Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
“güz əm” deyirlər. Payız yunu isə “yapağı” adlanır. Çobanlar qırxılan yunu xarallara doldururlar: N ənəm, qarala qoyun, B ənzər marala qoyun. Çoban yununu qırxıb Basar xarala, qoyun [1, s.231]. Bayatı tipli bu nəğmə yun qırxımı vaxtı ifa olunurdu. Yun qırxımı prosesini az da olsa, özündə əks etdirən (çoban qoyunları qırxıb yununu xarallara doldururdu) bu cür n əğmələrin sayını artırmaq olar. Başqa bir nəğmədə sonrakı proses öz əksini tapır: Anam, a q əmər qoyun, Balası əmər qoyun. Yiy ən sənin yunundan Qurşanar kəmər, qoyun [1, s.231-232]. M əlumdur ki, qoyunun yunundan ip əyirərək qurşaq, xalça, çuval, sicim, heyb ə, kəmər, corab, əlcək, canlıq… toxuyurdular. Xanada xalça toxuyark ən qadınlar, qızlar xana n əğmələri də oxuyurdular. Qaqauz türklərinin də xana ilə (“düzen” ) bağlı bir çox türküləri var: S əkizdən də pamuk aldım, Dokuzdan da düzen koydum, Öküz ə verdim dokusun. Öküz onu dokumadı, (2 kerə) Öküz onu buynuzladı. 87 S əkizdən də pamuk aldım, Dokuzdan da düzen koydum, Domuza verdim dokusun. Domuz onu dokumadı, (2 kerə) Domuz onu kalakladı… [82, s.38-39] Əsasən, heyvandarlıqla məşğul olan yarımköçəri türkl ərin bu təsərrüfat sahəsindən doğan məşğuliyyətlərindən biri d ə yun qırxımından sonra, mayın axırı, yayın əvvəlində keç ə üçün yun hazırlanmasıdır. Hər əlində bir çubuq olan aal əhli böyük yun qalaqlarının ətrafında oturaraq mahnı oxuya- oxuya yun çırpır, bir qalaqdan başqasına keçirlər. Tıvalar buna “dük kaqar” (“tük”, yun vurmaq), y əni yun çırpmaq deyirl ər. Çox vaxt çubuqların ritmik səsinə uyğun olaraq işçilər sanki sayırlar: “biree, iyi, üş...” (bir, iki, üç...). Bəzən d ə işin ritmi ilə həmahəng mahnılar oxuyurlar. Yun çırparkən oxunan mahnıların məzmunu görülən işə uyğun g əlir. Altay türkləri keçə düzəldərkən “ene kis” (“ana keçə”) dedikl əri köhnə keçəni atmır, onun üstünə yenisini, yəni “bala kis” qoyur, bel əcə, keçəni təzələyirlər [198, s.118]. Az ərbaycan folklorşünası V.Vəliyev əmək nəğmələri haqqında yazırdı: “Hər xalqın bədii söz dünyası birinci növb ədə əmək nəğmələrindən başlanır” [36, s.4). Əmək n əğmələri deyəndə, ilk növbədə ovçu nəğmələri, balıqçı n əğmələri, şum nəğmələri, ipəkçi nəğmələri, xana nəğmələri, sayaçı nəğmələri, eydirmələr… nəzərdə tutulur. Təbii ki, bütün bu n əğmələr sadəcə vaxt öldürmək, xoş əhval-ruhiyyə yaratmaq üçün deyil, h əm də magik gücə malik idilər. 88 Qaqauz türkl ərinin zəngin mərasimləri, onlarla bağlı türkül əri olsa da, ailə mərasimlərinə nisbətən mövsüm m ərasimləri zəif araşdırılmışdır. Bu sahədə ən önəmli iş kimi bolqar alimi Atanas Manofun “Qaqauzlar (xristian türkl ər)” [100 , s.130] kitabını missal göstərə bilərik. Tədqiqatçı qaqauzların göy gurultusu, yağış, külək, Ay, ulduz… barədə dini t əsəvvürlərini qısaca da olsa, qeyd etmiş, bir çox heyvan v ə quşların (qurd, at, pişik, bayquş, qartal, köstəbək…) onların mifik təfəkküründə tutduğu yeri