The Archeology of Azerbaijan a brief Discourse
Yüklə 4,97 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kitabda istifadə edilmiş bəzi sözlərin izahı
- Rövşən Yerfi
www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 124 gələn həyat yoldaşını, çəkdiyi əzab-əziyyətlər bezikdir-mirdi. Uşaqların sayı da hər iki-üç ildən bir artırdı. Bir dəfə nazir-liyin məsul qadın işçilərindən biri müəssisəyə, məhkumlarla görüşə gələrkən, Nurullanın on ildən çox həbsdə ola-ola yeddi uşağı olmasını eşidib təəccüblənmişdi: bəs bu uşaqlar necə olub? Nurul-lanın izah etməkdə çətinlik çəkdiyini görən rəis tez məsul işçinin qulağına pıçıldamışdı ki, qayda-qanunla müəssisədə yaradılmış şərait yoldaşı ilə görüşə imkan verir. Məsul işçi anlayıb gülümsəmiş, Nurulla isə utanıb başını yerə dikmişdi. Təzə evli olanların əksəriyyəti isə, tutulandan il keçməmiş arvadlarının məhkəməyə boşanma ərizəsi verməsi xəbərini alırdı. Etiraz edəni az olurdu. Cavan qadının illərlə dözüb xəyanət etməyə-cəyinə inanmayanlar, arvadlarının boşanma üçün məhkəməyə etdik-ləri müraciətə qeyd-şərtsiz, həvəslə razılıq verirdilər. Çöldə kimin-ləsə gəzib adımızı batıracaqlarsa, bəri başdan boşamaq sərfəlidir, - düşünürdülər. Namus cinayət aləmində hər şeydən uca tutulurdu. Mehbalı kişi ahıl yaşında namus üstündə yatırdı. Nəvələri olan bu kişi gecə-lərin birində hiss edir ki, qaranlıqdı, yanında yatan arvad ona xəyanət edir. Sakitcə ayağa durub qonşu otaqdan baltanı götürüb gəlir. Balta-nın küt tərəfini yorğan döşəkdə yatan arvadın başına çırpır. İşığı yandırandan sonra tək-tənha uzanmış arvadın öldüyünü görür. Hadi-sədən neçə illər keçsə də, bu günə kimi ayırd edə bilmirdi ki, arvadı başqası ilə yuxuda görmüşdü, yoxsa həqiqət idi? Ara yerdə ailənin nifrətini qazanmışdı. Uşaqlar da, nəvələr də - hamı ondan üz döndər-mişdi, heç kim yanına gəlmirdi. Cəza müddətinin sonu yaxınlaşsa da, çölə çıxmaq istəmirdi. Çöldə ona kim baxacaqdı, harada yaşaya-caqdı, yazıq kişini dərd götürmüşdü. Əzizin Zinyətə görə narahatlığı əsasən Kamran tərəfindən idi; Zinyətin məktubundan açıq-aydın görünürdü ki, bacı-qardaş arasın-dakı münasibət get-gedə düşmənçiliyə çevriləcəkdi. Zinyətin inadcıl-lığı başına bəla açacaqdı. Atasının vəsiyyətini danan Kamran isə öz istəyinə çatmaq üçün hər yaramazlığa əl ata bilərdi. Tanıdığı məh-kumlar arasında əmlak bölgüsünə görə, qardaşını, bacısını öldürən-lər az deyildi. Belələri nə vaxtsa ürəklərində vicdan əzabı çəksələr də, dillərində özlərini haqlı sayırdılar. Son günlər Əzizin gecələr gördüyü qatmaqarışıq yuxular, onu lap hövsələsiz etmişdi. Gah onları bir sürü ilan izləyirdi, gah selə düşürdülər. Hər dəfə də Zinyət onu köməyə çağırırdı. Nədənsə, istək-lisinə yetişincə yuxudan ayılıb özünü qan-tər içində görürdü. Olmaya Zinyətin başına bir iş gəlib? Haradan, kimdən, necə xəbər tutsun? Aynur məktub, ya bir xəbər çatdırmırdı ki, bilsin nə var, nə yox, ürə-yi