Tolerantliq kitab-15. indd
Yüklə 6,27 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AZƏRBAYCANIN TOLERANTLIQ TARİXİ 48 Gündüz İsmayılov AZƏRBAYCANDA DİNLƏR
- Azərbaycan – ilk insan məskənlərindən biri
44 Gündüz İsmayılov Dini Liderl ərin Ümumdünya Sammiti. 26-27 apr el, Bak ı. 45 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz qoşulmaq və dəstəkləməklə həm insanlıq, həm də dini borcunu yerinə yetirmiş olur. Bu baxımdan ruhanilərin cəmiyyətin önəmli təbəqələrindən biri kimi bu prosesdə daha aktiv iştirak etmələri zəruri və təbii haldır. İnformasiya texnologiyalarının sürətlə inkişafının fonunda “kiçik bir kəndi xatırladan” müasir dünyada cəmiyyəti ictimai- siyasi təşkilatlarsız təsəvvür etmək qeyri-mümkündür. Təsadüfi deyil ki, bu qurumların mövcudluğu və sərbəst fəaliyyət im- kanları hər bir cəmiyyətin demokratik dəyərlərə nə dərəcədə sa- hib olmasının göstəricisi kimi qiymətləndirilir. Azad və demok- ratik cəmiyyətlərdə ictimai-siyasi təşkilatların və dini-mədəni müxtəlifl iyin olması təbii və labüddür. Bu baxımdan ictimai təşkilatlar cəmiyyət və insanlarla işləyən bir qurum kimi dinlər və mədəniyyətlərarası dialoq məsələsinə biganə qalmamalıdırlar. Cəmiyyətdə sabitliyin və sağlam siyasi rəqabətin yaranmasın- da maraqlı olan partiyalar tolerantlıq, dinlər və mədəniyyətlərarası dialoqun gerçəkləşməsi məsələsində də eyni dərəcədə maraqlı olmalıdırlar. Çünki hər bir cəmiyyətin, ümumilikdə bəşəriy yə tin gələcək taleyi və sabitliyi müəyyən mənada dinlər və mədəniy- yətlərarası dialoqun baş tutmasından, eləcə də birgə əməkdaşlığın genişləndirilməsindən asılıdır. Dinlər və entik qruplar arasında- kı münasibətlərin gərgin olduğu bir cəmiyyətdə ictimai-siyasi sabitlikdən, sağlam rəqabət mühitindən danışmaq əbəsdir. Deməli, bu qurumlar dinlər və sivilizasiyalararası dialoqun baş tutma- sı istiqamətində səylərini əsirgəməməli və bunun reallaşmasının müəyyən mənada onlardan asılı olduğu nəzərdən qaçırılmamalıdır. Lakin o da qeyd edilməlidir ki, dindən və insanların inanc his- sindən siyasi məqsədlər, şəxsi və partiya maraqları naminə istifadə etmək yolverilməzdir. Bu cür cəhdlər nəinki dinlərarası dialo- qun reallaşmasına mane ola, hətta, cəmiyyətdə və bütün dünya- da onu gərginləşdirə bilər. Ona görə də, ictimai-siyasi təşkilatlar, cəmiyyətdə söz sahibi olan partiyalar dinlər və mədəniyyətlərarası münasibətlərə həssas yanaşmalı, bu sahədə atdıqları addımların 46 Gündüz İsmayılov cəmiyyətin təhlükəsizliyi baxımından nə qədər böyük əhəmiyyət kəsb etdiyinin fərqinə varmalıdırlar. Təbii ki, din xadimləri də bu məsələdə ehtiyatlı olmalı, siyasət meydanına can atmamalı və heç bir siyasi iddia irəli sürmə mə- lidirlər. Əks təqdirdə, ciddi problemlərin yaranması qaçılmaz hala çevrilə bilər. Çünki “dinin” siyasi hakimiyyətə gəlməsi indiyədək heç bir cəmiyyətə xoşbəxtlik gətirməyib. II FƏSİL AZƏRBAYCANIN TOLERANTLIQ TARİXİ 48 Gündüz İsmayılov AZƏRBAYCANDA DİNLƏR Din və inancların yaşı insan oğlunun yaşı qədərdir. Səmavi kitabların və tarix elminin təsdiqlədiyi bu həqiqətin sübutu üçün əlavə izahata və geniş şərhə ehtiyac yoxdur. Amma bu da həqiqətdir ki, zaman keçdikcə insan oğlunun dünyagörüşünə pa- ralel olaraq inancları da dəyişib. Bu baxımdan dinlərin və inanc- ların təkmilləşməsi insanın dünyagörüşünün genişlənməsi ilə düz mütənasibdir. Maraqlıdır ki, dini inancların ən ibtidaidən ən aliyə doğru inkişafını Azərbaycan