Tolerantliq kitab-15. indd
Yüklə 6,27 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Alban kilsəsi
64 Gündüz İsmayılov tədris ocaqlarında “Tövrat”, “Talmud” və “Mişna” kimi müqəddəs kitablar öyrədilib. Yəhudi qızları üçün də xüsusi gimnaziya və məktəblər açılıb. XX əsrin əvvəllərin- də Bakıda Avropa yə- hudiləri siyasi mü hit də də fəaliyyət gös tərib, siyasi partiyalar yara- dıblar. Məsə lən, Rusi- ya imperiyasının Qərb quberniyalarından, xü- susilə yəhu di lərə qar şı qırğınlar törədil miş əra zi lərdən gələn aşke- nazilər o dövrün şərt lə- rinə uyğun olaraq, Azərbaycanda “Poaley Sion” (Sion fəhlələri) adlı siyasi partiya yaradıblar. Bu partiya ətrafında sənətkarlar, fəhlələr, ziyalıların bir hissəsi və kiçik burjuaziya nümayəndələri birləşiblər. Sovet hakimiyyəti dövründə də Avropa yəhudiləri Azərbay- canın ictimai-siyasi, elmi, mədəni mühitində kifayət qədər aktiv fəaliyyət göstəriblər. Bu dövrdə onlar siyasi təqiblərə məruz qalsa- lar da, yəhudilər arasında faşizmə qarşı mübarizədə xüsusi igidlik göstərən, qəhrəman adına layiq görülənlər olub. Tarixən Azərbaycan xalqı burada yaşayan yəhudilərə müsbət yanaşıb, dünyada antisemitizmin tüğyan etdiyi dövrlərdə belə onla- ra yad münasibət göstərməyib. Bu gün də Azərbaycanda aşkinazilər digər yəhudilərlə birgə, antisemitizmdən uzaq bir mühitdə yaşayır- lar. Uzun illər öncə əsasən işləmək məqsədi ilə Azərbaycana gəlmiş bu yəhudilər artıq ölkəmiz üçün layiqli vətəndaş, Azərbaycan isə onlar üçün əbədi Vətənə çevrilib. Yəhudi dininə mənsub insanlar təkcə Azərbaycanda yox, dün- yanın əksər ölkələrində yaşayırlar və məlum məsələdir ki, onlara Bakı şəhəri, Avropa (aşkenazi) yəhudiləri sinaqoqu 65 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz münasibət hər yerdə eyni deyil. Amma Azərbaycanda bu dinin mənsublarına bütün tarixi dövrlərdə münasibət birmənalı olub, hansısa yəhudi nə vaxtsa özünü “ögey övlad” kimi hiss etməyib, əksinə, böyük bir ailənin bərabərhüquqlu üzvü kimi həmişə onun rifahı və inkişafı üçün çalışıb. Ümumiyyətlə, yəhudilərə göstərilən münasibətə görə Azərbaycan yalnız İsraillə müqayisə oluna bilər. Bu fi kir təkcə azərbaycanlıların və bu ölkədə yaşayan yəhudilərin yox, həm də başqa dövlətlərin, o cümlədən, İsrail vətəndaşı olan yəhudilərin təsdiqlədikləri həqiqətdir. Heç kimə sirr deyil ki, yəhudilərin burada yaşadıqları 26 əsr ərzində Azərbaycan ərazilərində müxtəlif dinlərə və xalqlara mən- sub insanlar çoxsaylı dövlətlər qurublar, hətta, Azərbaycanın əsrlər boyu işğala və təcavüzə məruz qaldığı dövrlər də olub. Ancaq Azər baycan xalqı yəhudiləri heç vaxt taleyin ümidinə buraxma- yıb, əksinə, ona pənah gətirmiş digər dini və etnik qruplara olduğu kimi, yəhudilərə də himayədarlıq edib. Əgər belə olmasaydı, bu gün dünyada dağ yəhudilərinin kompakt halda yaşadıqları yeganə yaşayış məntəqəsi olan Qırmızı qəsəbə indiyədək mövcudluğunu qoruyub saxlamazdı. Əsrlər boyu Azərbaycanda yaşamış və yerli əhali ilə qaynayıb- qarışmış, hətta, qohumluq əlaqələri qurmuş yəhudilər, şübhəsiz ki, Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında yaxından iştirak ediblər və bu gün bütün dünya üçün nümunə göstərilən ölkəmizdəki tole- rantlıq mühitinin formalaşmasında onların xidmətləri danılmazdır. Ümumiyyətlə, əsrlər boyu ölkəmizdə mövcud olmuş yüksək dözümlülük mədəniyyəti təkcə azərbaycanlıların deyil, bu ölkədə yaşayan bütün dini-etnik qrupların və xalqların ortaq mədəni sər- və tidir. Təbii ki, bu sərvətdə yəhudilərin də böyük payı var. 66 Gündüz İsmayılov XRİSTİANLIQ Dünyada elə bir cəmiyyət, xalq