Toshkent farmatsevtika instituti farmakognoziya kafedrasi "botanika" fanidan o

42 
 
3. Preparatni qo’zg’atmas- 
dan turib qoplag’ich oyna 
ostidagi suvni to’yingan 
osh        tuzi        bilan 
almashtiriladi.    Buning 
uchun    qoplagich    oynaga 
taqab     fil'tr     qog’oz 
tekkaziladi. 
4.  Valisneriya bargidan 
ozgina olib buyum oynasi- 
dagi suv tomchisiga qo’yib 
yopqich oyna yopiladi. 
5. Preparatdan osh  tuzi 
eritmasini suvga almash- 
tirilsa deplazmoliz ho- 
disasi sodir bo’ladi. 
6. Turgor holatida xlo- 
rofill donachasi hujay- 
raning  po’stiga  yaqin  joyda   
harakat    qiladi.      Bu  bilan 
hujayra 
sitoplazmasining 
harakati 
turgor 
holat 
va 
xlorofill donachasi kuzatiladi. 
 
 
Bumerang treningi 
 
Talabalar  kichik  guruhlarga  bo’linadi  va  vazifa  yozilgan  material  tarqatiladi.  har  1  ta 
guruh o’z fikrini bayon qiladi va guruhlar orasida savol-javob ketadi. 
 
 
1 - guruhga beriladigan vazifa 
 
1.
 
Hujayradagi osmotik bosim holati 
2.
 
Hujayraning turgor holati 
3.
 
Hujayraning plazmoliz va deplazmoliz holati 
 
2- guruhga beriladigan vazifa 
 
1.
 
Plastidalar qanday organoidlar va ularning shakllari 
2.
 
Plastidalar rangiga qarab necha xil bo’ladi 
3.
 
Plastidalarning uchraydigan joylari 
 
3- guruhga beriladigan vazifa 
 
1.
 
Xloroplast - uchraydigan organlari, vazifasi, biologik ahamiyati. 
2.
 
Xromoplast - uchraydigan organlari, vazifasi va biologik ahamiyati 
3.
 
Leykoplast - uchraydigan organlari, vazifasi va biologik ahamiyati 
                                                           
                                         

---

43 
 
 
 
Vertushka metodi 
       Bu treningda guruhlarga material tarqatiladi va har bir guruh yakka holda  alohida 
to’g’ri javobni belgilaydi. Keyin bu materiallar guruhlarga aralashtirib beriladi, yana 
belgilanadi. Guruhlar soniga qarab aylangandan keyin o’qituvchi va talabalar bilan umumiy 
to’g’ri javob belgilanadi.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hosil qiluvchi to’qima 
xillari va uchraydigan joyi 
 
 
Uchki 
meristem
a 
 
 
 
Yon 
meristem
a 
 
 
Inter 
kolyar 
meriste
ma 
 
Jaroxat 
meristem 
asi 
 
 
Birlamc
hi  
meriste
ma 
 
Ikkilamc
hi 
meriste
ma 
1.Yosh barglarda poya 
bo’lib,poyani bo’g’im 
oralig’i uzun bo’ladi. 
2.Ildiz  poyada silin dir-
simon qavat hosil qilib 
o’simlik eniga o’sadi va 
qalinlashadi. 
3.O’simlikning biror yeri 
shikastlansa jaro-hatlangan 
joyni tiklaydi. 
4.Poya va ildizning bo’yiga 
o’sishini ta'- minlaydi. 
5.Prokambiy birlamchi 
floema va birlamchi 
ksilema elementlarini hosil 
qiladi. 
6.Kambiy ikkilamchi 
lub,ikkilamchi yog’ochlik 
hosil qiladi. 
 
 
 
 
 
 

---

44 
 
III. NAZARIY MAT ERIALL AR  
 
Ma’ruza – 1 
 Kirish,  botanika fani, bo‘limlari  va  uni farmatsiya  sohasidagi  ahamiyati. O‘simlik  
hujayrasi.  Sitoplazma.  Plastidlar 
Reja: 
1.
 
Tabiatda  tirik  organizmlar  haqida  tushuncha. 
2.
 
Botanika  fani  va  uning  bo‘limlari  haqida  tushuncha. 
3.
 
