Tofiq Xəzər
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
sarsıntı keçirmədən oxumaq olmur. Ġstintaqın baĢa çatması məqamında məlum olur ki, xanlar xanı Bayandır xana hər Ģey əvvəldən aydınmıĢ. Onun məqsədi Qalın Oğuzu içəridən gəmirən canavarı tapmaqdır. Bu isə kimə aydın olmasa da Bayandır xana məlumdur. Ən sonda xanlar xanı içini dağıdan mətləbləri heç kimə yox, yalnız Oğuza söyləyir. "Bilirəm bir zaman gələcək, gərəyin olacaq. Qorqud, oğul, ava gedən qonaq bütün ordunu özü ilə apararmı?... Qazan ava çıxınca Aruz ona doğru getdi sordu: Uzağa, çox uzağa qorxulu səfərə gedirsən, yurdda ordun üstünə kimi qorsan? Qazan nə etdi? Aruzu ordusu üzərinə qoymadı, ağzından süd qoxusu gələn oğlançığını qoydu. Aruzu küsdürdü. Aruz Qazandan sonra birinci olmaq dilər. Qoymadı, olmaz dedi, mən səni saymanam, dedi. Sonuc? DüĢmən yurdu daradı, ulu savaĢ oldu... Bəkilin yediyini burnundan tökdü, hünərinə sənin hünərin deyil, atın hünəridir dedi. Bəkili dəxi küsdürdü. Bəkil geri evinə gedər oldu, Oğuza asi olmaq istədi, qoymadılar, ava çıxdı, dərdini dağıtsın deyin, atdan yıxıldı, sındı, düĢmən Qoca Təkur Oğuzun sınırına qondu. Sonuc? Yenə savaĢ! Bunları Qazan yapdı, Qorqud, Qazan... düĢünürmüsən? Bu yana, qavat oğlu qavat evini yağmalatdı. Ġç Oğuzu çağırdı, bu dəfə DıĢ Oğuzu çağırmadı. Səbəb nə idi?... Bir
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
Olurmu? Olurmu soruram, Qorqud? Sənə soruram. Olmaz! Olmaz, Qorqud, oğul, olmaz. Heç olmaz." Göründüyü kimi, düĢmənçilik ədalətsizlikdən törəyir. Hakimiyyət isə hər Ģeydən əvvəl ədalət tələb edir. Qazan xan isə təcrübəsinə, yaĢına baxmayaraq uzaq səfərə gedərkən ordunun baĢında Aruzu deyil, öz oğlunu qoymaqla sonrakı bəlaların özülünü qoyur. Ədalətin pozulmasıyla dövlətin əsasları laxlayır. DıĢ və Ġç Oğuz arasında olan mübarizə, narazılıq bunun üstündə rəvac tapır. Oğuzun parça-parça olmasının təməli qoyulur, daxili çəkiĢmələrə gətirib çıxarır. Bəlkə də əsərdən gətirdiyimiz sitat həcminə görə çoxdur. Ancaq Bayandır xanın dediklərindən bir sözü belə çıxarmaq günahdır. Çünki xanlar xanının dedikləri ibrətamizdir. Elin, ulusun baĢında duran Qazan ədalətsizlik etdiyi üçün digər ədalətsizliklərin baĢ alıb getməsinə özü rəvac verir, zəhməti olanlara deyil, heç bir iĢ görməyərək hazıra nazir olanlara meydan verilir. Deməli, məhĢər günü yaxınlaĢır. Bayandır xan isə ağıllı, tədbirli, uzaqgörən bir baĢçı kimi bunları görür, yaxınlaĢan fəlakətin qarĢısını almaq üçün yollar axtarır. Qurulan istintaq da məhz bu səbəbdən reallaĢır, nəticədə isə bir çox qaranlıq mətləblərə aydınlıq gəlir. Əsər irili-
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
baĢ xətti vətən, onun tarixi və bütövlüyüdür. Təbii ki, fikirlərimizi yenə də romandan gətirdiyimiz parçalarla təsbit etməyə çalıĢacağıq. "Bir dəxi onlara adam salalım əhvalatı necə var eləcə də söyləyəlim! Xanlar xanı bir tədbir töksün. Bu gün DıĢ Oğuzun baĢı dərdli isə, sabah Ġç Oğuz, sonra baxarsan Qalın Oğuzun baĢı dərdə girər". Güman edirik ki, romandan gətirdiyimiz bu sitatın heç bir izaha ehtiyacı yoxdur. Dövlət yaratmaq, onu qorumaq, ədalətlə idarə etmək qədim türklərin ən böyük tanrı vergisi, onları baĢqalarından fərqləndirən xüsusiyyətlər idi. Təsadüfi deyildir ki, bəzi Avropa mənbələrinin və alimlərinin yazdığı kimi, Avropa xalqları dövlət qurmağı və döyüĢməyi türklərdən öyrəndilər. Ancaq sonrakı tarixi inkiĢaf göstərdi ki, daxili çəkiĢmələr, ədalətsiz idarəçilik, mənəmlik iddiaları onların ən zəif cəhətləri kimi, məğlubiyyət və süqutlarının əsasını qoydu. "Yarımçıq əlyazma" əsərində bir çox problemlərlə yanaĢı, insanı düĢündürən, böyük idraki əhəmiyyət kəsb edən məsələlər də var. Bu günümüz üçün son dərəcə aktual olan fikir və mülahizələr insanı bir daha dönüb keçmiĢinə baxmağa, bu günümüzün özündə belə amansız zamanın silə bilmədiyi izləri görməyə imkan yaradır.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
sözlərinə çevrilmiĢ deyimlərin yaranma Ģəraiti və səbəbi aydınlaĢır. DüĢünürük ki, dastanı tədqiq edən tədqiqatçılar diqqətlə əsəri oxusalar, oradan yeni məlumatlar əldə edə bilərlər. Tariximizlə, ədəbiyyatımızla, mədəniyyətimizlə, bütünlükdə söykökümüzlə bağlı olan nəinki, yarımçıq əlyazmaların, hətta kiçik bir yazının, hətta səhifənin də böyük qiyməti var. BaĢqa xalqlar tarixlərinin daha zəngin, daha qədim olduğunu göstərmək üçün dəridən-qabıqdan çıxdıqları bir zamanda biz daha diqqətli, daha ayıq olmalıyıq. "Yarımçıq əlyazma"da ədalətin istintaq Ģəklində üzə çıxması məsələsi ilə millətin, dövlətin bütövlük məsələsi önə çıxır. DanıĢılanlar, yuxugörmələr, Nur daĢı ilə söhbətlər, bəzi insanların sirlərini Qorquda danıĢması bir xəttə - Ġç və DıĢ Oğuzun bütövlüyünü qorumağa, həmçinin ikitirəliyin, bölücülüyün əsasının qoyulmasına "yardımçı" olanların üzə çıxmasına səbəb olur. Əslində casusun kimlər tərəfindən qaçırılması ətrafında baĢlanmıĢ istintaq daha böyük məsələləri aydınlaĢdırır. Qorqudun yuxu adı altında bildiklərini Bayandır Xana çatdırması bütün bu əhvalata yeni bir ahəng, yeni bir çalar verir. Azərbaycan nağıllarından gələn - haqq aĢiqlərinə yuxuda buta verilməsi, hadisələrin bəzi məqamlarda
Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|