Türk xalqları tarixi kafedrası 25 Azərbaycanda
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 79 2. Elçin Hatəmi. Güney Azərbaycanda mədəni soyqırımın ilk addımları (24 Yanvar 2016 00:14) // https://www.gunaz.tv/az/meqaleler/guney-azerbaycanda-medeni- soyqirimin-ilk-addimlari-m9007 3. Salmanova K. Azərbaycan dili istilahı (Professor Buludxan Xəlilovun “Dil mədəniyyəti” kitabından silsilə məqalələr) // http://adpu.edu.az/gen/html/azl/universitet/xeber/2017/xeber- 166.htm 4. “Varlıq” İranda ilk azərbaycandilli məktəb oldu (İyul 25, 2015) // http://vhp.az/2015/07/25/varliq-iranda-ilk- az%C9%99rbaycandilli-m%C9%99kt%C9%99b-oldu/ 5 . تسين كرت ناجيابرذآ ( تسا نابز كرت ( / ) ۴۱ ريت ۴۹۳۱ .) // http://www.arannews.ir/fa/news/23856.aspx 6 . " ناريا یف ةيکرتلا ةغللا ( " یورسک همانرارقا ) // http://uluulus.blogfa.com/post-38.aspx 7 . نايدمحا ريما : تيکلام ليلد نيرتهب یاچنامکرت و ناتسلگ یاهدادرارق دوجو تسا زاقفق هقطنم رب ناريا یخيرات ( / ۴ دنفسا ۴۹۳۱ ) // http://www.arannews.ir/fa/news/28752.aspx 1 . نايدمحاريما مارهب . ؟درذگ یم هچ ناجيابرذآ و ناريا نيب / ( ۴۹۳۱ / ۴۱ / ۶ ۴۶ : ۱ ) // http://www.khabaronline.ir/detail/200650/ 9 . ؟دنتسين کرت ناجيابرذآ مدرم ًاعقاو // http://forum.persiantools.com/t41185.html _________________________ Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 80 V Bölmə Türk xalqları və din Elmar AXUNDOV Bakı Dövlət Universitetinin müəllimi E-mail: elmar.akhundov@mail.ru TÜRK TARİXİ ARAŞDIRMAÇILARI QƏDİM TÜRKLƏRİN DİNİ - TANRIÇILIQ HAQQINDA Açar sözlər: Qədim türklər, Dini görüşlər, Qurd əfsanəsi, Tanrıçı- lıq, dünyəvi dinlər, Bəxtiyar Tuncay Qədim türklərin tarixinin araşdırılmasında bir çox həllini göz- ləyən məsələlər mövcuddur ki, bunlardan biri də türklərin dini gö- rüşləri ilə bağlı məsələdir. Qədim türklərin dini görüşlərindən danı- şarkən onların qurda tapınmaları, “qurd əfsanəsi” xatırladılır. Lakin bu məsələdə də aydın olmayan məqamlar az deyil. Roma şəhərinin salınmsı ilə bağlı qurd əfsanəsini xatırlayarsaq, bu şəhərin salınması e.ə.XI – IX əsrlərə təsadüf edir. Və qəribədir ki, qurd haqqında əf- sanə Şərqdə 1600 il sonra Türk xaqanlığında geniş yayılmağa baş- layıb. Süjet eynidir. Bir millətin başlanğıcı da, xilası da qurdla bağ- lıdır. Bu əfsanəni kim kimdən götürüb: romalılar türklərdən, yoxsa türklər romalılardan? Və yaxud türk türkdən? Qurd totemi birinci Qərb türklərində olub, yoxsa Şərq türklərində? Bu suallar hələ də cavabsız qalıb. Ümumiyyətlə bir çox araşdırmaçılar türklərin dini görüşləri ilə bağlı suallara aydınlıq gətirməyə çalışıblar. Məruzə- mizdə azərbaycanlı tarixçilərdən Bəxtiyar Tuncayın bu məsələ ilə bağlı fikirləri və araşdırmalarını diqqətə çatdırmağa cəhd ediləcək. B.Tuncay hesab edir ki, türk xalqlarının milli mədəniyyətinin, milli tarixinin