Türk xalqları tarixi kafedrası 25 Azərbaycanda
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III Bölmə Tarixi şəxsiyyətlərimiz Sədulla NURİYEV Bakı Dövlət Universiteti, tarix fakültəsi, III kurs tələbəsi
Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 37 hətta o dövrün İngiltərə kralı V Çarlz, Fransa kralı I Fransua, Ve- netsiya dojları tərəfindən də etiraf edilirdi. Beləliklə, 71 illik ömrünün 46 ilini imperiya idarəçiliyinə həsr etmiş I Süleymanın qanunlarının çoxu cüzi dəyişikliklərlə bu günkü günlərimizə qədər gəlib çatmışdır və aktuallığını itirməmişdir. ƏDƏBİYYAT 1.J.Von Hammer. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, I Cilt. İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2014. - 661 s. 2.Erhan Afyoncu. Sorularla Osmanlı İmparatorluğu. Yeditepe ya- yınevi, İstanbul, 2014. - 832 s. 3.Kadir Mısıroğlu. Osmanlı Tarihi. I cild, Sebil Yayınevi, İstanbul, 2013. - 754 s. 4.Lord Eversley, Sir Valentine Chırol. Osmanlı İmparatorluğu (1288-1924). Dün Bugün Yarın Yayınları, İstanbul, 2014. - 560 s. _________________________ III Bölmə Tarixi şəxsiyyətlərimiz Sədulla NURİYEV Bakı Dövlət Universiteti, tarix fakültəsi, III kurs tələbəsi E-mail: Nuriyevqacar.77@gmail.com ŞAH ABBAS ŞƏXSİYYƏTİ AZƏRBAYCAN TARİXŞÜNASLIĞINDA Elmi rəhbər: tarix üzrə fəlsəfə doktoru Qənirə PİRQULİYEVA Bakı Dövlət Universitetinin dosenti Açar sözlər: Azərbaycan tarixi, Səfəvi, Şah Abbas, Qızılbaş, türk Azərbaycan tarixşünaslığında Xaqan Abbas Səfəvi hələ də öz obyektiv qiymətini ala bilməmişdir. Sovet dövründən etibarən ta- rixşünaslıqda belə bir fikir formalaşmışdır ki, Şah I Abbas (1587- 1629) zamanında aparılan islahatlar nəticəsində Azərbaycan dövlə- tinin mahiyyəti dəyişilmiş və İran dövlətinə çevrilmişdir [22, 18]. Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 38 Dövlətdə türk əyanlarının rolu azaldılmış, yüksək vəzifələrə fars əyanları gətirilmiş, İran xalqının bir sıra adət və ənənələrini bərpa edilmiş, qədim fars nəsilləri himayə edilmişdir [10, 216]. İş o yerə gəlib ki, Azərbaycan tarixinin müasir dövrü ilə məşğul olan tədqi- qatçılar da Şah Abbas zamanından etibarən Qızılbaş dövlətini qey- ri-Azərbaycan dövləti olaraq göstərirlər [9, 51]. Bəzi tarixçilərin əsərlərində Şah Abbasa qarşı təhqiramiz ifadələr də yer almışdır. Xaqan Abbasın Azərbaycan dövlətini yenidən qüvvətləndirməsi, Osmanlı işğalı altında olan torpaqları geri qaytarması Türkiyə tarix- şünaslığında ona qarşı dərin nifrət hissi yaratmışdır ki, bu da Azər- baycan tarixşünaslığına təsirsiz ötüşməmişdir. Şaha qarşı yönələn bu əsassız iftiralar əsasən Sovet dövründə formalaşmışdır [2, 404]. Bununla belə tarixşünaslığımızda Şah Abbasa obyektiv yana- şan tarixçilər də vardır. Xüsusən Z.Bayramlı öz əsərlərində Şah Ab- basa qarşı yönələn iftiraların yanlış olduğunu mənbələr, sənədlər əsasında sübut etmişdir [6; 7; 12]. M.Abdullayevin redaktəsi ilə nəşr edilən “Azərbaycan tarixi” dərsliyində Şah Abbas öz obyektiv qiymətini almış, hökmdarın daxili və xarici siyasətinə, onun islahat- larına geniş yer verilmişdir [3, 125-129]. Z.Bayramlı və V.Zifəroğ- lunun müəllifi olduqları “Azərbaycan hökmdarları: Səfəvilər” adlı kitabda da Şah Abbasa layiqli qiymət verilmişdir [5, 143]. Z.Bay- ramlı və B.