Tofiq Xəzər
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
Əsərləri dünyanın onlarca dilində iĢıq üzü görmüĢ Rüstəm Ġbrahimbəyovun Azərbaycan dilində ilk və son iri kitabı, yanılmıramsa hələ keçən əsrdə, 1987-ci ildə nəĢr olunmuĢdu. Yazıçının doğma dılimizdə cap olunan yeni kitabina onun povestləri, hekayələri daxil edilib. Rüstəm rus dilində yazır, bu bəzən mübahisələr doğurur: BaĢqa dildə yazıb-yaradan müəllifi nə dərəcədə milli sənətkar saymaq olar? Ən radikal mövqedə duranlar ümumən yalnız doğma dildə yaradan yazıçını öz xalqının sənətkarı sayır. Məncə bu, kökündən yanlıĢ mövqedır. Əlbəttə, bunu mən də dəfələrlə demiĢəm, yazmıĢam, hər bir ədəbiyyat ilk növbədə dogma dildə yaranır, nəsrin, Ģeirin əsas magistral yolu ana dilindən keçir. Amma müəyyən tarixi, ictimai, hətta, ailə, Ģəxsi tale səbəblərindən baĢqa dildə təhsil almıĢ, baĢqa dili mənimsəmiĢ adamları milli ədəbiyyatımızdan ayırsaq, çox böyük itkilərimiz olar. Onda gərək bütün əsərlərini fars dilində yazmıĢ Nizamini, Xaqanini, Məhsətini ədəbiyyat tariximizdən çıxaraq. Füzuli necə? Türkcə yazdığı Ģah əsərlərində Azərbaycan Ģairi, ərəbcə yazdıqlarında ərəb, farsca divanında fars sənətçisidir? Mirzə Fətəli www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
fars Ģairi, "Hacı Qara"sıyla Azər türk dramaturqudur? Ġyirminci əsrdə yetiĢmiĢ, rus dilində təhsil almıĢ və rus dilində yazan neçə istedadlı Ģairi, nasiri ədəbiyyatımızdan xaric etməliyikmi? Yaxud kim rus dilində yazdıqları üçün Çingiz Aytmatovun qırğız yazıçısı, Oljas Süleymenovun qazax Ģairi olmadığını iddia edə bilər? Yenə də təkrar edirəm, dil ünsürü ədəbiyyatda ən mühüm, ən vacib, ən əsas ünsürdür, amma yeganə ünsür deyil. Müəllifin milli mənsubiyyəti, əsərlərinin məzmunu, mövzusu, ruhu, qaldırdığı milli problemlər, yaratdığı milli xarakterlər onun hansı ədəbiyyata mənsub olduğunun dəqiq göstəricisidir. Hər hansı bir ədəbiyyatın fəxri sayıla biləcək Rüstəm Ġbrahimbəyovun beynəlmiləl mövzularda pyesləri, ssenariləri də var, bu və baĢqa əsərlərinə görə o keçmiĢ SSRĠ-nin, indiki Rusiya Federasiyasının, bir çox Avropa ölkələrinin və ABġ-ın ən yüksək mükafatlarını, o cümlədən "Oskar" ödülünü qazanıb. Amma Azərbaycan Xalq yazıçısı, Azərbaycanın Dövlət mükafatı laureatı Rüstəmin Azərbaycan həyatından yazdığı povestləri, hekayələri sırf milli və hətta məhəlli koloriti ilə, dedikləri rus kəlmələriylə ifadə olunmuĢ personajların dilindəki Azərbaycan özəllikləri hər xarakterin milli səciyyəsi,
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
örnəklərini milli ədəbiyyatımızın qızıl fonduna daxil etmiĢdir. "9-cu Xrebtovıda", "UnudulmuĢ avqust", "Park", "Ad günü", "Nəğmə dərsi", "Ezamiyyətdə" mənim fıkrimcə, çağdaĢ nəsrimizin Ģah əsərlərındəndir. Hələ çox illər bundan əvvəl Rüstəmin "9-cu Xrebtovıda" povestini oxuyarkən müəllifin ilk iri əsəri olan bu yazı məni heyran etmiĢdi: ən ağrılı ictimai və milli məsələlərə toxunan gənj nasirin cəsarəti, məiĢət səhnələrini bu qədər müfəssəl və yerli-yataqlı təsvir etmək məharəti, insan xarakterlərini bunca ustalıqla açmaq bacarığı qibtəyə layiq idi. Ġlk yazılarından özünü ciddi qələm sahibi kimi tanıdan müəllif ömrü boyu sadiq qaldığı mənəvi mövqeyi elə ilk əsərlərindən bəyan etmiĢdi. Mən bu mövqeyi insanda insanlıq axtarıĢı kimi müəyyənləĢdirərdim. Gördüyü, tanıdığı, müĢahidə etdiyi hər bir insanda Rüstəm ilk növbədə onun insani cəhətlərini, bəzən ilk baxıĢda sezilməyən, çox dərin qatlarda gizlənən insanlığını axtarır və üzə çıxarmağa çalıĢır. Eyni zamanda o bu insanlığa qənim kəsilən cəhətləri: qəddarlığı, əzazilliyi, zoru nəzərə çatdıra bılir. Adi bir Ģəhər həyətində, yaxud Ģəhər kənarında çöllükdə yeniyetmələr arasında baĢ verən qarĢıdurma ("UnudulmuĢ avqust" povesti), təmənnasız fədakarlıqla zülmün
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
qlobal problemlərin, insanlıqla tutalım elə faĢizmin üz-üzə gəlməsinin modelidir. "Ezamiyyətdə" hekayəsində bəhs olunan hadisələr "9-cu Xrebtovı"da cərəyan edən olaylardan çox uzaqdır. Məkanlar da fərqlidir. Hekayənin qəhrəmanı elmi iĢçi Mərdanov Moskvada ezamiyyətdədir, "9-cu Xrebtovı"nın sakinləri öz məhəllələrindən kənara çıxmır. Beləliklə, müxtəlif məkanlar, müxtəlif mühit, müxtəlif maraqlar və müxtəlif davranıĢ qaydaları. Amma buna rəğmən hekayə də, povest də dəruni mənəvi bağlarla bir-birinə bağlıdır, bir-birinə calanır, bir-bırini tamamlayır. Onların ümumi cəhəti müəllifin insanda insanlıq axtarıĢlarının inikasıdır. Yəni mətləb eynidir: insanın həqiqi mahiyyəti, ona təlqin olunan yalançı əxlaq və rəftar ülgülərinə qarĢı Ģəxsiyyətin təbii özlüyü, saxta xətt-hərəkətlərlə pərdələnmiĢ, zahiri əlamətlərin altında ya arxasında insanın üzvi varlığı, əsl mahiyyəti... "Ezamiyyətdə" hekayəsinin sadə süjetini açıqlamayacam, hekayəni oxuyub orada nədən bəhs edildiyini bilmək olar. Yalnız ilk oxunuĢda da, sonralar yenə bu hekayəyə qayıdarkən də məni həyəcanlandıran sonluqdan danıĢmaq istəyirəm. Mərdanovun Ģaxtalı Moskva küçələrində, qarlı qıĢ gecəsində balaca oğlanı çağırması:
Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|