ola bilməz ki, hansısa din onun həyatında ciddi izlər qoymasın, mədəniyyətinin, dünyagörüşünün formalaşmasına təsir göstərməsin. Təbii ki, Azərbaycan xalqı da bu məsələdə istisna təşkil etmir, amma azərbaycanlıların başqa xalq- lardan fərqi ondadır ki, onların mədəniyyətinin, dünyagörüşünün, hətta bədii təfəkkürünün formalaşmasında bir yox, bir neçə dinin böyük rolu olub. Bu baxımdan Azərbaycan xalqının tarixində və həyatında önəmli rol oynamış dinlərdən biri xristianlıqdır. Xalqımız Azərbaycanda tarixən aparıcı dinlərdən biri olmuş xristianlığa və onunla bağlı keçmişinə üzüağ, şərəfl i tarixinin tərkib hissəsi kimi baxır. Maraqlı məqamlardan biri də odur ki, Azərbaycanda aparıcı din hesab edilən İslamdan fərqli olaraq xris- tianlığın, demək olar ki, bütün cərəyanları ölkəmizdə bu və ya digər şəkildə təmsil olunub. Azərbaycanın bu xüsusiyyətinə görə İslam ölkələri arasında analoqu yoxdur və ölkəmiz bu sahədə yalnız bəzi xristian dövlətlərilə müqayisə edilir. Ümumiyyətlə, ölkəmizdə xristianlığın təxminən 2 min yaşı var ki, bu fakta görə Azərbaycan xristianlığın meydana çıxdığı bölgə ilə müqayisə edilə bilər. Alban kilsəsi: Azərbaycanda Xristianlıqdan danışarkən Qaf- qaz Alban kilsəsinə və onun tarixinə toxunmamaq qeyri-müm- kündür. Çünki Azərbaycanda Xristianlığın tarixi, demək olar ki, Alban kilsəsindən başlayır və bütövlükdə bu dinin tarixində həmin kilsənin xüsusi yeri var. Qədim müəllifl ər və qaynaqlar sübut edir ki, Alban kilsəsi nəinki Qafqazda, hətta bütün xristian dünyasında ən qədim kil- sələrdən biridir və apostol mənşəlidir. Alban kilsəsinin qədimliyini təkcə tarixi faktlar yox, həm də mövcudluğunu dövrümüzə qədər qoruyub saxlamış qədim alban məbədləri təsdiqləyir. 67 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz Qafqaz Albaniyası- nın ərazisi ilk xristian icmalarının meydana gəldiyi məkanlardan hesab edilir. Xristian- lıq hələ dövlət dini sta- tusu qazanmamışdan qabaq – I əsrin əvvəl- lərində Alban torpaqla- rına xristian təbliğ çi- ləri, həvarilər (Ərəblər tərəfi ndən İsa peyğəm bərin ardıcıllarına veri lən ad), onların Qüdsdən və Suriyadan olan şagirdləri gələrək İsa peyğəmbərin göstərdiyi mö cü zələrdən danışıblar. Beləliklə, bölgədə İsa Məsihə etiqad edən ilk xristian icmaları yaranıb. Mənbələrə görə, Albaniyada ilk dəfə Xristianlığı yayan, Qüd- sün xristian mərkəzinə bağlı olan həvari Faddeydir. O, bu dinin təbliği ilə əlaqədar I əsrdə Azərbaycanın Artaz vilayətinə (indiki Maku şəhəri, Cənubi Azərbaycan) gəlib və burada qətlə yetirilib. Daha sonra isə həvari Faddeyin şagirdi Yelisey Qüdsdə ilk patri- arx Yakovdan xeyir-dua alıb və təbliğat aparmaq üçün Albaniyanı se- çib. O, Cənubi Azərbaycan ərazisindən ke çərək Beşbarmaq-Dərbənd arasındakı torpaqlarda yaşayan massa getlərin yanına gəlib və Çola (hazırda Çullu) adlanan ərazidə Xristianlığın təbliğinə başlayıb. Ye- lisey Uti vilayətinə, sonra isə Kür çayının sol sahilində Qəbələ ya- xınlığında yerləşən Qis (indiki Kiş) kəndinə gəlib və burada kilsə tikdirib. Geri qayıdarkən atəşpərəstlərin ibadətgahı yerləşən Zerguni dərəsində qətlə yetirildiyi qeyd olunur. Sonralar Alban hökmdarı Va- çaqanın göstərişi ilə Yeliseyin nəşinin qalıqları Xruq kəndində torpa- ğa tapşırılıb, çalanın üzərində isə kiçik bir məbəd tikilib. Azərbaycanda Xristianlığın yayılmasında İsa Məsihin səha- bələrindən Varfolomeyin xüsusi rolu olub. Dini rəvayətlərə görə, o, 71-ci ildə yaralanıb və Bakıda vəfat edib. Şəhərin mərkəzində, Qəbələ rayonu, Nic qəsəbəsi “Çotari” alban-udi kilsəsi Yüklə 6,27 Kb. Dostları ilə paylaş:
|