Universiteti I tiranës fakulteti I drejtësisë departamenti I së drejtës civile
Yüklə 3,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
55 identifikimin e personalitetit të autorit që lë gjurmë të padiskutueshme mbi vepër dhe që e bën atë origjinale. Koncepti i origjinalitetit në të drejtën e autorit nuk ka lindur njëkohësisht me parimet e të drejtës së autorit. Ky koncept e ka parë ditën më vonë në kohë, kur përhapja e veprës “u demokratizua“ dhe kësisoj ajo u bë objekt i kopjimeve shpesh të paligjshme. Në këtë kuptim, kërkohej një kriter me anë të të cilit të dalloheshin veprat “e vërteta“ nga kopjimet identike ose thellësisht të ngjashme dhe, kuptohet jo rastësisht të tilla. Ky kriter nuk mund të ishte risia, ose inovacioni. Sepse një vepër arti nuk është e re në thelb, nuk inovon, nuk shpreh një risi, diçka të panjohur apo të pazbuluar më parë. Dhe kështu, u zbulua nga jurisprudenca perëndimore në shekullin XIX, kriteri i origjinalitetit. Sipas kuptimit që i është dhënë nga jurisprudenca, origjinaliteti është shprehja e personalitetit të autorit, e botës së tij të brendshme 163 . Në këtë kuptim, një vepër është origjinale sepse shpreh karakterin unik të një individi 164 . Ja si mund të shpjegohet me një shembull kuptimi i origjinalitetit: “Kemi dy piktorë, të cilët, pa folur me njëri-tjetrin dhe pa i premtuar kurfarrë ndihme njeri-tjetrit, vizatojmë mbi një telajo, një peizazh të njëjtë, nga e njëjta perspektivë dhe nën të njëjtin ndriçim. Peizazhi i dytë i pikturuar nuk është një risi në kuptimin objektiv të fjalës. Por mungesa e risisë nuk përbën asnjë pengesë në konstatimin e origjinalitetit, të dy piktorët, kanë shpalosur një veprimtari krijuese, duke trajtuar në mënyrë të pavarur, të njëjtin subjekt. Të dyja veprar janë tërësisht dhe pa asnjë dyshim, origjinale 165 “. Një shembull të ngjashëm mund të marrim me partiturat e një simfonie, të cilat do të ndryshojnë thelbësisht nëse do të ekzekutohen nga dirigjentë të ndryshëm. Gjithashtu, nëse faqet e internetit kanë të përbashkët disa elementë strukturorë që do të gjenden në shumicën e tyre (bannerat publicitarë, menuja, rezervimi i hapësirës në mes për artikujt ose informacionet kryesore, është e qartë se çdo faqe do të reflektojë individualitetin e autorit ose të autorëve të saj. Nga ky shembull, logjika e të cilit është e pamohueshme, rezulton se origjinaliteti nuk ka asnjë lidhje me risinë, por është një kriter tërësisht origjinal që bazohet në personalitetin e autorit. Në të vërtetë, a mund t’i mbijetojë ky nocion zhvillimit të krijimtarisë moderne? Nëse bëjmë një ndarje në gjirin e veprave artistike, do të shikojmë se një kriter i tillë është i domosdoshëm dhe mjaft i përshtatshëm për veprat që mund t’i quajmë “fisnike“, si për 163 Referimi në botën e tij të brendshme gjendej në pikën 22 të nenit 4 të Ligjit 9380: “Origjinalitet i një vepre” nënkupton shfaqjen e botës së brendshme të një autori, pa kopjuar, në tërësi ose në një pjesë të rëndësishme, një krijim tjetër”. Edhe pse një referim i tillë nuk gjendet më në tekstet ligjorë, në fakt, krijimi artistik reflekton pikërisht aspektet më intime krijuese të autorit, të cilat ai ka vendosur t’i bëjë publike/ 164 Christophe Caron, Droit d’auteur et droits voisins, Litec LexisNexis, Botimi 3, 2013, f. 75. 165 H. Desbois, Le droit d’auteur en France, Dalloz, botimi 3, 1978. 