Vahid miLLİ İmtahanlara necə hazirlaşmali

ç)  “Sad
ə” sözündə  hissələrin qeyri-mövcudluğu  nəzərdə  tutulur. Beləliklə, demək olar ki, 
özünd
ən başqa sadə cəmiyyətləri əhatə edən, hər bir cəmiyyəti sadə cəmiyyət adlandıra bilərik; o 
n
əinki yalnız hazırda bir neçə  seqmentə çatdırılmışdır, həmçinin ona qədər mövcud olan seqmentin 
danılmaz əlamətlərini əhatə edir.   
Cavabın bu variantında birinci cümlə ikinci cümlə ilə “beləliklə” sözü ilə əlaqələndirildiyindən, 
ikinci cüml
ədə  ifadə  edilən fikir “sadə”  sözünün  izahına  uyğun  gəlməlidir.  Başqa  cəmiyyətləri 
yaxud seqmenti 
əhatə etməyən cəmiyyəti sadə adlandırmaq olar (yaxud lazımdır). İkinci cümlədə 
is
ə  əks fikir söylənmişdir  -  özündən  başqa  sadə  cəmiyyətləri  əhatə  edən,  hazırda  bir  neçə 
seqment
ə  çatdırılmaqla  yanaşı,  həmçinin ona qədər  mövcud  olan    seqmentin  danılmaz 
əlamətlərini əhatə edən hər bir cəmiyyəti sadə adlandırmalıyıq. 
 
 
Cüml
ənin tamamlanması üçün ümumi tövsiyələr 
•
 
Cüml
əni tamamlayarkən cavabın hər bir variantını yoxlayın və yalnız bundan sonra seçim 
edin; 
•
 
N
əzərə  alın  ki,  cümlədə  hər xəttin  əvəzinə  cavabın  bu  və  ya digər  variantının  ayrıca 
hiss
əsini yazmalısınız. Bu hissə bir yaxud bir neçə sözdən ibarət ola bilər; 
•
 
Ehtimal olunan cavablardan hiss
ələrini cümləyə  daxil etməklə düzgün fikir alınan variant 
seçs
əniz,  tamamlanmış  cümlənin məzmunu həqiqətə  uyğun  olmadıqda,  yaxud  siz  onunla 
razılaşmadıqda da bu variantı düzgün cavab saymalısınız. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
23 

---

S
ərbəst iş üçün tapşırıqlar  
 
 
1.  ______ бяшяр тарихиндян дя мялумдур. ______ мядяни инкишаф барядя данышаркян щюкмян 
______ халгын мядяни щяйатыны нязяря алмалыйыг. 
 
а)  бир чох мядяниййятин мювъуд олмадыьы / буна эюря дя / бир чох фяргли 
б)  йалныз бир конкрет мядяниййятин мювъуд олдуьу / буна бахмайараг / йалныз щяр щансы бир   
ъ)  йалныз бир универсал мядяниййятин мювъуд олмадыьы / буна эюря дя / щяр щансы конкрет 
ч)  бир чох мядяниййятин мювъуд олдуьу / буна бахмайараг / бир чох мцхтялиф 
 
 
2.  Чай гурунун мцхтялиф щиссясини бир-бириндян айырыр. Бундан даща чох онлары дяниз айырыр вя 
буна эюря дя суйу бюлцшдцрян амил саймаьа адят етмишик. ______ инсанлар цчцн ______  . 
Бюлцшдцрцъц  анъаг ______ . Мясялян, Аралыг дянизи анъаг она эюря антик дцнйанын мяркязи 
______ ки, ______ . 
 
а)  анъаг / судан йахынлашдырыъы щеч ня йохдур / даьлыгдыр / олду / о дяниз иди 
б)  анъаг / судан узаглашдырыъы щеч ня йохдур / даьлыгдыр / ола билмяди / о дяниз иди 
ъ)  бунунла йанашы / гурудан йахынлашдырыъы щеч ня йохдур / судур / олду / бир чох адалары 
континентал Йунаныстанла бирляшдирди 
ч)  бунунла йанашы / гуру кими узаглашдырыъы щеч ня йохдур / судур / ола билмяди / бир чох адалары 
континентал Йунаныстанла бирляшдирди 
 
 
3.  ______ бир чох инсанлар ейни тябии шяраитдя йашамалы олдугларындан, онларын мяняви алями 
______ тясяввцря эюря бир-бири иля ______мянафе иля гидаланыр. ______ бир гайда олараг бир-
биринин дахили аляминя нцфуз етмяйя ______ .  
 
а)  чцнки / ейни / гощумлашыр, охшар / бу мяняви бирлик / зямин йарадыр 
б)  буна бахмайараг ки, / фяргли / гаршы-гаршыйа дурур, бир-бириня зидд / бу мяняви гаршыдурма / 
имкан йарадыр 
ъ)  буна бахмайараг ки, / ейни / гощумлашыр, охшар / бу мяняви бирлик / зямин йарадыр 
ч)  чцнки / фяргли / гаршы-гаршыйа дурур, бир-бириня зидд / бу мяняви гаршыдурма / имкан вермир  
 
 
4. ______ , буну ______ бизим цчцн ваъиб дейилдир. Бу эцн ______ , мараглысы мящз одур ки, 
______ бу гядяр илщама неъя малик идиляр. 
 
