Microsoft Word 8 Azerb dili ve edebiyyati bolmesi
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 9,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- BƏHRAM ƏSƏDİNİN VÜCUDNAMƏSİNDƏ VARLIQ FƏLSƏFƏSİNİN İNİKASI Elmira MƏMMƏDOVA-KEKEÇ
- AZƏRBAYCAN DİLİNİN ORDUBAD DİALEKTİ VƏ CULFA ŞİVƏLƏRİNDƏ ADƏT-ƏNƏNƏ İLƏ BAĞLI İŞLƏDİLƏN TERMİNLƏR Rəşad ZÜLFÜQAROV
- . “Deyihli”
- “göbəxkəsmə” // beşixkəsmə
- “Əd eləməx”//ad eləməx
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
865 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan BƏHRAM ƏSƏDİNİN VÜCUDNAMƏSİNDƏ VARLIQ FƏLSƏFƏSİNİN İNİKASI Elmira MƏMMƏDOVA-KEKEÇ Xəzər Universiteti mamedovaelmira4@gmail.com AZƏRBAYCAN Vücudnamə klassik və müasir şeirdə, aşıq yaradıcılığında tez-tez istifadə olunan ədəbi formalardan biridir. Yazılı ədəbiyyatda ilk örnəyinə Əhməd Yəsəvi yaradıcılığında rast gəl- diyimiz vücudnamə sonradan bütün türk xalqları şerində istifadə edilən və insan həyatını xülasə edən bir poetik forma olmuşdur. Daha çox nəmzlə, bəzən isə nəsrlə örnəklərinə rast gəldiyimiz vücudnamələrə bütün türk xalqları şerində olduğu kimi, Azərbaycan ədəbiyyatında rast gəlirik. Aşıq Abbas Tufarqanlı, Aşıq Valeh, Xəstə Qasım kimi aşıqlar tərəfindən klassik nümunələri yaradılan vücudnamələr dillər əzbəri olmuş, hətta bəzi dastanlarda da söylənilmişdir. “Şah İsmayıl” və “Maral” dastanlarını buna nümunə verə bilərik. Sovet dövründə Azərbaycanda, eləcə də SSRİ-yə daxil olan digər türk respublikalarnda vücudnamə yazmaq ənənəsi zəifləsə də, Türkiyə və Güney Azərbaycanda yaşayan şair və aşıqlarının yaradıcılığında insan ömrü ilə bağlı bu bədii-fəlsəfi, eyni zamanda dini məzmunlu şeirlər daima davam etdirilmişdir. Bu baxımdan Güney Azərbaycan aşıq mühitində vücudnamələr keçmişdən günümüzə qədər insan həyatı ilə bağlı ədəbi-bədii nümunələr kimi diqqəti cəlb edir. Aşıq Müslüm Əsgəri, Xaltanlı Tağı kimi müəlliflərin vücudnamələrini bu baxımdan örnək olaraq vermək mümkün- dür. Bu mühitdə qələmə alınmış örnəklərdən biri də Bəhram Əsədiyə məxsusdur. Bəhram Əsədinin vücudnaməsi həcmcə böyükdür, 44 bənddən ibarətdir. Şeir qoşma ölçüsündədir. Məzmun baxımından vücudnamələr, adətən üç qrupda təsnif edilir: ümumi insan həyatı ilə bağlı vücudnamələr, qız-qadınlarla bağlı vücudnamələr, tərcümeyi-hal səciyyli vücudnamələr. Bəhram Əsədinin vücudnaməsi məzmun etibarilə birinci qrupa daxil edilə bilinər. İlk beş bənddə şair varlığın təkamülünü və bu prosesdə dörd ünsürün rolunu, varlığın əsasında torpağın durduğunu qeyd edir. Ümumiyyətlə, həm islamdan, həm də daha öncəki dünyagörüşdən irəli gələn bu fikir Bəhram Əsədi tərəfindən də təkrar edilir. “Laməkan
məkan kateqoriyaları qarşılaşdırır və birinci insan övladının ilk yeri olaraq verirlir. Bu vücud- namədə məkan və zaman anlayışına fəlsəfi münasibət özünü göstərir. Vücudnamənin başlan- ğıcında qeyd olunan zaman isə elə bir zamandır ki, hələ kəhkəşanlar belə yaradılmamışdır. Mövlananın: “Torpaqdım, ot oldum, quş oldum, insan oldum”, -fikri bu vücudnamənin də giriş hissəsində verilir və təkamül prosesində cansız aləmdən canlıya doğru keçidin pillələri göstə- rilir. Öncə topraqda element şəklində olan, sonra torpaqdan bitkiyə keçən insan haqqında Bəhram Əsədi deyir: Yolun torpaği idim uzun bir zaman, Məni ayaqlardi hər yaxşi, yaman, Qarişdim əkinə, çixdim göy otdan, Davar məni yedi mən cana gəldim. Davarliq dövəranim ki sona irdi, Qəssab kəsdi məni bazara verdi. Atam məni aldi, anam bişirdi, Yedirtdi atama insana gəldim. III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
866 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan Bütün məxluqun əşrəfi olan insan haqqında ümumi səciyyəli bu vücudnamənin daha sonrakı misraları isə onun ömür yolunu və maddi dünyadakı həyatını əks etdirir. Bir yaşdan yüz yaşa qədərki ömür yolununun uşaqlıq, gənclik və ahıllıq mərhələləri təsvir edildikdən sonra isə axirət dünyasına köç edən insanoğlunun qəbir əzabı və o dünyada haqq-hesaba çəkilməsi haqqında danışılır. Vücudnamənin son bəndlərində isə Qiyamət günü təsvir edilir və bütün məxluqatın o dünyada yaxşı və pis əməllərinə görə cavab verəcəyi Bəhram Əsədi tərəfindən bir daha vurğu- lanır. Bu baxımdan islam dini dünyagörüşü, Quran ayələri və ümumi təsəvvüf fikri əsasında qələmə alınmış vücudnamə həm də dünya həyatının müvəqqəti olduğunu, axirəti qazanmaq üçün yaxşı əməllər görməyi təbliğ edir. Beləliklə, ilk dəfə təhlilə cəlb edilən bu vücudnamədə varlığa və insan varlığına fəlsəfi münasibət ifadə edilir, ibrətamiz fikirlər səsləndirilir.
