Türk xalqları tarixi kafedrası 25 Azərbaycanda
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Zəhra İSLAMOVA Bakı Dövlət Universiteti E-mail: ayxan.islamli@mail.ru XVIII ƏSR DİPLOMATI F.BENEVENİNİN
Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 28 oraya yerləşmişdir. Bədrəddin əl-Ayni hicri ilinin 762-ci ilin Rama- zan ayının 17-də (21 iyul 1361) ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. Təhsilini anadan olduğu məmləkətdə yəni Qaziantəpədə başlamış, atasının ölmündən sonra təhsilini Qahirədə tamamlamışdır. Ömrünün yarı hissəsini siyasi işlər yürüdən Bədrəddin əl-Ay- ni bu səpkidə bir çox əsərlər yazmışdır. Onlardan biridə İqd Əl-Cu- man Fi-Tarix Əhl Əz-Zəman (Dövrün Şəxsiyyətlərinin Tarixi Haq- qında Mirvari Boyunbağı) əsəridir. Ümumdünya və ya ümumislam tarixi adlansada salnamə əsasən yaxın və orta Şərq tarixilə, xüsu- sən, Azərbaycanda, Suriyada, Türkiyədə və Misirdə baş vermiş icti- mai-iqtisadi və siyasi hadisələrə daha geniş yer verilir. Əsərdə məx- sus olaraq Azərbaycanın Qaraqoyunlu dövləti haqqında bir çox mə- lumatlar verilmişdir. Hətta Azərbaycanın Qaraqoyunlu dövlətinin daxili və xarici çəkişmələri haqqında müfəssəl məlumat vermişdir ki onlardan biridə budur,Əl-Ayni qeyd edir ki: 1386-ci ildə Azərbaycanın işğal etmiş Əmir Teymur Qaraba- ğa gələrək Şərqi Anadolunu tutmaq üçün hazırlaşırdı. Teymurilərin əsas məqsədi Cəlairi Sultanı Əhmədin müttəfiqi olan Qaraqoyunlu hökmdarı Qara Məhəmmədi özünə tabe etmək idi. O, bu məqsədə nail olmaq üçün oğlu Miranşahı böyük bir qoşunla Qara Məhəm- mədin üzərinə göndərdi. Bu görüş nəticəsində Miranşah Qara Mə- həmmədi mühasirəyə alaraq məğlub olmaqa təhrik etmiş oldu. Məlum olduğu kimi XV əsr Azərbaycanın Qaraqoyunlu döv- lətinin hökmdarı Qara Yusif Teymurilərin ağalığına son qoyaraq böyük Qaraqoyunlu dövlətinin təməlini qoymuş oldu. Bununla belə, əl-Ayni bu əsərdə Azərbaycan alimi, ədib və din xadimlərinin adlarının çəkilməsi və onların bir çoxunda əl-Aynidən dərs alması haqqda məlumat vermişdi. Eləcə də, əsər dövrünün rəsmi dili olan ərəb dilində yazılmasına baxmayaraq bu əsərdə sözlərin Azərbaycan türkcəsində işlədilməsi bir daha sübut edir ki, bu əsərdə əsasən Azərbaycanın Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu sultanları və şah- sədələrinin siyasi fəaliyyətlərində döyüş meydanlarında ki, şücaətləri haqqda verdiyi məlumatlar nadir incilərdən hesab olunur. Dövrünün digər məşhur tarixçilərindən biri də İbn Təğriberdi Əbul Məhasin Cəmallədin Yusifdir. İbn Təğriberdi 1409-cu ildə Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 29 Qahirədə anadan olub. Bəzi mənbələrdə Təğriberdinin Anadolu əsillibir məmlük olduğu qeyd olunur. Hətta, bəzi mənbələrdə isə, İbn Təğriberdinin türk dilini və türk tarixini yaxşı bildiyi üçün türk əsilli olduğu qeyd olunur. Lakin milliyəti haqqda heç bir məlumat verilməmişdir. İbn Təğriberdi, əl-Ayni və Məqrizidən sonra Misirin ən böyük tarixçisi hesab olunur. Belə ki, böyük rəğbət duyduğu Məqrizəyə, öz əsərlərində Şeyx kimi xitab edərək, Məqrizinin get- diyi yolu davam etmiş olduğu da, bariz nümunələrdəndir. İbn Təğ- riberdi XV əsrin ikinci yarsında 1470-ci ildə vəfat emişdir. Ibn Təğriberdinin “Ən-Nücum Əz-Zahira Fi'l Mülük Misr Və'l Qahirə” (Misir və Qahirə padşahlarının