O‘simliklarda  kechadigan  fotosintez  protsessi. 
4.
 
Botanika  fanining  farmatsevtikadagi  ahamiyati. 
5.
 
Hujayraning  kashf  etilishi ва Hujayra  nazariyasi 
6.
 
Protoplazma (sitoplazma). Hujayradagi  fermentlar, Vitaminlar.   
7.
 
O‘simlik  hujayrasining  tuzilishi. Yаdro. Hujayraning  bo‘linishi 
8.
 
 Plastidalar klassifikatsiyasi, ahamiyati. 
 
 
Tayanch  iboralar:  Botanika  fanining  bo‘limlari.  O‘simlik  tirik  organizm.  Avtotrof  va 
geterotrof tanalar.  
Hayotni  paydo  bo‘lishi.  hujayrasiz  mayda  tanalar,  zamburug‘lar  va 
ularni morfofiziologik xususiyati.  
Simbioz  nazariyasi.  Autotrof  va  geterotrof  tanalarning 
tabiatdagi modda almashinuvida tutgan o‘rni.  
1.1. 
Tabiatda  tirik  organizmlar  haqida  tushuncha
 
Tirik    organizmlar-  tabiatning    tarkibiy    qismi    bo‘lib,  tevarak  atrof    muhit    bilan  
chambarchas  bog‘langan  va  o‘zini  yashashi  uchun  barcha  zarur  sharoitni  shu  tabiatdan  
oladi.  Dastlabki  tirik    moddalar    zarrachalardan    hosil    bo‘lgan    o‘simlik    va    hayvonlar  
keyinchalik    turli    yashash    sharoitiga    tushib,  unga    moslashgan,  natijada    o‘zgargan  va  
tuzilishi  murakkablashib  borgan.  Ularda  yangi  belgilar  shakllanib  borgan. SHu  belgilarga  
ko‘ra  hozir  o‘simliklar  olami  hayvonot  olamidan  keskin  farq  qiladi. Masalan:  umurtqali  
hayvonlar    bilan    gulli    o‘simliklar    va    boshqalar.    Biroq,    hujayra    nihoyatda    murakkab  
biologik  asos  bo‘lgani  uchun  dastlabki  tirik  moddalardan,  hatto  eng  sodda   tuzulgan  bir  
hujayrali  organizmgacha  bir  necha  yuz  millionlab  yil  davom  etadigan  uzoq  evolyutsion  
rivojlanish  protsessida  hosil  bo‘lgan. O‘simliklar  butun  er  yuziga  tarqalgan   bo‘lib,  faqat  
quruqlikda  emas,  balki  ko‘l,  daryo,  dengiz  va  okeanlarda,  ba’zan  ancha  chuqurliklarda  
ham  o‘sadi. 
Planetamizda  dastlabki  okeanlar  suvida  oddiy  anorganik   moddalar,  uglevodlar,  metan  va  
suvdan – murakkab  organik  birikmalar  hosil  bo‘lgan.  Akademik  A.I. Oparinning  fikriga  
ko‘ra,    ularni    ayrimlari    liqildoq      tomchi  –  koatservantlar    shakliga    kirgan    va    keyin  
murakkablashib, tirik  modda  hosil  bo‘lishiga  asos  hisoblangan. 
K. Linney  1767 yil  dunyoni  3 qismga  bo‘ladi: 
1. Noorganik  jismlar – bularga jonsiz  tabiat  toshlar 
2. Organik dunyo – o‘simliklar 
3. Tirik  harakatlanuchi  organizmlar – hayvonlar. 
Botanika  grek  tilidan  olingan  bo‘lib,  ko‘k-o‘t  ma’nosini  bildiradi.  Botanika  fani  
o‘simliklarning    hayotiy    protseslarini,    ya’ni    kelib    chiqishini,    ko‘payishini,    rivojlanishi,  
oziqlanishi va  tashqi  tuzilishini  o‘rganadigan  fandir. 
 
1.2 Botanika  fani  va  uning  bo‘limlari  haqida  tushuncha. 
 Botanika  fani  biologik  fanning  bir  tarmog‘i  hisoblanadi. 
1.O‘simlik  hujayrasini  o‘rganadigan  fan  sitologiya   deyiladi. 

---