56 shembull, veprat letrare, veprat e arteve pamore... Në këto lloj veprash, krijohet vetvetiu ideja se këto lloj krijimesh burojnë tërësisht nga bota e brendshme e autorit dhe përbëjnë në njëfarë mënyre, mjetin nëpërmjet të cilit autorët shikojnë dhe interpretojnë botën që i rrethon. Në këtë kuadër, origjinaliteti, parë si gjurma e personalitetit të autorit, si kriter tërësisht subjektiv, do të jetë pika e nisjes e çdo analize të një krijimtarie për të zbuluar nëse ajo mund të mbrohet nga e drejta e autorit. Nëse ia lëmë fjalën vetë autorëve të veprave letrare dhe pamore, do të kuptojmë mjaft qartë jo vetëm se çfarë kërkojnë ata nga vepra, por edhe ndihmojnë në dhënien e kritereve për gjurmimin e një vepre artistike. Floberi e konsideronte qenien e tij tërësisht të përfshirë në veprën e tij kryesore “Zonja Bovari”. Ai e përsëriste shpesh fjalinë: “Zonja Bovari, jam unë“ 166 , gjë që tregon se autori në këtë rast i kishte dhënë një formë sensibilitetit të tij, ose ndryshe e kishte “objektivuar sensibilitetin e tij“ 167 . Në veprën “Portreti i Dorjan Grejit”, Oskar Ualjd shpreh idenë e se portreti i një individi, jo vetëm që nuk i përket atij, por nëpërmjet tij, është shpirti i autorit që identifikohet 168 . Pasoja më e rëndësishme e këtij parimi është se vepra nuk duhet të jetë e kopjuar nga një vepër tjetër, por duhet të rrjedhë tërësisht prej autorit të saj 169 . Origjinaliteti në këtë mënyrë është kriter vendimtar dhe në optikën e kallëzimeve për riprodhim të paligjshëm të veprave. Por me kalimin e kohës, u vu re se kriteri kaq subjektiv i origjinalitetit nuk shërbente çdo vepër dhe çdo autor. Përdorimi i këtij kriteri, i përkthyer si shprehje apo gjurmë e personalitetit të autorit, vë theksin më shumë te autori dhe jo te aktiviteti i tij krijues. Vendosja e një pragu kaq të lartë pengon në fakt hyrjen nën suazën e mbrojtjes nga e drejta e autorit të disa krijimeve artistike që ndoshta nuk janë aq “fisnike” sa veprat që cituam më sipër, por nuk ka hije dyshimi që ato janë vepra artistike të mbrojtshme nga e drejta e autorit. Në këtë mënyrë, jurisprudencës dhe ligjvënësve i janë dashur disa elementë të tjerë në përcaktimin e origjinalitetit të veprës. b. Origjinaliteti dhe puna krijuese e autorit Që të kuptojmë përse jurisprudenca dhe së fundi dhe ligjvënësi 170 i referohet më shumë veprimtarisë krijuese të autorit, duhet të marrim në konsideratë në njëfarë mënyre llojin e 166 Citim nga hyrja e botimit në gjuhën frënge. 167 Shprehje e përdorur nga piktori francez post-impresionisht Pol Sezanë (Paul Cézanne). 168 “Every portrait that is painted with feeling is a portrait of the artist, not of the sitter. The sitter is merely the accident, the occasion. It is not he who is revealed by the painter; it is rather the painter who, on the coloured canvas, reveals himself. The reason I will not exhibit this picture is that I am afraid that I have shown in it the secret of my own soul.” The Picture of Dorian Gray, http://www.gutenberg.org/files/174/174-h/174-h.htm (botim elektronik). 169 David Bainbridge, “Intellectual Property”, Pitman Publishing, Botimi 3, 1996, f. 36. 170 Nga leximi i Ligjit për të drejtat e autorit, bie në sy fakti se puna krijuese e autorit zë një hapësirë më të konsiderueshme se kriteri i origjinalitetit. Yüklə 3,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|