parlaq ulduzları) əsəri Müsülman Misir tarixçilərinin yazdığı əsərlərin ən mükəmməli və ən irihəcimlilərindən olub, 641-ci ildə Misirin fəthiylə başlayıb, Azərbaycanın Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövləti haqqında çox geniş məlumatlar verməklə çox nadir incilərdən hesab olunur. Belə ki, bəzi mənbələrdə, bu kitabı əl-Məliküz-Zahir Çakmakın oğlu Əmir Muhammədin göstərişi ilə yazıldığı qeyd olunur. Hər halda, bu kitab da, Azərbaycanın Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətinin daxili həmçinin xarici siyasəti, yürüşləri haqqda verdiyi geniş mə- lumatlar, digər mənbələrdə təsdiqini taparaq öz doğruluqunu qoru- yub saxlamış olur. Beləliklə, araşdırmalar zamanı bir daha bizə aydın olur ki, gə- ləcək tədqiqat işlərində Misir tarixçilərinin əsərl bu əsərin tədqiqa- tının davam etdirilməsi yeni faktların meydana çıxmasına və bu əsərin Azərbaycanın erkən orta əsrlər tarixinin mənbəsi kimi böyük əhəmiyyət kəsb edir. ƏDƏBİYYAT 1. Azərbaycan tarixi. XIII- XVIII əsrlər. 3 cild. Bakı, Elm, 2007. 2. Nəcəfli Tofiq. Azərbaycan Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlə- ri. Bakı, Çaşıoğlu, 2012. 3. Şahin Fərzəliyev. Azərbaycan XV-XVI əsrlərdə. Bakı, Elm, 1983. 4. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopediyası.2 cilt. Aynı Bedred- din. İstanbul, 1991. Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 30 5. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopediyası. 27 cilt. Makrizi. İstanbul, 2014. 6. Türk Diyanet Vakfı. İslam Ansiklopediası. 20 cilt. İstanbul, 1991. 7 . نامزلا لها خيرات يف نامجلا دقع . ىنيعلا دومحم نيدلاردب . ءزجلا 7 . ةرهاقلا . 0202 كولملا لود ةفرعمل كولسلا . يديبعلا رداقلا دبع نب يلع نب دمحا سابعلا يبا نيدلا يقت يزيرقملا . توريب - نانبل . ءزجلا - 4 . 0991 _________________________ Zəhra İSLAMOVA Bakı Dövlət Universiteti E-mail: ayxan.islamli@mail.ru XVIII ƏSR DİPLOMATI F.BENEVENİNİN “GÜNDƏLİYİ” MƏRKƏZİ ASİYA VƏ AZƏRBAYCAN TARİXİNƏ DAİR MƏNBƏ KİMİ Açar sözlər: Florio Beneveni, Azərbaycan tarixi, Rusiya diplomatik missiyaları, Buxara, Xivə, Mərkəzi Asiya XVIII əsrdə Rusiyanın siyasi cəhətdən güclənməsi və iqtisadi inkişafı onun cənuba doğru işğal planlarını formalaşdırmış və bunu nəzərə alaraq Peterburq hökuməti həmin ərazilərə kəşfiyyat xarak- terli məlumat toplamaq məqsədilə diplomatik missiyalar göndər- mişdir. Onların göndərilməsində əsas məqsəd nəinki diplomatik əlaqə yaratmaq və siyasi-iqtisadi danışıqlar aparmaq, eyni zamanda gələcək işğal planlarını həyata keçirmək üçün gizli surətdə lazımi məlumatlar toplamaq idi. Müasir dövrdə həmin diplomatik missiya- ların həm rəsmi, həm də gizli olaraq topladıqları materialların araş- dırılaraq tarix üçün aktual olan fakt və materialların elmi dövriyyə- yə cəlb edilməsi, onların müqayisə edilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Elə diplomatik missiyalar olmuşdur ki, onların marşrutla- rı bir sıra türk dövlətlərinin ərazisindən keçmiş, həmin xəttin üzə- rində yerləşən şəhərləri əhatə etmişdir. Əlbəttə ki, bu həmin missi- yanın təmsil etdiyi dövlətin siyasi-iqtisadi maraqlarından və daha çox məlumat toplamaq istəklərindən irəli gəlirdi. Biz bugün həmin gündəlik və yol qeydlərindən Azərbaycanın, o cümlədən türk xalq- Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|