sakitləşsin. Bir səhər zonun həyətində onu əməliyyatçı baş leytenant Orxan səslədi: - Əziz, bəri gəl! - Xeyirdirmi, cənab baş leytenant? - O, Orxana yaxınlaşıb maraqlandı. - Xeyri sənlikdir. Gedək otağa məktubunu verim apar. Sevincindən Əzizin ürəyi uçunurdu. Yəqin bacısı yazıb, söz vermişdi, sözünə əməl edib. Görən nə yazıb, ay Allah?! Əziz Orxanla otağa daxil oldu. Əməliyyat işinin yazı-pozu-suna, gələn-gedən məktublara Orxan baxırdı. Baş leytenant stolun si-yirtməsindən məktubu çıxarıb Əzizə uzatdı: - Şirinliyi gəlsin. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 125 - Gəl belə danışaq. Aparım, oxuyum, sevinsəm baş üstə, yox sevinməsəm, incimə məndən şirinlik olmayacaq, - Əziz məktubu aldı. - Yaxşı, apar oxu, - Orxan razılaşdı. Əzizin məktubu oxumağa cürəti çatmırdı: ya sevincindən qa-nad açıb uçacaqdı, ya da yenidən qəm dəryasına qərq olacaqdı. Onun keçirəcəyi hisslərin kimsənin görməməsi üçün sakitliyə, həmişə İltifatla oturub dərdləşdiyi oturacağa tərəf addımladı. Tut ağacının köl-gəsində əyləşib, həyacandan əlləri titrəyə-titrəyə məktubu açıb hə-risliklə oxudu: “Əziz qardaşım, Əziz! Salam! Necəsən? Biz yaxşıyıq. Mamanın sənə çoxlu salam-duası var. Canının sağ olmasını və tezlik-lə çölə çıxmağını Allahdan arzu edirik. Sənə məktub yazmağa tələs-mirdim. İstəyirdim vaxtı çatanda xoş xəbər yetirim. Amma, görünür qismətdən qaçmaq mümkün deyilmiş. Narahat olma. Zinyət sağ və salamatdır. Ancaq, özü də istəmədən duran yerdə evlərində olan dava-dalaş nəticəsində başı bəlaya düşüb. Hə, yenə qardaşı ilə sözləri düz gəlməyib. Kamran ondan uşağı məhv etməyi tələb edirmiş. Mübahisə qızışdıqca bir-birini təhqirə keçiblər. Təhqirlərin birində Zinyət əlin-dəki iri, qalın stəkanı Kamranın başına necə çırpıbsa, Kamran yerə yıxılıb özündən gedib. Huşu başına gələndən sonra qayıdıb evinə, özünü yaxşı hiss etməyib. Səhəri günü təcili yardımla xəstəxanaya çatdırılıb. İki gün ötüb, üçüncüsündə elə orda keçinib. Yarım ay olar dəfn olunub. Cinayət işi açılıb, müqəssir Zinyət sayılır. Hamiləliyini nəzərə alaraq Zinyəti hələlik məhkəmənin hökmünədək həbs etməmə-yi qərara alıblar. Məhkəmə yaxın həftədə keçiriləcək. Çoxdan əlim gəlmirdi bunları sənə yazmağa. Neyləməli, olacağa çarə yoxmuş. Mə-nim borcum isə baş verənləri sənə ərz etməkdir.” Əzizin qəhərdən gözləri dolmuşdu, odu ki, arxasını oxuya bilmədi: Zinyətin tezliklə həbs ediləcəyi gün kimi aydın idi! O, Zinyətin adı hallanmaması üçün olmayan cinayəti boynuna götürüb ömrünü həbsdə çürütməyə razı olmuşdu. Belə yerdə deyilib: sən saydığını say, gör fələk nə sayır. Onun çalışdığı əbəs imiş, Zinyət türməni görməliymiş. Hələ bunlar azmış, ola bilsin ki, onların sevgisinin meyvəsi - balası həbsxanada, dəmir barmaqlıqlar içərisində dünyaya göz açacaqdı... Onun nə qəribə taleyi var imiş, ilahi! O belə taleyə layiqdirmi?! Sualına cavab axtarırmış kimi gözlərini göyə dikdi. Heç kimə göstərmək