а)  шаирляр илщамын мювъудлуьуна инанырдылар йа йох / мцяййян етмяк / гаршымызда илщамын 
мювъуд олуб-олмамасы мясяляси дурмадыьы щалда / тамамиля реал варлыглар 
б)  илщам йарадыъылыьа сябяб олур йа йох / мцзакиря етмяк / гаршымызда онларын инъясянятдя 
тяйинаты мясяляси дурур / мювъуд олмайан варлыглар 
ъ)  илщам йарадыъылыьа сябяб олур йа йох / мцяййян етмяк / гаршымызда артыг онларын инъясянятдя 
тяйинаты мясяляси дурмур / тамамиля реал варлыглар 
ч)  илщам мювъуддур йа йох / мцзакиря етмяк / онларын мювъуд олмадыьыны билдийимиз щалда / 
мювъуд олмайан варлыглар 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
24 

---

M
əntiq 
 
Mövcud göst
əricilər  (ilkin  şərtlər)  əsasında  düzgün  nəticə*  çıxarmaq  və  əsaslandırmaq, 
h
əmçinin müəyyən  faktları  izah  etmək üçün təklif  olunan  ehtimalların  qiymətləndirilməsi 
qabiliyy
əti məntiq blokundakı tapşırıqlarla yoxlanılır. 
Testd
ə məntiq blokunun tapşırıqlarını bu cür təlimat müşayiət edir: 
 
Bu cür t
əlimatlar  əvvəlki göstəricilər və  çıxarılmalı  nəticələr  baxımından  bir-birindən 
f
ərqlənir. Buna görə  də  hər  bir  tapşırığı  müşayiət edən  suala xüsusi diqqət yetirin və  verilən 
variantlardan müvafiq cavabı seçin. 
Göst
əricilərin çertyoj və diaqram formasında əks etdirilməsi bəzi suallara cavab verilməsini 
asanlaşdırır. 
 
M
əntiq blokunda üç tipli tapşırıq vardır: 
1. Obyektl
ər qrupu (çoxluqlar),  həmçinin kəmiyyətlər  arasında  istiqamətlərə  aid olan 
tapşırıqlar; 
2. Əsas diqqətin obyektlər arasındakı məkan istiqamətinə yönəldildiyi tapşırıqlar; 
3. Mü
əyyən şərtlər nəzərə alınmaqla artıq nəticələr çıxarılmış və ehtimallar ifadə edilmiş və 
onları təsdiq yaxud rədd edən / pozan dəlillərin oxşadılması lazım olan tapşırıqlar. 
Tapşırıqlarda  göstəricilər müddəalar (ilkin şərtlər) halında verilmişdir. Müddəalarda verilmiş 
obyektl
ərə müəyyən xüsusiyyətlər əlavə edilir. Məs: bütün limonlar sarıdır. Bu halda limon obyekt, 
sarı  isə  xüsusiyyətdir.  Xüsusiyyətlər çox rəngarəngdir. Məs:  “ucadır”,  “Çiyələyi sevir”,    “teatra 
gedir”, “ücadan hürür”   v
ə s. 
Tapşırıqlarda  sizə  bəzən həqiqətə  uyğun  olmayan,  yanlış  göstəricilər rast gələcəkdir. Məs: 
“ancaq züraf
ənin qanadları  vardır”,  yaxud  “hər bir qəmli insan gülür".  Ancaq sizin vəzifəniz 
gerç
əkliyə daha çox oxşayan cavabı deyil, məntiqi sürətdə ilkin şərtdən irəli gələn yeganə cavabı 
tapmaqdır. Buna görə də tapşırığa əməl edərkən tapşırıq şərtində verilən vəziyyətlə əlaqədar olan 
t
əcrübənizə və biliyinizə əsaslanmayın; yalnız tapşırığın göstəricilərinə (ilkin şərtlərə) əsaslanaraq 
m
əntiqi mühakimə yürüdün, sonra isə cavabı seçin. 
 
 
Nümun
ələr və şərhlər 
 
1. Verilir: 
•
 
Parıldayan hər şey qızıl deyildir. 
 
Aşağıda sadalananlardan hansı müddəanın məzmunu verilən müddəanın eynidir? 
a) El
ə qızıl vardır ki, parıldamır 
b) Qızıl olmayan şey parıldamaz 
c) Parıldayan bəzi şeylər qızıl deyildir 
ç) Parıldayan nə varsa qızıl deyildir 
 
Bu müdd
əada obyektlərin iki qrupundan söhbət gedir: 1. Parıldayan hər şey və 2. Qızıl olan hər 
şey. 
Müdd
əaya  əsasən,  bu  qruplar  arasında  aşağıdakı  əlaqə  vardır:  birinci  qrupa  (parlayan 
obyektl
ərə) elə  obyektlər (heç olmazsa biri) daxildir ki, ikinci qrupa (qızıl  obyektlərə)  məxsus 
deyildir, yaxud birinci qrupa m
əxsus olan və ikinci qrupa (parıldayan obyektlərə) məxsus olmayan 
heç olmazsa bir obyekt vardır və ikinci (qızıl obyektlər) qrupa daxil deyildir. 
Tapşırığa əməl etmək üçün cavabın hər bir variantını müzakirə edək:  
 
 
* Topluda istifad
ə olunmuş anlayışlar – göstərici və nəticə - elmi terminologiyada  ilkin şərtə və rəyə uyğun gəlir 
 
25 

---