Tofiq Xəzər
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 187 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə Ənənəvi tənqiddə əsərin müəllifi onun bütün məzmununu, bütün mümkün məna variantlarını müəyyənləşdirən, özü isə əsərin hüdudlarından kənarda yerləşən xarici instansiyadır, bir növ yaratdığı ―bədii dünyanın Allahıdır‖ və eyni zamanda, əsərinin bu gün və gələcəyin istənilən məqamında çıxarılan və çıxarıla biləcək bütün nəticələr üçün məsuliyyət daşıyır. Məhz sənətkarın əsərə nisbətən xarici instansiya rolunu oynamasını və Allah statusunu nəzərə alaraq R.Bart yazırdı: ―Xarici səbəb bütün başqa səbəblərdən daha artıq səbəbdir‖. Bu isə qətiyyən mümkün deyil, çünki hər hansı bir əsər oxucu (sonralar öz əsərini yenidən nəzərdən keçirən sənətkar daxil olmaqla) tərəfindən qiraət və qavrayış prosesində yeni, son dərəcə rəngarəng məna çalarları, ağlasığmaz məzmun kəsb edib gözlənilməz assosiasiyalara rəvac verə bilər. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 188 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə Postmodernist konsepsiyaya görə, yaradıcı demiurq statusundan məhrum olmuş sənətkar əslində əsər yox, mətn yaradır. Mətnin oxucu tərəfindən qavranılması postmodernizmin aparıcı kateqoriyalarından biri olan dekonstruksiya əsasında həyata keçirilir. J.Derrida tərəfindən təklif olunan bu neologizm ―destruksiya‖ (‖dağıtma‖, ―sökmə‖) və ―konstruksiya‖ (‖quraşdırma‖, ―tikmə‖) anlayışlarının blr-birilə çulğalaşması nəticəsində meydana gəlmişdir. Dekonstruksiya prinsipi oxucuya mətni bütün mümkün müstəvilərdə - kompozisiya, süjet, üslub, psixologiya və sairə baxımdan sökmək və özümlü şərh əsasında yenidən yığmaq imkanı verir. Əslində hər bir oxucu mətnin yaradıcısı statusunu qazanır. Məhz buna görə də ―hər bir mətn daim (oxucu tərəfindən. - Q.Q.) burada və indi yazılır‖‗. (R.Bart). www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 189 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə Postmodernistlərin fikrincə, mətn heç vaxt avtonom şəkildə mövcud olmur. Əslində, postmodernizmin mətnə bu konseptual münasibətinin əsası M.Baxtin tərəfindən qoyulmuşdur; tədqiqatçı F.Dostoyevskinin ―polifonik‖ (çoxsəsli) romanı konsepsiyasını təhlil edərkən onun əsərlərinin mətnlərinin ondan əvvəl və onunla eyni zamanda mövcud olan mətnlərlə dialoqa girməsi fenomenini üzə çıxarmışdır. Çağdaş hermenevtikanın ən görkəmli nümayəndəsi H.Gadamer də özünün ―Həqiqət və metod‖ əsərində göstərirdi ki, hər bir deyim öz-özlüyündə yox, ondan əvvəl deyilmiş və hələ deyilməmiş deyimlərlə bir yerdə həqiqəti ortaya qoyur. Filosofun terminologiyasında ―deyim‖ və ―mətn‖ sinonim anlayışlar olduqlarına görə, onun da mətnin yalnız başqa mətnlərin kontekstində mövcud olması ideyasından çıxış etməsi nəticəsinə gələ bilərik. Bu faktların əsasında fransız postmodernist fikrinin nümayəndəsi Y.Kristeva ―intertekstuallıq‖ anlayışını irəli sürmüş və göstərmişdir ki, ―hər bir söz (mətn) başqa sözlərin (mətnlərin) kəsişdiyi www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 190 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə yerdir‖. Tədqiqatçının mətnə verdiyi bu tərifdən məlum olur ki, mətn digər mətnlərin eklektik toplusu yox, onların bir-biri ilə mübarizə apardığı, bir-birini təsdiq və inkar etdikləri meydandır. Məhz bu mübarizə, bu qarşılıqlı inkar və təsdiq əsasında mətn müxtəlif semantik qəlpələrin çulğalaşıb üzvi vəhdət təşkil etdir... www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 191 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə Rahid Ulusel “TƏNQİDİN METODOLOJİ PROBLEMLƏRİ” Tənqid haqqında hədsiz rəylər ixtilafını nisbətən modelləşdirilmiş halda aşağıdakı müddəalar şəklində qruplaşdırmaq mümkündür: I. Bir sıra tədqiqatçıların fikrincə, tənqid - "ədəbiyyatdır", onun "tərkib hissəsidir", "komponentidir". Y.Borev "Ədəbi prosesdə tənqidin rolu haqqında" məqaləsində yazır: "Bədii tənqid ədəbiyyat və incəsənətin tərkib hissəsidir, o, xüsusi tələbat əsasında və cəmiyyətin incəsənəti xüsusi istehlakı əsasında... bədii prosesin özündən törəyir". V.Kocinov da bu fikrin tərəfdarı kimi çıxış edir: "Ciddi desək, "tənqid və ədəbiyyat" qarşıqoyulması düzgün deyildir. Tənqid və söz www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 192 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə sənətini əlaqələndirmək olar, ancaq tənqid və ədəbiyyat ayrılmazdır, çünki tənqid ədəbiyyatın özünün tərkib hissəsi, cəhəti, komponentidir, həm də "aparıcı", təşkiledici komponentidir". II. Başqa bir fikrə görə, tənqidi fəaliyyətin əsasını yalnız publisistika təşkil edir və hətta o, publisistikanın növüdür. Məsələn, Y.Surovtsev "tənqidi fəaliyyətin təbiətini", "elmi-publisistik şəkildə" müəyyənləşdirir və qeyd edir ki, tənqidçi "məhz publisistcəsinə yazır". Tənqidi ədəbiyyatın komponenti hesab edən V.Kocinov da "tənqid və publisistika arasında prinsipial fərq" görmür və belə bir fikir irəli sürür: "gtənqidi publisistikanın növü kimi, əxlaqi-etik, elmi, fəlsəfi, pedaqoci, iqtisadi, siyasi, hüquqi publisistika və sairlə bir cərgəyə daxil olan "ədəbi publisistika" kimi müəyyənləşdirmək, ümumən tam düzgündür". Y.Surovtsev və V.Kocinovun tənqid üçün irəli sürdükləri elmi-publisistik konsepsiyasının yarımçıqlığını S.Əsədullayev "Prometeylə Orfeyin Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|