Tofiq Xəzər
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 113 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə Kələfin ucu Fikrimcə, kor-təbii postmodernist adlandırılan Nitsşedən tutmuş Derridaya qədər, həmçinin müasir postmodernistlər hesab olunan Cean Baundrill, Cean- Françoys Lyotard, Qayatri Spivak və Yuliya Kristeva kimi yazarları birləşdirən ümumi cəhət onların anti-essensialist və anti-fundamentalist olmalarıdır. Bundan çıxış edərək deyə bilərəm ki, onlar mahiyyəti, təbiəti və varlıqda bu və ya digər dərəcədə rol oynayan səbəb və mənanı, bir sözlə, istənilən universallığı inkar edirlər. Beləlkiklə, postmodernist perspektivdən baxdıqda üstünlük, transtarix və interpretasiya üçün vahid transmədəniyyət yoxdur. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 114 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə Radikal anti-essensialist postmodernistlər modernistlərin əsaslandırıb rahatlıqla irəli sürdüyü bir çox anlayışları tənqid edib fərdiliyi, orijinallığı aradan qaldırmağa çalışırlar. Bunların bir neçəsini burada Migel Fukonun əsərlərinə istinad edərək qeyd edəcəyəm. Anti-essensialistlərin izini aşkarlayan birinci konsepsiya əksər postmodernistlərin transsendent prizmadan dəyərləndirdiyi insan təbiəti ideyasıdır. Misal üçün, tarixi qanunauyğunluğa görə biz belə güman edirik ki, bəşəriyyət keçmişdə də indiki kimi olub. Biz həmçinin belə fərz edirik ki, müxtəlif mədəniyyətlərə məxsus xalqlar içərisində öz mədəniyyətimizə uyğun gələn insanlar vardır. Bu fərziyyə insanların məqsəd və fəaliyyət cəhətdən bir-birinə keçmişdə uyğun gəlməsi inamını aşılayaraq tarixi araşdırmağa imkan verir. Lakin postmodernistlər sübut etməyə çalışırlar ki, bəşəriyyətin heç bir ümumi essensiyası yoxdur. Bunun qəbulu yalnız fərdlərin müxtəlifliyini, www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 115 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə özünəməxsusluğunu inkar etməyə gətirib çıxarır. Postmodernistlərə görə, dünya gərək son dərəcə müxtəlif cinsli təsəvvür edilsin; keçmiş indidən tamamilə fərqlidir və bütün mədəniyyətlər bir-birinə bənzəmir. Postmodernistlər faktla fantaziya arasındakı fərqi qəbul etmirlər. Onlara görə, söz və əşya, məna və mənalandıran, subyekt və obyekt arasında heç bir mühüm əlaqə yoxdur. Bu mülahizə tarix kimi reallığın da təsvirini tələb edir. Postmodernizmdə həm tarixi, həm də bədii əsərlər onların yaxşı və pis nüsxələrindən daha çox reallıq üçün əvəzlənib yenidən işlənilir. Bu Migel Fukonun başqa bir tələbinin bazisidir: ―Yaxşı bilirəm ki, indiyədək fantastikadan özgə nəysə yazmamışam. Çox da uzağa gedib fantastika həqiqətin arxasındadır deməyi nəzərdə tutmuram. Mənə belə gəlir ki, həqiqətin içərisində fantastik əsər yaratmaq mümkündür‖. Tarixin fundamental kateqoriyası hadisə konsepsiyasıdır. Bu konsepsiya tarixi olayların xüsusiyyətinə əsaslanmağı www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 116 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə nəzərdə tutur. Bundan fərqli olaraq postmodernistlər sübut etməyə çalışırlar ki, hadisə termini ümumi ilə nisbətdə aktual hadisələrin spesifikliyini inkar edir. Onlar bildirilər ki, olayları bir-biri ilə bağlayan heç bir ümumi mahiyyət yoxdur və hadisə ideyası dəyərsiz konsepsiyadır. Fuko hadisə terminini çoxçalarlı nizamsız hadisələrin ―fantaziya‖sı kimi dəyərləndirir və bildirir ki, o, aktual olaylarda heç bir oxşarı olmayan mənanın effektidir. Postmodernistlərin anti-essensialist analizləri vasitəsilə inkar esdilən anlayışlar çoxdur. Lakin əsas nöqtə budur ki, postmodernistlər mahiyyəti və təbiəti şübhə altına alırlar. Fikrimcə, bu, onların ən səciyyəvi cəhətidir. Nəticə www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 117 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə Postmodernizmin fəlsəfi və tarixi prinsipləri dəyərsiz hesab edib nihililist mövqe nümayiş etdirməsindən bir çoxları narazılığını bildirir. Əksəriyyət isə postmodernizmin əxlaqi və mənəvi dəyərləri aradan qaldırmaq cəhdlərindən şikayətlənir. Fikrimcə, bu iradlar tutularkən bir şey nəzərdən qaçırılır. Nəzərimcə, postmodernistlər əxlaqi və mənəvi dəyərlərə lazımsız, qiymətsiz hökmünü israrla vermirlər. Onlar sadəcə zəruri əsasların və bir şey üzərində konkret bir mövqenin seçim zərurətinin yerini dəyişdirilər. Bu bizə şəxsi mövqeyimizi yaratmaqda azadlıq imkanı verir. Lakin azadlıq elə bir meyardır ki, o bizim hamımızın arzusu ilə hesablaşmır və hesablaşması da mümkün deyil. Fukonun aşağıdakı fikirləri ilə yazımı bitirmək istərdim: www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 118 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə ―Zəif, mütərəddid, xəyal və illüziya olmayan hər hansı bir cərəyan, fərdi bir zamanlar inandığı həqiqətdən ayırıb onu başqa qaydalar axtarmağa təhrik edir: bu, fəlsəfədir. Düşüncə tərzinin, dəyərlərə, incəsənət əsərlərinə münasibətin yerdəyişməsi və transformasiyası fərqlənmək və daha artıq nəyəsə nail olmaq üçün başqa cür düşünməyə gətirib çıxarır: bu isə daha çox fəlsəfədir... Bəzi insanların hazırkı boşluq və ehtiras əvəzinə, bir balaca məhdudiyyətdən sonra ideyalar dünyasında narahatçılıq keçirməsi başadüşüləndir. Mən inanıram ki, kimsə öz həyatında bir dəfə də olsa yeni ahəng, yeni baxış bucağı, yeni fəaliyyət üsulu tapıbsa, belə insanları dünyanın düzənsizliyi, tarixin lazımsız insanlarla dolu olması heç vaxt gileyləndirməyəcək‖. Qaynaq: http://xariciedebiyyat.azeriblog.com/2008/12/11/fayaz- chaqani-postmodernizm Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|