istəmədiyi, güclə saxladığı göz yaşları qəhərə dönüb boğazına doldu. Səmanın göz işlədikcə qüdrətli duruşundan, sonsuz ənginliklərindən nəsə anlamaq mümkün işə oxşamırdı. Bir anlıq nəfəsini tutan qəhərdən boğazını arıtlayıb, çatmayan havanı sinədolusu ciyərlərinə çəkdi. Özündən asılı olmayaraq, ulu yaradana dua etdi: “Şükür, şükür, yaratdığın günə, verdiyin nəfəsə...” Çəkdiyi nəfəsdən, gözünün qırpmasınadək - hər şey o uca varlıgın ixtiyarında idi. *** Üç gün idi, şəhərdənkənar müəssisələrin birində məhkumların qiyamının baş verməsi ilə əlaqədar, nazirin əmri ilə bütün islah əmək müəssisələrində gücləndirilmiş iş rejiminə keçilmişdi. Gücləndiril-mənin səbəbini məhkumlardan hələlik gizləmək tapşırılsa da, sirr saxlamağa hulqumu olmayan zabit və nəzarətçilərin hesabına məh-kumların əksəriyyəti məsələdən xəbərdar idi. Hadisə möhkəm rejimli müəssisədə olmuşdu. Axşam yoxla-ması zamanı əvvəldən razılaşmış iki məhkum xasiyyətcə kobud rəisi bilərəkdən yersiz hərəkətləri ilə özündən çıxarırlar. Rəisin söyüşün-dən sonra təhqirə dözməmələrini bəhanə edərək, gözlənilmədən onun üzərinə atılıb bıçaqla ölümcül yaralayırlar. Rəis müavininin tapança-sını çıxarıb göyə atəş açması ilə xaosun, ağlı başında olmayan küt-lənin qabağını almaq olur. Rəisi təcili xəstəxanaya aparıb, ölməsinə imkan vermirlər. Vəhşiləşmiş iki məhkumu isə qandallayıb, www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 126 doyunca çırpıb həbsxanaya göndərirlər. Çağırılmış daxili qoşun əsgərlərinin müəssisəyə daxil olması ilə adboyadək rejim şəraiti əvvəlki vəziyyə-tinə qaytarılır. Bununla belə, prokuror və müstəntiqlər açılmış cina-yət işinə dair fəaliyyətlərini hələ bitirməmişdilər. Bu hadisədən hamı mütəəssir olmuşdu. İstintaq başa çatandan sonra nə qədər əməkdaş cəzalandırılacaq, iş yeri dəyişdiriləcək, işdən kənarlaşdırılacaqdı! Hər yerdə yoxlamaların sayı çoxalacaqdı. Heç məhkumlara da yaxşı olmayacaqdı. İki vəhşinin ardınca, onlarla məh-kumun cəza müddəti artırılacaq, cəza yerləri dəyişəcək, qalanlarına isə nəzarət gücləndiriləcəkdi. Şəfinin düşüncəsi ilə nəticə məlum idi. Bəs səbəb nə olmuşdu ki, o, iki məhkuma həmişə eşitdikləri söyüş bəhanə olmuşdu? Qəribə də olsa, səbəb barədə dərin fikirləşmək istəyən yox idi. Səbəb adi qaydada qiymətləndirilirdi: məhkumun qudurması. Zabitlərin qəzalı anlarına sevinən məhkumların bəziləri isə öz aralarında pıçıldaşırdılar: “Dustağın çörəyini yemək olmur, gec-tezi var…” Gücləndirilmənin dördüncü günü rəisi nazirlikdə keçirilən müşavirəyə çağırmışdılar. Axşamtərəfi müəssisəyə qayıdan rəis iclas keçirmək üçün daxili radio ilə bütün zabitlərin təcili kabinetinə yığış-masını elan etdirdi. Rəisin müşavirəyə aid məlumatı və fikirlərini sabaha saxlamayıb tələsməsi, müşavirənin ciddiliyindən xəbər verirdi. İyirmi dəqiqə ərzində hamı rəisin otağına yığışmışdı. Rəisin həmişə məğrur görünən çöhrəsi dəyişilmişdi. Narahatlıq yağan sərt baxışları