlarla birlikte hareket ederek 

son tahlilde amacına ulaşır. Aslında izleyici, bir kültürün 

nasıl işlediğini ve inandığı şeyleri, o kültürün kullandığı 

görsel imajları yapı söküme uğratarak büyük oranda 

ortaya çıkarabilir. Salt görsel medya tek başına bunu 

sağlamak için yetkindir. Alıcı tarafından gerçekleştirilen 

bu dekonstrüksiyon işlemi, belli görüntülerin, herhangi 

bir doğruyu vurgulamaktan ziyade, sosyal efsaneleri 

tüketim toplumu üzerinde manipüle etme işlevini nasıl 

yerine getirdiğini açığa çıkarmaktadır (Arnason ve Prat-

her, 1998, s.712-713).    

Ş

ekil-6: Barbara Kruger, İsimsiz, 1987. Fotoğraf, Kaynak: Yılmaz, 

2006, s.320.

Şekil-7: Barbara Kruger, İsimsiz (Bakışın Yüzümün Kenarına Vurur), 

1981. Fotoğraf, 152.4x101.6 cm., Vijak Mahdavi ve Bernardo  

Nadal-Ginard Koleksiyonu, Kaynak: Arnason ve Prather, 1998, s.712.

---

159

Şekil-8: Barbara Kruger, İsimsiz (Başka Kahramana İhtiyacımız Yok), 

1987. Serigrafi Baskı ve Vinil, 276.8x533.4 cm., Emily Fischer Landau 

Koleksiyonu, Mary Boone Galerisi, New York, Kaynak: Lewis ve Lewis, 

2009, s.111.

Kruger’ın, tüketim toplumunu ifade eden kocaman siyah 

beyaz fotoğrafları, grafik tasarım üzerinde oynamalar-

dan, çıkarma ve eklemelerden ibaret olması nedeniyle, 

izleyicinin karşısına bazen reklam afişi tadında çıkmıştır. 

Bu tip eserlerinin bazılarında “Yeterince Eğlendik mi?”, 

“Alışveriş Yapıyorum, O Hâlde Varım”, “Göründüğümüz 

Gibi Değiliz”, “Başka Kahramana İhtiyacımız Yok” vb. yazı-

lar yer almıştır (Yılmaz, 2006, s.319). Eserlerinde, bilhassa 

kadınların hislerinin görsel dili olmuştur. Tüm toplumsal 

değerlerin ve ölçütlerin belirleyicisi olurken, kadınların 

etkileşimde olan değil de etkilenen olarak kategorize 

edilmesine sebep olan erkek egemen dünyayı eleştiren 

bir tavır sezilmektedir. Yılmaz’ın da (2006, s.319) belirttiği 

gibi, bu yazıların birtakım tarihsel göndermeleri olmakla 

birlikte toplumsal anlamda dikkat çektiği asıl şey, tüketim 

ve eğlence duygusunu sürekli körükleyen medyanın ikiyüz-

lülüğü iken sanatsal düzlemde düşündürmek istediği şey, 

özgünlük, temsil, ileti ya da modern ekonomiden sonra 

belirginleşen sanat yapıtının değişim değeri gibi konular-

dır. Her iki açının da iletmek istediği ortak mesaj, bir karşı 

duruş niteliğinde var olmakta ve hem topluma hem sanata 

yön veren değerlerin eleştirisinden beslenmektedir. 

Sonuç

Araştırmada, postmodern dönemin ileri aşamasında 

şekillenmeye başlayan Yeni Kavramsalcılık, Feminist 

Sanat ve kendine mâl etme olgularını, bu sanat ha-

reketlerinin içinde yer alan üç kadın sanatçı, Barbara 

Kruger, Sherrie Levine ve Cindy Sherman’ın çalışmaları 

üzerinden aydınlatmak amaçlanmıştır. Önce bu sanatsal 

eğilimler incelenmiş daha sonra bahsi geçen sanatçı-

ların sanatsal benzeşimleri üzerinde durulmuş ve hem 

eğilimler hem sanatçılar arasındaki bütünlüğe dikkat 

çekilmiştir.

Araştırma neticesinde, birbiriyle anlam ve pratikler 

bağlamında iç içe olan bu sanatsal eğilimlerin, aynı 

ifade dilinden konuşan çeşitli sanatçıları kendi ortak 

alanlarında bir araya getirdiklerine vurgu yapılmıştır. 

