Uot 81-116 MÜASİr diLÇİLİKDƏ koqniTİv paradiqmaya dair məHƏRRƏmova mətanət hidayəT qızı
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SUMMARY THE REALITIES OF THE XX CENTURY IN THE WORKS OF SULEYMAN VELIYEV Shirinov F.I.
32
dirçəlişi, quruculuq missiyası, ümumxalq sevincləri yaradıcılığına ilham verdiyi kimi, Vətənin üzərindən əsən qara yellərə, tarixin qara səhifələrinə də heç zaman biganə olmamışdır. Süleyman Vəliyev cəsarətli yazıçı idi, xalq mövqeyindən günün həqiqətlərini yazmaqdan, təsvir etməkdən çəkinmirdi. Sürgündə üzləşdiyi gerçəkləri o hələ sovet ideologiyasının kəskin dövründə ayrı-ayrı əsərlərinə hopdurmağı bacarmışdır. “Şəlalə” hekayəsində Bodaybonun qılınc kimi kəsən şaxtalı günlərini, insanlar arasındakı mənəvi çarpışmaların təsvirini yazıçı inqilabdan əvvəlki dövrə keçirməklə təqdim edir. 1957-ci ildə işləyib “Səadət yollarında” adı ilə yenidən çap etdirdiyi “Bığlı ağa” povestində yazıçı Sibir həqiqətlərindən də danışır və bu zaman şəxsən yaşadığı həyat materiallarına əsaslanır. 1966-cı ildə Süleyman Vəliyevin “Düyünlər” romanı çap olunur. Roman Azərbaycan ədəbiyyatında repressiya olunmuşların taleyindən söz açan iri həcmli ilk əsərlərdən biri idi. Əsərin qəhrəmanı Vasifin sürgündən qayıtması ilə başlayan roman ölkədə baş verən gerçəklərin üzünə cəsarətlə baxır. Repressiya faktoru ilə birgə, yazıçını da, onun baş qəhrəmanını da ilk növbədə cəmiyyətin, insanların bu hadisəyə münasibəti, insanlar arasında yaşanan gərgin psixoloji münasibətlər düşündürür. “Balaxan, sən tayqada ağac qırmamısan, ağcaqanadlarla əlbəyaxa olmamısan, altmış dərəcə şaxtanı görməmisən. Allaha şükür et. Mən bunu demək istəyirəm... İnsanın böyüklüyü onun rütbəsində yox, qəlbinin böyüklüyündədir. Bəzən heç bir vəzifəsi olmayan bir adam sənə elə yaxşılıq edir ki, ömrün boyu kifayətdir, onu heç zaman unuda bilmirsən. Deyirsən uşaqlarıma da, nəvəmə də bu barədə bildirməliyəm. Bütün nəslim bundan xəbərdar olmalıdır... Onlar kim olduğumu soruşmadılar, vəzifəmi də... ” (6, s. 284) Əqidəli insan olan Vasif yalan və saxtakarlıq üzərində həyatını qurmuş nakəslərlə axıracan barışmır, həyatını sıfırdan başlamaqla və yenidən ucalmaqla insanlıq şərəfinin hər şeydən üstün olmasını sübuta yetirir. Roman bütün çətinliklərə baxmayaraq, oxucuları sağlam həyata, mənəvi ucalığa səsləyən əsərlərdən idi. “Əvvəllər “Mübahisəli şəhər” romanına yüksək qiymət verən akademik Məmməd Arif sonralar yazmışdı: “Düyünlər” romanı maraqlı əsərdir. Onun baş qəhrəmanı gənc neftçi Vasifdir. Vasif ən dərin qazma quyuları sahəsində təcrübə aparır. Bu çətin iş həm böyük ixtisasa malik olmaq, həm də istedad tələb edir. Vasifin əleyhdarı isə o şəxslərdəndir ki, o, yeni fikirdən ya şəxsi mənafe üçün istifadə edər, ya da işi pozar. Beləliklə, əsərdə istehsalat konflikti mənəvi və ictimai əhəmiyyət kəsb edir” (4, s. 9) Bununla belə, Süleyman Vəliyev onu ağrıdan əsl repressiya həqiqətlərini daha sonralar, artıq xatırlatdığımız kimi, 1980-ci illərdə qələmə aldığı «Qanadı qırıq quş da uçarmış» roman- memuarında etiraf və təsvir etdi. Yazıçının Sibir sürgünündə yaşadığı amansız gerçəklər, acı faciələr romanda böyük ustalıqla, sənədli dəqiqliklə əksini tapmışdır. Bu əsər həyat faktları və fakta yanaşma etibarilə ədəbiyyatımızda tamamən təzə olub, tarixi həqiqətlərin bədii formada bərpasına xidmət edirdi. Yazıçının şəxsən yaşayıb qələmə aldıqları uydurma və bəzəkli müharibə ədəbiyyatı şablonlarını təkzib edirdi. Repressiya mövzusunda həqiqəti söyləyən bu xətt ədəbiyyatımızda yalnız 1990-cı illərdə, müstəqillik dövründə davam tapa bildi. O da təsadüfi deyil ki, Süleyman Vəliyev 1994-cü ildən Azərbaycanın