Tolerantliq kitab-15. indd
Yüklə 6,27 Kb. Pdf görüntüsü
|
35 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz eyni şəhərin taleyini bölüşməyə məcburdurlar. Belə bir vəziyyətdə dini zəmində baş vermiş kiçik bir insidentin nə ilə nəticələnəcəyini proqnozlaşdırmaq elə də çətin deyil. Bu cür insidentlər qanlı toq- quşmalara, çoxsaylı insan tələfatına və böyük dağıntılara gətirib çıxara bilər. Deməli, qloballaşan dünyanın tolerantlığa ehtiyacı həmişəkindən daha çoxdur. Təcrübə göstərir ki, istənilən cəmiyyəti yalnız qanunlarla idarə etmək mümkün deyil. Çünki insanları qanun vasitəsilə nəyəsə sövq etmək çox çətindir. Bu baxımdan tolerantlığa cəmiyyəti və dünyanı qanunun gücü olmadan qarşılıqlı hörmət prinsipi əsasında idarə etmək imkanı və şansı kimi də yanaşmaq olar. Başqa sözlə, cəmiyyətdə tolerantlıq gücləndikcə qanunun həm işləməsi asanla- şacaq, həm də onun sərt şəkildə tətbiqinə zərurət qalmayacaq. Digər tərəfdən, nəzərə almaq lazımdır ki, tolerantlıq dinlərarası dioloqun əsas şərti və ilkin mərhələsidir. Dinlərarası dialoq isə bu gün ehtiyacdan doğan zərurətdir. İnanclı fi losofl ar və ilahiyyatçılar insanın ruh və bədəndən ibarət olduğu, yaşamaq üçün bədənin maddi, ruhun isə mənəvi qida almasının zəruriliyi fi krini müdafi ə edirlər. Əslində, ateist fi lo- sofl ar da ilahi kitablardan qaynaqlanan bu fi krin əleyhinə deyillər. Sadəcə, onlar insanın mənəvi ehtiyaclarının ödənilməsi üçün dinin zəruriliyi fi krini qəbul etmirlər. Onların ümumi mövqeyi belədir ki, din və onun qaynaqlandığı ilahi qüvvə insan təxəyyülünün məhsuludur. Təbii ki, bu, inanc məsələsidir və hansı tərəfi n yanlış düşündü- yünü faktlarla sübut etmək çox çətindir. Lakin ortada bir həqiqət var: bəşər tarixində dinlərin və fəlsəfi cərəyanların sıxışdırıldığı, insanların inancsızlığa və allahsızlığa məcbur edildiyi dövrlər olub, amma bu siyasət və inancsız ideologiyalar heç vaxt özünü doğrultmayıb. Çünki insanların inancsız, cəmiyyətin dinsiz yaşaya bilməyəcəyini tarix çoxdan sübut edib. Hətta, ilahiyyatçılar iddia edirlər ki, Allah inancı və din duy- ğusu insanın fi trətindən irəli gəlir, daha konkret desək, insan yara- 36 Gündüz İsmayılov dılışdan bu hisslərə malik olur. Lakin formalaşdığı cəmiyyət onun din duyğusunu ya daha da təkmilləşdirir, ya da zəifl əməsinə, dini ifadə ilə desək, fi trətinin pozulmasına gətirib çıxarır. Əgər insan- lar inancsız yaşaya bilmirlərsə, deməli, cəmiyyətin dini ehtiyacı labüddür. Çünki cəmiyyət insanlardan ibarətdir və cəmiyyətin tələbatı insanların ehtiyacından yaranır. Bu məsələdə önəmli məqamlardan biri insanların din ehtiyacı- nın necə və hansı formada ödənilməsidir. Bu, cəmiyyətin mənəvi və fi ziki sağlamlığı, eləcə də gələcək inkişafı baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır. Ona görə ki, insanların inandıqları etiqadların hamısı din deyil və hər din də səmavi-ilahi qaynaqlara söykənmir. Digər tərəfdən, dinin necə yayılması və təbliğ olunması onun gerçək mahiyyətindən heç də az əhəmiyyət daşımır. Çünki mütərəqqi din belə, elə təbliğ oluna bilər ki, insanlarda ona qarşı ikrah hissi ya- ranar, yaxud yüksək səviyyədə aparılan təbliğat nəticəsində qeyri- insani prinsiplərə söykənmiş inancların gerçək