Barbara Kruger, Sherrie Levine ve Cindy Sherman’ın 

yapıtlarının, bu eğilimler içindeki farklı ve ortak yönleri 

tespit edilmiştir. Bu bağlamda, bu sanatçıların birbiri-

ne yakın kaygı ve yöntemlerle, medyadan ya da sanat 

tarihinden görüntüleri kendilerine mâl ederek ortaya 

koydukları yapıtların, Yeni Kavramsalcılık ve Feminist 

Sanat’ın açık bir dille okunmasına katkı sağladığı vurgu-

lanmıştır. Aynı biçimde, öne sürülen anlam, kullanılan 

yöntem ve teknikleri itibarıyla bu akımların ortak bir 

paydada buluştuğuna dikkat çekilmiştir. Toplumsal 

düzeni yönlendiren göstergeler sistemini oluşturan 

sanat tarihi, medya ve sanat kurumlarının, yüksek sınıf, 

yüksek sanat, üstün ırk, cinsiyet veya cinsel kimlikleri 

yüceltirken bunların dışında kalanları ötekileştiren 

tavrı bu akım ve sanatçıların odak noktası olmuştur. Bu 

eşitsizliklere dur demenin yolunu sanatsal ifadelerinde 

bulan sanatçılar, kural koyanlara karşı yine kural koyu-

cuların yönettiği göstergeler sistemini kullanmışlardır. 

Görsel kültürü oluşturan görüntüleri temellük ederek 

yeni eserler yaratmışlar, bunlar üzerinden tepkilerini 

ifade etmişlerdir. Kadın olmanın toplum içindeki zorluk-

larını, kadın olmanın verdiği duyarlık ve keskin anlatım 

yetenekleriyle eleştiren sanatçılar, günümüz toplum-

larında ve sanat ortamında dahi etkisini sürdüren 

geleneksel kodların yumuşatılmasında önemli bir rol 

oynamışlardır. Bu katkı, sanatsal ve toplumsal düzlem-

de atılmış büyük bir adımın yansımasıdır. 

KAYNAKÇA

Antmen, Ahu (2009). Sanatçılardan Yazılar ve Açıklamalarla 20. 

Yüzyıl Batı  Sanatında Akımlar (2. Baskı). İstanbul: Sel Yayıncılık.

Arnason, H. H. ve Prather, Marla F. (1998). A History of Modern Art: 

Painting, Sculpture, Architecture, Photography (4. Baskı). Londra: 

Thames and  

 

Hudson.

Fineberg, Jonathan (2014). 1940’tan Günümüze Sanat: Varlık Stra-

tejileri (1. Baskı). İzmir: Karakalem Kitabevi Yayınları.

Foster, Hal (2009). Gerçeğin Geri Dönüşü: Yüzyılın Sonunda Avan-

gard. (Çeviren:  

Esin Hoşsucu). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.

Karkın, Necmi (Mart-Nisan 2010). Sanatta gören öznenin görünen 

nesnesi. Sanat  

Dünyamız, 115, 72-75.

Lewis, Richard ve Lewis, Susan I. (2009). The Power of Art (2. Bas-

kı). Belmont, ABD: Thomson Wadsworth.

Marter, Joan (2011). Grove Encyclopedia of American Art, Volume: 3 

(1. Baskı).   New York: Oxford University Press.

Morgan, Robert C. (Kış 2000). Yüksek modernizmden postmo-

dernizm ve ötesine çağdaş sanat. (Çeviren: Ahu Antmen). P.Sanat 

Kültür Antika, 16, 186-197.

Sarup, Madan (2004). Post-Yapısalcılık ve Postmodernizm. (Çevi-

ren: Abdülbaki Güçlü). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.

Şahiner, Rıfat (2008). Sanatta Postmodern Kırılmalar ya da Moder-

nin Yapıbozumu (1. Baskı). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.

Şenel, Elif (2013). 1945’ten Günümüze Batı Toplumlarında Sanat ve 

Moda  

Etkileşimi, Doktora tezi, Necmettin Erbakan Üniversite-

si, Konya. 

Yılmaz, Mehmet (2006). Modernizmden Postmodernizme Sanat (1. 

Baskı). Ankara: Ütopya Yayınevi.

---