İslama qədərki dövrünün araşdırılması “tenqriçilik” və ya “Göy Tanrı” dinini araşdırmadan düzgün hesab edilə bilməz. “Göy Tanrı” dininin səmavi dinlərlə eyni informasiyanı daşıması bu dinin də insan tərəfindən uydurulmuş bəşəri bir din deyil, Allah tərəfindən göndərilmiş peyğəmbər tərəfindən təbliğ edilən bir din Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 81 oldğun sübut edir. Türk xalqları tarixinin tədqiqatçısı M.Aci bildirir ki, Çin mənbələri türklərin bu dinə hələ e.ə.V – III yüzilliklərdə si- tayiş ediklərini qeydə almışdır. O həmçinin, uzun müddət Altayda yaşayan və türk etnoqrafiyasını tədqiq edən tanınmış fransız tədqi- qatçı Jan Pol Ruiyə, alman alimi H.Derferə istinadən bu dinin dün- yada ən qədim təktanrılı, yəni monoteist din olduğunu bildirir. H.Derfer tenqriçiliyin mənşəyinin Sibir və Altay türklərinin inanc- lar sistemi içərisində əsas yer tutduğunu və şaman inancları ilə sin- tez halına gəldiyini söyləmişdir. İlk dövrlərdə tenqriçiliyin öz kök- ləri ilə şamançılığa qədər uzandığını və şamançılıqdan qaynaqlan- dığını zənn edən alim bu versiyanı sübut edən tutarlı dəlil tapa bil- məmiş və sonda bu iki sistemin fərqli və bir-birindən müstəqil şə- kildə formalaşan inanclar sistemi olduğu və zamanla bir-birinə qa- rışdığı fikrinə gəlmişdir: “Göy Tanrı dini öz forma və məzmununa görə Ön Asiya mənşəli dinlərlə, xüsusən də xristianlıqla bənzər xü- susiyyətlərə malikdir ... Lakin bu din, deyəsən, həm xristianlıqdan, həm də musəvilikdən (yəhudilikdən) daha qədimdir ... İşin ən ma- raqlı tərəfi isə budur ki, bu dinə sitayiş edən Sibir və Altay xalqları- nın inancları içərisində “Bibliya” sületlərindən demək olar ki, heç nə ilə fərqlənməyən süjetlər də yer almaqdadır”. Fransız tədqiqatçı Jan Pol Rui qeyd edir ki: “Əgər mən altaylıların “Bibliya”dan xəbərsiz olduqlarını bilməmiş olsaydım və buna əmin olmasaydım, onların xristian və ya yəhudi, dinlərinin də ya isəvilik, ya da musə- vilik olduğunu düşünərdim. Fəqət onların nə “Bibliya”dan, nə İsa- dan, nə də Musadan xəbərləri yoxdur”. Altayda və Sibirin türklər yaşayan digər regionlarında alimlə- ri çıxılmaz vəziyyətə salan çox qədim xalq rəvayətləri qorunub sax- lanmışdır. Bu rəvayətlərin süjeti “Əhdi-Ətiq”in (Tövratın) əks et- dirdiyi süjetlərin eynidir. Bu rəvayətlərlə ilk dəfə rus missioneri Stefan Landışev üzləşmiş və onları hələ XIX əsrdə nəşr etdirmişdi. Bu süjetlər dünyanın, ilk insanın yaradılması, günah, möminlik və s. barədəki “Bibliya” süjetləri ilə ağlasızmaz şəkildə üst-üstə dü- şür”. Qeyd edilməlidir ki, bənzər mənzərəni daha öncə Marko Polo, İohann de Plano Karpini, Vilhelm de Rubrik kimi məşhur Avropa səyyah, diplomat və missionerləri də müşahidə etmişdilər. İohann Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|