mahiyyəti gizlədilə bilər. Deməli, insanların, bütövlükdə cəmiyyətin dinlərə, hətta, konkret bir dinə ümumi münasibətinin formalaşmasında təbliğatın çox böyük rolu var. Bir sözlə, istənilən halda inanc insanlar, din cəmiyyət üçün zəruri ehtiyacdır. Bəs dinlərarası dialoq və əməkdaşlıq: bunsuz bəşəriyyətin inkişafı mümkündürmü? Önəmli məqamlardan biri də odur ki, zaman keçdikcə dinlər- ara sı əməkdaşlığa olan ehtiyac daha da artır. Çünki informasi- ya texnologiyaları əsrində yalnız hansısa bir dinin və ya xalqın mənsublarından ibarət təcrid olunmuş cəmiyyət yaratmaq mümkün deyil. Bu səbəbdən dini dözümlülüyün, tolerantlığın hakim mövqe tutması ilə yanaşı, dinlərarası dialoq və əməkdaşlıq da vacib və la- büddür. Amma bunun reallaşması üçün münbit şərait formalaşmalı və müəyyən şərtlər yerinə yetirilməlidir. Cəmiyyətdə, böyük miqyasda götürdükdə isə dünyada tole- rantlıq prinsipləri bərqərar olunmayana qədər dinlərarası dialoqdan danışmaq və bu istiqamətdə səy göstərmək əbəs yerə enerji sərf 37 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz etməyə, obrazlı ifadə etsək, içərisində heç kim olmayan evin qı- fıllı qapısını döyməyə bənzəyir. Çünki dialoqun baş tutması üçün tərəfl ərin bir-birlərini qəbul etməsi, bir masa ətrafında əyləşməyə razılıq verməsi lazımdır. Əgər tərəfl ər tolerant deyillərsə, deməli, bir-birilərini qəbul etməyəcəklər və nəticədə dialoq baş tutmayacaq. Çağdaş dünya bəşəri dəyər kimi tolerantlıq prinsiplərini ha- mının qəbul etməsi və bütün cəmiyyətlərdə bərqərar olunması istiqamətdə XXI əsrə qədər xeyli yol qət edə bilib. Ən azı ona görə ki, bu gün dünyada heç bir dövlət beynəlxalq müstəvidə qəbul olunmuş tolerantlıq prinsiplərindən rəsmi şəkildə imtina etmir. Amma təbii ki, arxa planda bu prinsiplərə əməl etməyən dövlətlər və cəmiyyətlər kifayət qədərdir. Məsələn, Ermənistan insan hü- quqları və onun tərkib hissəsi kimi tolerantlıqla bağlı konvensi- yalara qoşulmasına baxmayaraq, etnik təmizləmə və işğalçılıq siyasətindən hələ də əl çəkməyib. Əksinə, dünyanın gözü qarşısın- da və beynəlxalq təşkilatların mövqeyinə zidd olaraq Ermənistan monoetnik dövlətə çevrilib. Bir sözlə, praktiki baxımdan olmasa da, nəzəri cəhətdən çağdaş dünya tolerantlıq prinsiplərini qəbul edir və bunu dinlərarası dia- loqun, eləcə də əməkdaşlığın reallaşması üçün zəruri şərt və ilkin mərhələ kimi qiymətləndirmək mümkündür. Deməli, tolerantlıqla bağlı konkret prinsiplər olduğu və bütün dünya ölkələri onları qəbul etdiyi üçün növbəti mərhələ həmin prinsiplərin həyata keçirilməsi olmalıdır. Daha konkret desək, bütün cəmiyyətlərdə dözümlülük prinsiplərinə əməl olunan tolerantlıq mühiti formalaşmalıdır. Bun- dan sonra dialoqa və əməkdaşlığa gedən yolun qarşısı açılacaq. Çünki tolerantlıq mühitinin yarandığı ölkələrdə dinlərarası dialo- qun və əməkdaşlığın reallaşması inkaredilməz faktdır. Bunun ən bariz örnəyi isə Azərbaycandır. Tarixən dözümlülük ənənələrinin bərqərar olduğu ölkəmizdə hazırda konfessiyalar arasında geniş, möhkəm əməkdaşlıq əlaqələri və sarsılmaz həmrəylik var. Hədəfl ər: bu gün tolerantlıq, dinlərarası dialoq və əməkdaşlıq sahəsində qarşıya qoyulmuş məqsədlərə çatmaq üçün dinlərin Yüklə 6,27 Kb. Dostları ilə paylaş:
|