Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
qışdan mal-heyvanın sağ-salamat çıxması üçün kəsirdilər. K əsilən toğlunun da, Hederlezdə olduğu kimi, içinə bulqur, xırda-xırda doğranmış bağırsaq dolduraraq fırında bişirirdilər. Hazır toğlunu kilsəyə aparmır, sadəcə tüstüyə verirdil ər (“tütüderlər”). “Günnük çölmesii”nə ətlə bərabər b əslənmiş qoyunun yunundan bir çəngə qoyurdular. Bu işi yalnız qadınlar görürdülər. N.Babaoğlu bunu övlad bəsləyən anaların əlinin “yüngül” olması ilə izah edir [51, s.146]. Əgər ailədə Dmitri (Miti) adlı adam vardısa, o zaman həmin şəxsin sağlığı üçün qurban kəsilirdi. Çünki, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, Kasım bayramını xristianlıq Müqəddəs Dmitri il ə əvəz eləmək istəsə də, bu gün bu bayram hər iki adla keçirilir. Kasımda çobanlar Hederlezdə otlaqlara apardıqları sürünü geri gətirir, özləri də Kasım yortusunda iştirak edirdilər. Ayrı-ayrı kəndlərdə aylar müxtəlif cür adlandırılsalar da, Kasım ayı (noyabr) bütün qaqauzlarda, eləcə də, Türkiyə, Kıbrıs (Kipr), Balkan türklərində eynidir. Bununla belə, Kişinyovda qaqauzca çıxan «Ana sözü» qəzetinin redaktoru Todur Zanet ayların adlarını bolqar alimi Atanas Manofa əsaslanaraq belə ümumiləşdirməyə cəhd göstərmişdir: “Böyük ay” (yanvar), “Kiçik ay” (fevral), “Mart baba” (mart), “Çiç ək ay” (aprel), “Mais ay”, ya da “Kəpənək” (may), “Ay Petro ay” (iyun), “Ay İliya ay”, yaxud “Orak ay”, yaxud “Orak ay” (iyul), “Panaya orucu”, yaxud “Lobut ay”, “Xırman ayı” (avqust), “İstavros ay” (sentyabr), “Kasım” (oktyabr), “Canavar yortuları” (noyabr), “Xristos orucu”, ya da “Kasım” (dekabr) [85, s.83]. Qaqauzlar fevral ayında deyirlər: “Nə odun var, nə un var” (bax: Kiçik Çill ə - G.Y.). Azərbaycanda olduğu kimi, 91 qaqauzlarda da mart ayı haqqında müxtəlif təsəvvürlər mövcuddur. Onlardan birin ə görə, mart atanın iki arvadı var: biri çirkin, biri göz əl. Çirkinə baxanda, hava bozarır, gözələ baxanda, hava yaxşı olur. Qaqauzlar arasında marta «Mart Baba» da deyirl ər. A.Manofa görə, 1 martda qızlar ağ, qırmızı ipləri bilərzik yerinə qollarına bağlayır, gələn durnaların yuvalarına qoyaraq deyirdilər: «Bu ipliyi yuvanıza götürün. Bizim uşaqlarımız olacaq, bizim üçün də Allaha dua edin» [85, s.88]. Ad ətən, həmin gün qadınlar işləməzdilər. Buna baxmayaraq, bir qarı qoyunlarını çölə otarmağa aparır. Birdən bərk yağış yağır, sonra isə qar yağmağa başlayır. Doqquz gün sonra isə isti kürk geyməsinə baxmayaraq qadınla bərabər hər şey donur [85, s.88]. Az ərbaycanda da qarı ilə mart arasında bir sıra deyişmələr var. Yuxarıda qeyd etdiyimiz qaqauz rəvayətinin b ənzər variantı xalqımız arasında geniş yayılmışdır. Mart gir ən kimi Qarı nənə artıq yaza oğlaqlarını salamat çıxartdığına sevinərək onları çölə ötürür, hələ bir üstəlik marta meydan da oxuyur: Mart gözün ə barmağım, Yaza çıxdı oğlağım. Qış Qarının bu sözlərindən qəzəblənərək geri qayıdır, çovqun, tufan qoparır. Buna görə də, mart gələndə, insanlar qışın, soyuq, qarlı-buzlu günlərin bitdiyinə inanmır (əslində söhb ət Boz ayın çıxmasından gedir. Novruz bayramı ilə Boz ay çıxsa da, Qarı nənənin borcu qabaqdadır – G.Y.), hamı “qarı nənənin borcu”nun çıxmasını gözləyir. Yalnız bundan sonra əsl yaz haqqında danışmaq olar. 92 Bundan başqa, qaqauzlar bəzi günləri də xüsusilə qeyd edirl ər. Məsələn, belə günlərdən biri “səksən”, yaxud “Atanas günü” adlanır. Bu gün, Kasımın səkkizinci günü olduğu üçün deyirdilər: “Səksən, tarlaya toxumu at sən”. Kasımdan doxsan gün sonra deyirdilər: “Doxsan, yaza qonsan”. Yüzüncü gün: “Yüz ə basdıq, düzə basdıq”, yüz onuncu gün. “Y üz on, tarlanın başına qon” [85, s.83]… Göründüyü kimi, aylarda h əm qaqauzların qədim inamlarla bağlı mövsüm mərasimləri, həm də xristian dini ilə bağlı mərasimləri öz əksini tapır. Günlərlə bağlı deyimlər isə birbaşa əkinçiliklə əlaqədardır. Burada şum, tarlaya ilk toxumun atılması, tarla işlərinə çıxmaqla… bağlı deyimlər ön plana ç əkilir. Qaqauzların mövsüm mərasimləri arasında yeni il m ərasimi, onunla bağlı adətlər özünəməxsus yer tutut. Atanas Manofa gör ə, digər qaqauzlarda olduğu kimi, Varna qaq auzları da sofraya (“sofra” – üç, dörd ayaqlı, duvaq şəklində yumru, alçaq masa – G.Y.) çeşidli yeməklər düzürdül ər. Donuz əti istisna idi. Sofranın bir tərəfində bir çanaq qum, arpa, kızılcık (zoğal) budağı qoyulurdu (zoğal ən tez çiç əkləyən ağaclardandır). Ortada isə içində pul olan kömb ə, onun da üstündə yanar şam qoyurdular. Evin ağsaqqalı çırağı götürərək otaqları, oturanları tüstüyə verir, “Atamız” (“Otçe Naş”) duasından sonra kömbəni bölürdü. Pul kim ə düşürdüsə, onu xoşbəxt sayırdılar. Sonra tapılan pul şərab bardağına qoyularaq gələn ilə saxlanılırdı [85, s.84]. G ənc qızlar, oğlanlar ilk loxmalarını yastıqlarının altına qoyurdular ki, gələcək nişanlılarını yuxularında görsünl ər. Sofradakı arpa, qum dolu qabları birisi götürərək “arpanı səpdim, qızıl olsun, qumu səpdim, inci olsun” deyə- 93 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|