Umirtqasiz hayvonlar kelib chiqishida

Ichak bilan nafas oluvchhilar filogeniyasi.
Ichak bilan nafas oluvchilami zoologlar uzoq vaqt davo- mida 
chuvalchanglar qatoriga qo‘shib kelishgan. Faqat A. O. Kovalevskiv (1867) ularni 
xordalilarga yaqin turishini isbot qilibberdi. Jabra yoriqlari, orqa nerv nayi, 
notoxordi va yurak xaltasining bo‘lishi bilan ular qobiqli- larga o'xshaydi. Lekin 
tuxum hujayrasining maydalanishi, anal teshigin- ing blastopor o‘mida hosil 
bo‘Iishi, ikkilamchi og‘izning kelib chiqishi, mezodermani enterotsel usulida hosil 
bo‘lishi, shuningdek tomariya li- chinkasining tuzilishi ularni ignaterililarga yaqin 
hayvonlar ekanligini ko'rsatadi.
 

---

Qanot jabralilar filogeniyasi.
О‘troq hayot kechirishi tufayli pogonoforalaming tashqi ko'rinishi o'troq 
yashovchi halqali chuvalchanglarga o'xshash bo‘ladi. Bunday konvergent 
o‘xshashlik tufayli ayrim zoologlar pogonofotttoni o‘troq yashovchi ko‘p tukli 
halqalilarga kiritishgan. Pogonoforning tuzilishidagi ayrim belgilar, xususan xitin 
hosil qilishi va paypaslagichlarinng bo'lishi ulami ko‘p tukli halqalilar, 
exiuridlar. mollyudlw, paypaslagichlilar yoxud 
qiljag'lilarga 
yaqinlashtiradi. Ikkinchi idfeondan selomm en- teroteel yo‘l bilan kelib chiqishi, 
bir juft oUfig^lcloni xaltalarining asim- 
metnkyo‘1
bilan hosil bo‘lishi, 
oldingUajpWuin 
perikardiyning 
shakllan- 
ishi 
pogonoforalami 
yelkaoyoqlilafrp^tielilar va ikkilamchi og‘izlilar bi- tatfyaqinlashtiradi.

---

Xulosalar
Bir hujayrali hayvonlar haqiqiy ixtisoslashgan organlar va yadroga 
ega bo’lgan eukariot organizmlardir. Bu jihatda ular prokariotlardan farq 
qiladi. Shuning uchun ularni hujayraning paydo bo’lishiga qadar uzoq 
davom etgan organik olam evolutsiyasi natijasida kelib chiqqan deyish 
lozim.
Bir hujayralilar kenja olamiga mansub bo’lgan tiplar o’rtasidagi 
filogenetik munosabatlar hamda ular orasida eng qadimgi tuban 
tuzilishga eg bo’lgan vakillari to’g’risida turli xil fikrlar mavjud. 
Infuzoriyalar bir hujayralilar orasida eng murakkab tuzilgani bo’lsa, 
sporalilar, miksosporadiyalar va mikrosporadiyalar parazit hayot 
kechiradi. Shuning uchun bu 4 tipga mansub bo’lgan organizmlarni eng 
qadimiy hayvonlarga kiritish lozim emas.
G‘ovaktanlilarning parenximula lichinkasi Mechnikov ko'rsatib 
o‘tgan i jtsitellagajuda o‘xshash bo'ladi. Fagotsitellani o‘troq yashashga 
o‘tishi tufayli g'ovaktanlilar paydo bo‘lgan deyish mumkin. Lekin 
g‘ovaktanlilar embrion yaproqlarining teskari ag‘darilishi tufayli, 
ulaming tashqi qavatidagi xivchinli hujayralari botib kirib, ichki 
yoqachali xivcliinli qavat - xoan- otsitlami, ichki hujayralar esa tashqi 
dermal qavatni hosil qiladi. Bu dalil- lar g‘ovaktanlilar hayvonot olami 
evolyutsiyasining dastlabki bosqichida, ya’ ni embrion varaqlari 
shakllanishining boshlang ‘ich davrlarida hay von- larning umumiy 
shajarasidan ajralib, mustaqil rivojlanishga o‘tgan hayvon- larekanligini 
isbot etadi.
Barcha ko’p hujayralilarning bitta urug’langan tuxum hujayradan 
boshlanadi. Bu hol ko’p hujayralilarning bir hujayralilar bilan qarindosh 
ekanligini ko’rsatadi. Dastlabki ko’p hujayralilar volvoksga o’xshash 
bo’lgan. Lekin tayyor oziq bilan oziqlanadigan kaloniya bo’lib 
yashovchi hayvonlardan kelib chiqqan. Dastlabki ko’p hujayralilar 
tanasi ikki qavat hujayradan iborat bo’lgan. Keyinchalik hujayralar har 
xil vazifalarni bajarishga moslasha borishi bilan ularning tuzilishida farq 
paydo bo’lgan. Darxaqiqat, bo’shliqichlilar ektodermasida xivchinli 
hujayraning bo’lishi ularning kaloniya bo’lib yashovchi xivchinlilardan 
kelib chiqqanligiga dalil bo’ladi.

---

Hayvonot dunyosining bundan keyingi taraqqiyoti uch qavatli 
hayvonlarning paydo bo’lishi bilan bog’liq. Dastlabki uch qavatli 
hayvonlar hozirgi sodda tuzilgan kiprikli chuvalchanglarga o’xshash 
bo’lgan. Evolutsiya davomida hujayralar toboro ixtisoslasha borishi 
natijasida to’qimalar kelib chiqqan.
Hayvonlarning 
bundan 
keyingi 
tarixiy 
taraqqiyoti 
tana 
bo’shlig’ning paydo bo’lishi va ichki organlar rivojlanishiga olib kelgan. 
Kiprikli chivalchanglardan to’garak chuvalchanglar va halqali 
chuvalchanglar, ulardan esa molyuskalar va bo’g’imoyoqlilar kelib 
chiqqan. Nafas olish va qon aylnish sistemasining paydo bo’lishi ovqat 
hazm qilish, ayirish va nerv sistemasining takomillashib borishi bilan 
hayvonlarning tanasi ham yiriklashgan.