tarixinin timsalında ardıcıllıqla müşahidə etmək mümkündür. Çünki ilk insan məskənlərindən biri olan Azərbaycan həm də ilk dini inancların yarandığı və səmavi dinlərin yayıldığı bir ərazidir. Azərbaycan – ilk insan məskənlərindən biri: ölkəmizin müx- təlif bölgələrində aparılmış arxeoloji tədqiqatlar sübut edir ki, Azərbaycanda ən qədim insan mədəniyyəti izinin yaşı milyon illərlə ölçülür. Məsələn, 1,5 milyon ildən artıq yaşı olan Quruçay mədəniyyəti insanları əvvəl Quruçay hövzəsində açıq düşərgədə yaşamış, sonralar iqlim şəraitinin dəyişməsi ilə əlaqədar yaxın- lıqdakı Azıx mağarasına köçmüşlər. Ermənistan tərəfi ndən işğal olunmuş Füzuli rayonu ərazisində yerləşən Azıx mağarasında apa- rılmış arxeoloji tədqiqatlar təsdiqləyir ki, qədim insanlar buraya 1-1,2 milyon il əvvəl köçmüşlər. Tapıldığı yerin adı ilə əlaqədar azıxantrop adlandırılan bu dövrün adamı təkcə Azərbaycanda deyil, həm də bütün Qafqazda həmin vaxt- da yaşamış insanların fi ziki quruluşunu öyrənmək üçün əsas olmuş- dur. Təkcə onu demək kifayətdir ki, təxminən 400 min il yaşı olan azı- xantrop keçmiş sovetlər məkanında ən qədim insan tipi nümunəsidir. Qədim insan məskənlərinə və mədəniyyət ocaqlarına Yer kürəsinin müxtəlif bölgələrində rast gəlmək mümkündür. Bu cür 49 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz yaşayış məskənlərinin, demək olar ki, hamısı arxeoloji qazıntı və tədqiqatlar nəticəsində aşkarlanıb. Maraqlıdır ki, açıq səma altında muzeyi xatırladan Qobustan qayaüstü abidələri onların arasında nadir istisnalardan birini təşkil edir. Unikallığı ilə seçilən bu abidələr indiki zamanla o dövr arasında 12 min il yaşı olan dağılmaz bir körpüdür. Qobustan abidələri qədim mədəniyyətin dövrümüzə qədər gəlib çıxmış kiçik izləri kimi mahiyyətində və məzmununda tari- xi elementlərlə yanaşı, o dövrün xarakteristikasını da gizləyib. Bu baxımdan “Qobustan sirləri”nin açılmasının və izahının o dövrdə ibtidai incəsənətin və əhalinin dini görüşlərinin, xüsusilə ovsun- totem inamlarının öyrənilməsində əvəzsiz rolu ola bilər. Əslində, UNESCO-nun dünya əhəmiyyətli tarixi abidələr siyahısına salın- mış və bütün bəşəriyyətin ortaq mədəni sərvətinə çevrilmiş Qobus- tan çoxdan Azərbaycanın sərhədlərini aşıb. Bəşər sivilizasiyasının beşiyi tarixşünaslıqda çox vaxt Yaxın Şərq, daha konkret desək, Mesopotomiya, qədim Babilistan he- sab edilir. Maraqlıdır ki, bu məsələdə tarixçilərlə dinşünasların qənaəti, demək olar ki, üst-üstə düşür. Çünki müqəddəs kitablarda rəvayət edilən tarixi hadisələrin baş verdiyi coğrafi ərazilər əsasən bu bölgədə yerləşir. Azərbaycanın tarixi torpaqlarında yaşamış tayfa və etnik qrupların, eləcə də bu ərazidə yaranmış dövlətlərin ən qədim dövrlərdən başlayaraq bütün tarixi mərhələlərdə Mesopotomiya ilə sıx mədəni, iqtisadi və siyasi əlaqədə olması inkarolunmaz fakt- dır. Çünki Mesopotamiyada ardıcıllıqla mövcud olmuş ən qədim dövlətlər – Şumer, Akkad və Assuriya ilə Azərbaycan ərazisində yaşayan tayfa birləşmələrinin əlaqələri barədə bəzi Şumer das- tanlarında məlumatlar var. Həmin məlumatlar Mesopotamiya ilə həmyaşıd və qonşu olan Azərbaycan ərazilərinin bəşər siviliza- siyasının beşiyi sayılan bölgənin tarixilik və mədəniyyət baxımın- dan tərkib hissəsi kimi xarakterizə edilməsinə kifayət qədər əsas verir. Bunu qədim Şumer dastanları, Assur mixi yazıları ilə yanaşı, müqəddəs kitablar da təsdiqləyir. Yüklə 6,27 Kb. Dostları ilə paylaş:
|