Günahsız Siyasi Qurbanlar Assosiasiyasının rəyasət heyətinin üzvü seçilir, rəsmən reabilitə olunur. Böyük bir dövr – sovet dönəmində Azərbaycan həqiqətlərinin nəsrdə ifadəçisi kimi əsərləri ədəbiyyatımızda layiqli yerini tutur. Süleyman Vəliyev 1996-cı il martın 7-də Bakıda vəfat etmiş, xalqımızın iftixar mənbəyi olan insanların əbədiyyət tapdığı Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuşdur. Süleyman Vəliyevin zəngin yaradıcılığı sağlığında geniş oxucu marağına səbəb olmuşdur. “Şor cüllütü”, “Bığlı ağa”, “Mübahisəli şəhər”, “Düyünlər” povest və romanları dəfələrlə Azərbaycan və rus dillərində çap olunmuş, əsərləri dünya dillərinə tərcümə edilmişdir. “Şor cüllütü” povesti əsasında “Qara gölün cəngavərləri” adlı film (1984) çəkilmişdir. Filmin ssenarisini S.Vəliyev özü yazmışdır. 1983-cü ildə “Yazıçı” nəşriyyatı S.Vəliyevin 2 cilddən ibarət “Seçilmiş əsərləri”ni çap etmişdir. Nəşrə yazıçının iki romanı (“Mübahisəli şəhər”, “Düyünlər”), beş povesti (“Şor cüllütü”, “Bığlı ağa”, “Kerç səhəri”, “İşıqlıq”, “Türk qızı”) və 23 hekayəsi daxil edilmişdir. “Daşlı bulaq” (1983), «Qanadı qırıq quş da uçarmış» və bir çox sənədli hekayələri (1987) yazıçının
33
yaradıcılığının son dövrünü əhatə etməklə tarixi həqiqətlərin yenidən və yeni rakursdan işıqlandırılmasında mühüm önəm daşıyır. Süleyman Vəliyevin yazıçı əməyi daim dəyərləndirilmiş, Azərbaycan Rəyasət heyətinin fəxri fərmanı (1967-1986), "Xalqlar dostluğu" ordeni (1984) və medallarla təltif olunmuş, ədib Azərbaycan SSR əməkdar mədəniyyət işçisi (1977), Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi (1987), Əmək veteranı (1976), müharibə veteranı (1981) fəxri adlarını qürurla daşımışdır. Ömrü uzunu dövrün, zamanın qarşısına çıxardığı çətinliklərlə üzləşən yazıçı bu təltifləri fədakar xalqının yaradıcılığına verdiyi qiymət kimi qəbul etmiş, eyni zamanda xalqının həqiqətlərini fədakarcasına qələmə almışdır. Süleyman Vəliyevi oxucularına bu gün də sevdirən onun həqiqət dolu əsərləridir.
1.
Süleyman Vəliyev, Seçilmiş əsərləri. İki cilddə. İkinci cild. Bakı: Yazıçı, 1983, 436 s. 2.
Azərbaycan yazıçıları. Ensiklopedik məlumat kitabı. Azərbaycan Ensiklopediyası. Bakı: Öndər, 1995, 639 s. 3.
4.
Famil Mehdi, Sənətkarın qüdrəti // Süleyman Vəliyev. Seçilmiş əsərləri. İki cilddə. Birinci cild, Bakı: Yazıçı, 1983, s.5-10. 5.
Əli Səbri, Süleyman Vəliyev haqqında // Süleyman Vəliyev. Mübahisəli şəhər. Bakı: Azərnəşr, 1962, s.252-258. 6.
РЕЗЮМЕ РЕАЛИИ ХХ ВЕКА В ПРОИЗВЕДЕНИЯХ СУЛЕЙМАНА ВЕЛИЕВА Ширинов Ф.И. Ключевые слова: нефтяной Баку, тема рабочих, социалистический реализм, движение сопротивления, военный роман, смелый писатель, правда о репрессиях. В статье говорится о нелегкой жизни и разностороннем творчестве выдающегося представителя азербайджанской литературы ХХ века Сулеймана Велиева (1916-1996). Романы, повести, рассказы и мемуары, автором которых является Сулейман Велиев, в полной мере отражают азербайджанское общество ХХ века и советского периода, этапы исторического пути, пройденного его представителями, важные события и явления.
bold writer, the truth about the persecution. The article deals with the rich creative and complex life of Suleyman Veliyev who is the great representative of Azerbaijan literature in the XX century. Suleyman Veliyev was an author of the novels, narratives, tales and memoirs literature. His poems widely reflicts colorful conditions of life and the historical stages passed by national human and Azerbaijan society during XX century and Soviet Union.
İlkin variant 28.12.2016
Son variant 16.03.2017 Şirinov F.İ. Yüklə 1,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|