dolmuş buludu xatırladırdı, əsəbiləşməyə hazır idi. O, adəti üzrə iti baxışları ilə hamını süzüb sözə başladı: - Vəziyyət olduqca ciddidir. Baş verən hadisədən hamının xə-bəri var. Bu günkü müşavirədə məsələ ətraflı müzakirə olundu. Vəziy-yətin gərginliyini nəzərə alan hörmətli nazirimiz hadisənin səbəblərini yaxından öyrənmək üçün şəxsən özü həmin müəssisəyə getmiş, oradakı əməkdaşlarla, məhkumlarla görüşüb araşdırma aparmışdır. Nəticədə islah idarəsinin işindən bütövlükdə narazı qalmışdır. Müşa-virədə idarə rəhbərliyinin yenisi ilə əvəz olunması qərara alındı. Əv-vəlki işində ədalətliliyi və rəhbərlik qabiliyyəti ilə fərqlənən daxili işlər nazirliyinin əməkdaşı rəis təyin olundu. Yeni rəhbərlik qarşısında köklü islahatların aparılması tələbi qoyuldu. Hörmətli nazirimizdən sonra çıxış edən idarəmizin təzə rəisi bütün islah əmək müəssisələrinin rəislərinə müraciət edərək günü sabahdan fəaliyyətimizdə ciddi dönüşün yaradılmasını, bu vaxtadək məhkuma olan münasibətin dəyişilməsini, onlara bir şəxsiyyət kimi yanaşılmasını tələb etdi. Yersiz söyüş və təhqirlər, işgəncə və cismani cəzalar yığışdırılmalıdır. Cəzalar yalnız qanun çərçivəsində olmalıdır. Məhkum həbsdən cəmiyyətə fiziki və mənəvi cəhətdən sağlam vətəndaş olaraq qayıtmalıdır. Hələ yuxarının göstərişi olmayanda, mən bu müəssisəyə rəis gələn gündən özbaşı-nalığın qarşısını alıb hər şeyi, o cümlədən cəzalandırmanı öz nəzarə-timə götürmüşəm. And olsun stolumun üstündəki Qurana, bir də təkrar etməyəcəyəm. Birdəfəlik qulağınızdan sırğa edin: məhkumdan məcbur pul almaq olmaz. Bir-iki nəfərə güzəştlər etmişdim. Sabahdan onlara, eyni zamanda bütün əməkdaşlara xəbərdarlıq edirəm: tələblərə uyğun işləyə bilməyən əməkdaşlar vaxt itirməyib özlərinə başqa yerdə iş tapsınlar. Aramızda rüşvətxorlara yer olmamalıdır. Korrupsiyaya yox deyirik. Qaldı bir məsələ: nazirin göstərişi ilə adı çəkilən müəssisəyə yeni şəxsi heyət yaradılması üçün qalan müəssisələrin hərəsindən bir-iki nümunəvi əməkdaş toplanılıb komplektləşdirilməlidir. Yaxın günlərdə, - müavinləri göstərdi, - məsləhətləşib, qərara gəlib, iki-üç nəfəri təqdim edəcəyik. Könüllü getmək arzusu olan varsa bildirsin. Rəis yerindən gözünüzü çəkin. Yeni rəis artıq təyin olunub. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 127 - Müavin yeri necə? - adəti üzrə yerində sakit otura bilməyən “bozdarın” - sex rəisi Aqilin qəfil sualından hamının üzünə gülüş qondu. - Müavinlik keçir könlündən? Sən müavin olsan qan su yerinə axar, yazıqdı millət, - rəisin azca qırışığı açıldı, - yüksək vəzifə deyə bilmərəm, ən azı bərabər vəzifə veriləcək. - Rəis, - Aqil yenə dilavərləşdi, - doğrudurmu, deyirlər təzə baş rəisimiz avtomobil müfəttişi olub. Biri prokuror idi, prokurorları yığdı başına, digəri idmançı idi, idmançıları topladı. Bu da yol müfət-tişlərini yığacaq idarəyə… - Sənlik deyil, get işinlə məşğul ol, - rəis ona bozardı, - yaxşı, dediklərimi