incələmişdir. Qaqauzlara gör ə, il iki yerə bölünürdü: Xederlezdən Kasımacan və Kasımdan Xederlezə qədər. Onlar hər iki vaxtı bu gün də bayram edirlər. Qaqauz yazıçısı Nikolay Babaoğlu özünün «Qaqauzlarda Kasım yortusu» m əqaləsində yazır: “Kasım hem Hederlez bu iki yortu qaqauzlarda çok sayqılı günnərdir. Onnarı insan baker derin evellerden diil sade hristiannık yortuları deyni deyecez nicə Kolada İyisus Hristosun duuma günü ya Paskelləki onnar naturadan hayvancılıktan başlanma hem kalma yortular” [51, s.145]. Xederlez dey əndə, qaqauzlar Müqəddəs Georgi (Ay Görgi, Sveti Görgi, Yorgi) gününü, y əni yayın ilk gününü n əzərdə tutur, adətən, mayın 6-da qeyd edirlər. Qaqauzlar kimi, Az ərbaycan türkləri də “Xıdır Nəbi”, “Xıdır İlyas” bayramı keçirirlər. Ona çox vaxt “Xıdır Əlləz” də deyirlər. Qaqauzlardan f ərqli olaraq burada hər il Kiçik Çillədə (vaxtı bölg əyə görə dəyişir - G.Y.), yəni fevral ayının 20-ə qədər keçirilir. Hederl ez bayramından sonra qaqauzlar sürüləri otlağa ötürür, palçıq qarışdırır, evi suvayır, digər işlər görürdülər: “Hederlezden sora angi sokaktan da geçecen, olur gör əsin karıları, kızları suvalı dirseklerədən ellerinnen suveerlar, 89 tafta çekerl ər, yaldızleerlar, aullarda olurdu görməə karılmış sarı çamurdan tepelər örtülü hasırlan ya yırtık partallarlan” [51, s.147] – dey ə N.Babaoğlu doğulduğu Kıpçak (Kopçak, Tatar- Kıpçak) kəndindəki bayramdan sonrakı mənzərəni t əsvir edir. Hederlez bayramında qaqauzlar qurban kəsirdilər. Qurban üçün əvvəlcədən bir erkək quzu ayrılırdı. Qurbanlıq quzunu k əsəcək xristian qaqauz “stavroz”unu (xaç) çəkib “Hadi Allah kabletsin!” dey ərək işə başlayırdı. Qurban k əsilmiş heyvanın dərisini bütöv çıxartmaq lazım idi, parçalam aq olmazdı. Cəmdək təmizlənib hazır olduqdan sonra onun için ə bulqur doldurur, fırındakı “kap-kurban tepsisi”n ə qoyur, üstünü də kəpəkdən yoğurulmuş xəmirlə (“ pazı”) örtürdülər. Qurbanlıq bişdikdən sonra onu keşişə (popaza) aparırdılar ki, “okusun”. Popaz lazımi duanı oxuduqdan sonra “ okunmuş kurbanlıq” quzunu ailə üzvləri, qohumlar, yaxın qonşular yeyir, üstündən şərab içir (İslamın yayıldığı bölgələrdə türklər inam dərəcələrindən asılı olmayaraq qurban əti yeyilərkən içki içmirlər), dua edirdilər. G ərək qurban əti həmin gün yeyilib qurtarsın. Sümükləri itə atmaq olmazdı. Onları toplayıb evin təməlinə gömürdülər. Quzunun başını, bağırsaqlarını təmizləyib qaynadır, “çorba”, y əni xaş bişirir, ertəsi gün yeyirdilər [51, s.147-148]. Əvvəllər Hederlez günü «horu, xoru» olurdu, kənd əhli əl-ələ verib halay çəkirdi. Horu dağıldıqdan sonra güləş (“ güreş”) başlayırdı. Güləşdə qalib gələnə “pelivan” deyir, əlləri üstündə bütün kəndi gəzdirir, ona qoç bağışlayırdılar. Kasım - Müqəddəs Dmitri günü (Ay Dmitri), yəni 8 noyabr, xalq t əqvimi ilə qışın başlanğıcı kimi götürülür. Kasım bayramında qurbanlıq toğlu ayırır, onu qarşıdakı ağır 90 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|