Toshkent arxitektura-qurilish instituti

2.7. Sanoat binolarining tom konstruksiyalari. Balkalar va fermalar. 
Orayopma va tomyopma plitalar.Tom to‘shamalari.Sanoat binolari tomlaridan 
suvlarni oqizish. 
Sanoat binolarida tomlar juda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan qism hisoblanadi. 
Tomlarga sarf bo‘ladigan harajat binoning umumiy narxini 20-50% ini mehnat 
talablik esa 20-40%ni tashkil qiladi. 
Issiqlik texnikasi xususiyatlariga ko‘ra tomlar “issiq” va “sovuq” tom turlariga 
bo‘linadi. Issiq tomlar isitiladigan bino ustini yopishda, sovuq tomlar esa 
isitilmaydigan binolarni ustini yopishda qo‘llaniladi (2.31-rasm). 
2.31-rasm. O‘rama ashyolar bilan yopilgan temir beton plitali tomlarning 
asosiy turlari. 
a,b,v–shamollatilmaydigan; 
g,d–qisman 
shamollatiladigan; 
ye,i– 
shamollatiladigan. 1-himoya qatlami; 2-gidroizolyatsiya to‘shamasi; 3-tekislovchi 
qatlam; 4-ko‘taruvchi plita; 5-issiq-sovuqdan himoya qatlami; 
6-bug‘ izolyatsiya (bug‘dan ximoyalash);7-majmuali plita;8-kanal va teshiklar; 

---

113 
9-shag‘alli ruberoid;10-xavo qatlami. 
 
2.32-rasm O‘rama ashyolar bilan tekis tomlarni yopish, 
Temir profiliga ko‘ra tomlar bir nishabli, ikki nishabli, ko‘p nishabli, tekis, egri 
sirtli va boshqa ko‘rinishlarda bo‘lishi mumkin 2.33-2.34 rasmlarda har xil 
ko‘rinishdagi “issiq” tom detallari va harorat choklari ko‘rsatilgan. 
Tomlar suv o‘tkazmaydigan va yetarlicha issiqlik izolyatsiyasiga ega bo‘lishi 
bilan birgalikda, mustahkam, pishiq, ishlatishda qulay va ishonchli, o‘tga chidamli va 
yong‘indan havfsiz, industrial, samarali (tejamli) va yengil bo‘lishi kabi asosiy 
talablarga javob berishi kerak. 
2.33-rasm. Yopmalarni har xil ko‘rinishdagi “issiq” tom detallari
a – g – o‘ramali; d – mastikali; ye – suv to‘ldirilgan 
1-devor;2-har xil 0,5m da qo‘yilgan kostil;3-ruxlangan tunuka; 
4-mastika;5-40x3mm qalinlikdagi po‘lat taxtacha;6-mix;7-qorishma; 
8-voronka;9-himoyalovchi qatlam;10-yopma qo‘shimcha qatlami;11-asosiy 
qatlam;12-tekis qatlam;13-issiqlik sovuq o‘tkazmaydigan qatlam; 

---

114 
14-plita;15-parapet plitasi;16-bug‘ izoyatsiyasi qatlami;17-mastikali qatlami;18-
suv qatlami. 
Tomlarni asosiy yuk ko‘taruvchi elementlari yopmani ko‘taruvchi elementlari 
bo‘lib, yopmani ko‘taruvchi plitalari, to‘sinlari, arkalari, storopil osti 
konstruksiyalaridan (balka yoki ferma) iborat bo‘ladi. Bunday elementlarni 
temirbeton, po‘lat va yog‘ochdan hamda bu ashyolardan kombinatsiya qilinib hosil 
qilingan turlarga ajratiladi. Ekspluatatsiya rejimini hisobga olib tomlarni o‘rab 
turuvchi qismi shamollatiladigan, qisman shamollatiladigan va shamollatilmaydigan 
turlarga bo‘linadi. Tom qismini shamollatishdan maqsad yopma to‘shamasi ostida 
xona harorat namligi (kondensat) holatidan hosil bo‘ladigan suv bug‘larini tom 
tashqarisiga chiqarib yuborishdan iboratdir. Bundan tashqari shamollatiladigan 
tomlarni janubiy tumanlarda qo‘llanilishi orqali yoz kunlarida xonalarni isib ketishini 
oldini oladi. Tom yopmalarini temir beton, oldindan zo‘riqtirilgan qovurg‘ali nastillar 
ustidan o‘rnatish keng tarqalgan (2.36-rasm).