unutmayın. Xüsusilə məhkumlarla münasibətlərinizdə yersiz hərəkətlərə yol verməyin. Hərə öz işini məsuliyyətlə, təmiz vicdanla yerinə yetirsin. Gedə bilərsiz. Otaqdan çıxan yaşlı zabitlər başlarını bulaya-bulaya təəssüf-lənirdilər: - Gözəl sözləri eşitdinizmi? Təzə işə başlayanda hamısı belə tələb edir. Azmı görmüşük? Qiymət artımından qeyri heç nə dəyiş-məyir… - Hə, əvvəlki hamıdan turnikə çıxmaq tələb edirdi, bu da sürücülük vəsiqəsi istəyəcək… - Hələ görəcək günlərimiz irəlidədir, cinayətkar şəxsiyyət olub. Təqaüd vaxtı da çatmadı, ərizəmizi yazaq rədd olaq... *** İki gün sonra rəis, iki müavini və əməliyyat rejim şöbəsinin rəisi ilə məsləhətləşib baş idarəyə təqdim ediləcək əməkdaşları mü-əyyənləşdirərkən, Nüsrət zabitlərdən Şəfinin göndərilməsini təklif etdi. Bəhramın etirazına baxmayaraq, təklif səs çoxluğu ilə qəbul edildi. Ondan əlavə daha iki nəzarətçinin də təqdim olunması qərara alındı. Şəfi bu xəbəri sakit qarşıladı. Rəis onu kabinetinə çağırıb xeyli təriflədi. Rəhbərliyin qoyduğu yeni tələblərə başqalarına nisbə-tən daha çox onun uyğun gəlməsini qeyd etməklə yanaşı, ciddi rejimdə bir ilə yaxın iş təcrübəsi toplayıb, işləyəcəyi ağır olmayan rejimdə özünə layiq yerlərdən birini daha asan tutaraq böyük hörmət qazanacağına əmin olduğunu bildirdi. Zonda aparılan islah tərbiyəsinin hər üzünü öyrəndikcə, bəzi işçiləri çıxmaq şərti ilə, sözü ilə işi düz gəlməyən bu adamlarla işlə-mək Şəfiyə onsuz da daxili mənəvi əzablardan qeyri heç nə vermirdi. Bacara bilirsənsə həya gözləmədən yalan danışmaq, aldatmaq, atmaq adi hal, qabiliyyət - həyat norması idi. Zarafatla deyilən işləmək devizi isə belə idi: Qanacağın olmasa da olar, təki qazanacağın olsun. Təzə iş yeri buradan yaxşı olmasa da, pis də olmayacaqdı. Çünki, digər müəssisələrdən də yığılacaq özü sayaq “işə yaramayan-larla” işləməkdən əzab çəkməyəcəkdi. Şəfi rəisin gözləmədiyi tərzdə razılıq etdi: www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 128 - Çox sağ olun, cənab polkovnik, mənə göstərilən etimada görə. Böyük məmnuniyyətlə rəhbərliyin göstərişinə əməl etməyə ha-zıram. Ancaq, bir xahişim var. Əgər gedirəmsə, bax elə indi, buradan məni yola salın. Mən daha iş otağıma qayıtmayım. Rəis təəccübləndi: - Onun nə fərqi var, sənin üçün? Bəs yoldaşlarınla vidalaş-maq istəmirsən? - Xeyr. - Özün bil, doğrudan, qəribə oğlansan. İndi tapşıraram, bu saat sənədlərini hazırlayarlar. Şəfiyə kim inanacaqdı ki, o, özü getmək istəyir. Kənarlaşdı-rıldığını duyub, sözlə deyilməsə belə ona dikiləcək çoxmənalı baxış-ları görmək, o baxışlardan əzilmək, alçalmaq istəmirdi. Yarım saatdan sonra Şəfi dəmir qapıları keçib çölə çıxdı. Müəssisənin qabağında onunla işə ilk dəfə gəldiyi gün rastlaşan “otdelkadr” Elmira, hazırlanmış sənədləri Şəfiyə verib ah çəkdi: - Bura bir işə gələndə sevinirlər, bir də işdən çıxanda. Heç nə dəyişməmişdi. Vahiməli qapı da, uca hasarlar da. Vış-kadakı