Şabiyevin müəllifi olduqları “Azərbaycan Səfəvi döv- ləti” adlı əsərdə Şah Abbas məsələsinə geniş yer verilmiş, ona qarşı olan iftiralara mənbələrdən tutarlı cavablar gətirilmiş, Sovet dövrü konsepsiyasının yalanları aradan qaldırılmışdır [7]. Bundan başqa T.Nəcəflinin “Səfəvi-Osmanlı münasibətləri” adlı monoqrafiyasın- da da Səfəvi-Osmanlı münasibətləri müfəssəl şəkildə araşdırılmış, Şah I Abbas dövrünə geniş yer verilmiş, eyni zamanda hökmdarın hakimiyyəti zamanı baş verən bəzi hadisələrə obyektiv yanaşılmış- dır. Türkiyədə nəşr edilən, müəllif kollektivi arasında Azərbaycan alimlərinin də yer aldığı “Türklər” adlı 21 cildlik ensiklopedik ki- tabda da Şah I Abbasa obyektiv yanaşılmamışdır [19]. Şah Abbasa qədər hadisələrdə bir çox müəlliflər dövlətimizdə siyasi böhranın baş verməsini, tayfaların özbaşınlağını, xüsusən də 1578-1590-ci il müharibəsində tayfa başçılarının mərkəzdənqaçma Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 39 siyasəti nəticəsində bir çox əyalətlərin itirilməsini qeyd edirlər və bunun dövlətimiz üçün çox təhlükəli bir vaxt olduğunu vurğulayır- lar [1,70-72]. Şah Abbasın hakimiyyəti zamanında siyasi böhranın aradan qaldırılması, üsyankar əmirlərin cəzalandırılması məsələsinə gəlincə isə, nədənsə münasibət dəyişir, təbii ki, dövlətin nüfuzunu yüksəltmək, itirilmiş torpaqları qaytarmaq, ordunu möhkəmləndir- mək üçün ilk növbədə daxildə ictimai-siyasi sabitlik yaratmaq la- zım idi. İddialara görə Şah Abbasa qədər Şamlı və Ustaclı tayfaları hakimiyyətdə daha üstün olmuşlar, Şah Abbas zamanında onlara qarşı amansız münasibət göstərilmişdir [19, 848; 4, 274]. Halbuki, Şah Məhəmməd Xudabəndə dövründə Türkmənlərlə Təkəlilər, Şamlılarla Ustaclılar arasında ittifaq yaranmışdı [15, 477]. Türk- mən-Təkəlilər Şamlı-Ustaclılara qarşı fəailiyyət göstərirdilər. Bu zaman hakimiyyətdən kənarda qalan Şamlı-Ustaclılar Abbas Mirzə- nin ətrafında birləşmişdilər ki, daha sonra onu hakimiyyətə gətirdi- lər. Şah Abbasın hakimiyyəti dövründə elə ən çox iltifat göstərilən tayfa Şamlı tayfası olmuşdur [1, 76]. Oruc bəy Bayat öz əsərində dövlətin idarə olunmasında 32 əsas tayfanın olduğunu bildirir, bun- lardan Ustaclılar haqqında məlumat verərkən yazır: “Ustaclı - ən əsas ailə, onların əksəriyyəti şahın sevimli xidmətçiləridir. Onlar- dan çoxu ən yüksək vəzifələri icra edirlər” [21, 21]. Qeyd edək ki, Mürşidqulu xan 1589-cu ildə buraxdığı bir sıra ciddi səhvlərə görə qətlə yetirilmişdir, Oruc bəy isə bu əsərini 1604-cü ildə yazmışdır [7, 119]. Mürşidqulu xan Ustaclının öldürülməsinə gəlincə o, şahın gənc olmasından istifadə edərək onun dövlət işləri ilə məşğul olma- masına çalışırdı, həm də bir çox Qızılbaş əmirləri şahın adından Mürşidqulu xanın idarəetmə işlərinə qarışmasını qəbul etmək istə- mirdilər; eyni zamanda Mürşidqulu xanın səhvi ucbatından Herat başda olmaqla, Xorasan özbəklərin əlinə keçdi [1, 73, 75]. Şah I Abbas dövlətin cənub-şərqində baş verən mərkəzdənqaçma halları- nın qarşısını almaq üçün Şirvandan bir çox oymaqları buraya kö- çürmüşdü [6, 43]. Tarixşünaslığımızda isə iddia olunur ki, Şah I Abbas bununla türk oymaqlarına ciddi zərbə vurmuşdur. Səfəvilə- rin hakimiyyətə gəlməsi ilə hər bir tayfa dövlətin müəyyən hissə- sində yerləşdirilmişdi. Bunlardan biri də Zülqədərlər idi ki, Fars əya- Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|