AZƏRBAYCAN DİLİNİN ORDUBAD DİALEKTİ VƏ CULFA ŞİVƏLƏRİNDƏ ADƏT-ƏNƏNƏ İLƏ BAĞLI İŞLƏDİLƏN TERMİNLƏR Rəşad ZÜLFÜQAROV AMEA Naxçıvan Bölməsi reshadzulfugarov@yahoo.com AZƏRBAYCAN
Məlumdur ki, xalqımızın özünəməxsus adət-ənənəsi var. Həmin adət və ənənələr əsrlərin keşməkeşli sınağından keçərək günümüzədək gəlib çatmışdır. Dialektlərimizin müəy- yən bir qatını bu sahə ilə bağlı terminlər təşkil edir. Ordubad dialekti və Culfa şivələrində adət-ənənə ilə bağlı terminlərin böyük əksəriyyətini toy, yas mərasimləri, “Novruz”, “Xıdır” bayramı və s. ilə bağlı işlədilən sözlər təşkil edir. Tezisimizdə onlar arasında ən zəngin olanı nişan və toy adətlərini xarakterizə edən terminlərin bəzilərindən bəhs olunacaqdır.
termin müxtəlif fonetik variantlarda, lakin əsasən eyni mənada işlənməkdədir. Çənbərək, Qazax, Şəki dialekt və şivələrində “əryən”, Tovuz, Salyan şivələrində “əriyən”//əryən, Ağdam, Zəngilan, şivələrində “ərgən” deyimləri ilə işlənir. Bu sözə sinonim olaraq Ordubad dialekti və Culfa şivələrində “subay”, “yeniyetmə”, “bığı təzə tərriyən” kimi söz və ifadələr də işlədilir. “Ərgənniy” – 1. Subay oğlana qardaşları tərifindən verilən pay; 2. Qızın öz nişanlısına göndərdiyi hədiyyə. Söz Azərbaycan dilinin Qazax dialektində ərgənnix' şəklində eyni mənada işlədilir. “Ərgənnix'” sözü “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının boylarında da eyni şəkildə və “nişanlı qızın öz nişanlısına pay göndərməsi” mənasında işlədilmişdir. – Adaxlısından ərgənlik bir qırmızı qaftan gəldi. Deməli, bu iki bölgənin şivələrində işlənən söz ən qədim türkmənşəli leksik vahidlərimizdən olmaqla günümüzə qədər gəlmişdir. “Deyihli”– 1. İki ailə arasında övladları (oğlan və qız) kiçik olarkən gələcəkdə evlənmələri arzusu ilə razılaşma; 2. Nişanlı qız. Dialektoloji lüğətlərdə deyihli (Gəncə) //de:hli (Qazax) “uşaqlıqdan adaxlanmış qız və oğlan”, Qazax dialektində həmçinin “nişanlı” mənalarında işlənir. Qeyd etmək lazımdır ki, “deyix'li” sözünün birinci mənasına sinonim olaraq Culfa rayon şivələrində
çıxır. Belə ki, “Kitabi –Dədə Qorqud” boylarında işlənən “beşik gərtmə”//yavuqlu sözləri bəhs olunan bölgələrin şivələrində işlənən deyix'li sözünün birinci və ikinci mənalarına tam uyğundur. – Bəylər, Allah Taala mana bir qız verəcək olursa, siz tanıq olun, mənim qızım Baybura bəyin oğluna beşikgərtmə yavuqlu olsun – dedi. “Əd eləməx'”//ad eləməx'– qız evinin razılığını almaq və qıza kiçik hədiyyə vermək. – Əd eləməyə yə bi yəylığ, yə də Yüklə 9,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|