əsgərlər də həmən idi. Bir il əvvəl olduğu kimi. Heç o da, de-mək olar ki, dəyişməmişdi. Sadəcə, bir il hasarların o tayında qalan ayrı dünyada - təkcə fiziki baxımdan yox, mənəvi üzdəniraqlarla dopdolu dünyada qonaq olmuşdu. Bu dünyanın çöldən ən böyük fər-qi ondaydı ki, burda hər şey öz adı ilə çağırılır: cildini gizlədə bil-məzsən! Paqon da, burjuy da, lüt də, “şusturyak”, üzdəniraq da özü-nü olduğu kimi tanıyır və tanıdır. Onların içərisində həyatından, günündən razı qalan bir insan tapa bilməzdin: hərəsi bir cür bədbəxt idi… O, xeyli getdikdən sonra son dəfə dönüb geriyə baxdı. Həmi-şə işdən çıxanda, evə tələsdiyindən əhəmiyyət verməmişdi: müəssisə uzaqdan şəhərin ortasında düzbucaqlı dördkünc mücərrəd, yad adaya bənzəyirdi. Üzdəniraq ada... Bu adanı bundan doğru necə adlandırmaq olar?! - Şəfi düşündü. Oranın havasını udmuş insanın başqa cür düşünməsi mümkün deyildi… Onu isə hələ irəlidə, uzun bir xidmət dövrü – keşməkeşli qulluq illəri gözləyirdi... www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 129 Kitabda istifadə edilmiş bəzi sözlərin izahı Adboy - yuxu vaxtı Balanda - məhbəs yeməyi Bedalaqa - yoxsul, lüt Bezoçered - növbəsiz Boçka - çəllək Burjuy - imkanlı dustaq Çepe - qarmaqarışıqlıq Çuma - çirkab Xlebnik - çörək kəsdiyi yoldaşlar Xodka - gəliş, məhkum olunma mənasında İnstruktaj - təlimatlandırma Kaptorqşik - məhkumların əşyaları və ərzağı saxlanılan otağa nəzarət edən Keespe - nəzarət iz zolağı Konvoy - dustağı müşayiət edən mühafizə dəstəsi Kupe - barakda qatardakı kimi üz-üzə, yanaşı qoyulan çarpayı cütü Krıtı - qapalı həbsxana Qrev - dar gün üçün toplanmış maddi vəsait və ya könüllü verilən yardım Larek - xırda alver üçün köşk Lavka - dükan Moment - vaxt, an MRNK - müəssisə rəisinin növbətçi köməkçisi Nadzor - nəzarətçi Nara - cərimə təcridxanasında yataq yeri Naruşitel - qaydaları pozan Obxod - nəzarət məqsədi ilə ərazini gəzmə Ofiser - zabit Otdelkadr - kadrlar şöbəsi Otvetstvenni - məsul Piçok - papiros kötüyü Polojeniya - vəziyyət Pomprokuror- prokuror köməkçisi Priklyuçenie - sərgüzəşt Priznavat - tanımaq Prob - siftə Sançast - tibb məntəqəsi Srok - cəza müddəti Stroqi - ciddi rejim Stukaç - gizlin məlumat çatdıranlar Sud - məhkəmə Suka - arada gəzən, satılmış Şizo - cərimə təcridxanası Şmon - axtarış Varanok - dustaq gəzdirən maşın Volnı - azadlıq mənasında Voyevat - vuruşmaq, çalışmaq Vışka - qarovul qülləsi Zameçaniye - məzəmmət Zampalit - siyasi işlər üzrə müavin Zanit - tutmaq, məşğul etmək www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 130 www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 131 MÜNDƏRİCAT Üzdəniraq ada (roman)................................................. 5 Kitabda istifadə edilmiş bəzi sözlərin izahı.................. 181 Rövşən Yerfi ÜZDƏNİRAQ ADA (roman) Formatı 60x90 1 / 16 , Fiziki çap vərəqi 11,5. Tirajı 300. Yüklə 4,97 Kb. Dostları ilə paylaş:
|