Xalqaro birliklar tizimi – si

Xalqaro birliklar tizimi – SI
qonuniga ko‘ra, bir-biridan r masofada joylashgan va zaryadlari q1 va q2 bo‘lgan zaryadlar o‘ratsidagi elektrostatik o‘zaro ta’sir kuch (Kulon kuchi) uchun ifoda quyidagicha yoziladi*. 𝑞1𝑞2𝒓 𝑭 = 4𝜋𝜀0𝑟3 hamda, i1dl1, i2dl2 to‘k kuchiga ega elktr toki oqayotgan ikkita ingichka o‘tkazgichlar orasidagi magnit kuchini ifodalovchi tenglama esa: 𝑑2𝑭 = 𝜇0 𝑖1𝑑𝑙1 × (𝑖2𝑑𝑙2 × 𝑟) 4𝜋 𝑟3 bunda d2F bu F kuchning ikkilangan differentsiali. SI da qo‘llanilgan ushbu tenglamalar, SGSE, SGSM va SGS-Gauss tizimlarida qo‘llangan ifodalardan farq qiladi. Mazkur tizimlarda – ε0 va μ0 o‘lchamsiz kattaliklar sifatda, 1 ga teng deb olingan, va ratsionallashtirish faktori 4π tushirib qoldirilgan. 1.3 Fizik kattaliklarning o‘lchamliklari. Kelishuvlarga ko‘ra, fizik kattaliklarga o‘lchamliklar biriktirilgan. SI Kattaliklarning ramzi ning asosiy fizik kattaliklarning har birining, o‘z xususiy o‘lchamligi mavjid belgilari doimo kursiv bo‘lib, u lotin alifbosidagi bosh harflar bilan, sans serif shriftida ramziy shrift bilan, o‘lcham- liklarning belgilari esa, belgilanadi. Asosiy kattaliklarni va ularning o‘lchamliklarini ifodalovchi lotin alifbosining bosh ramziy belgilar quyidagi jadvalda keltirilgan. harflari bilan yoziladi. Uzunlik va tok kuchi						16
					y	w w w . O r b i t a . U z : I l m i y – o m m a b o p a d a b i y o t l a r t u r k u m i d a n .
	SI ning asosiy fizik kattaliklari va ularning o‘lchamliklari.			kattaliklarida ko‘rsatil- gani kabi, ba’zi kattaliklar uchun, boshqa muqobil belgilardan ham foydalanish mumkin. Shunga alohida e’tibor qaratingki, kattaliklar uchun belgilar tavsiya tarzida keltirilgan, ushbu risolada ular bilan doimo yonma-
	Asosiy kattalik	Kattalik belgisi	O‘lchamlik belgisi
	Uzunlik, masofa	l,x, r va boshq.	L
	Massa	m	M
	Vaqt, davr	t	T
	Elektr tok kuchi	I, i	I
	Termodinamik harorat	T	ϴ
	Modda miqdori	n	N
	Yorug‘lik kuchi	Iv	J
yon uchraydigan Ushbulardan boshqa barcha kattaliklar, asosiy kattaliklardan birliklarning belgilari matematik formulalar yordamida keltirib chiqarilishi mumkin bo‘lgan esa, qat’iydir (5- bo‘limga qarang). hosilaviy kattaliklardir. Shuning singari, hosilaviy kattaliklarninig O‘lchamliklarning o‘lchamliklari ham, tegishli tenglamalardan foydalanib asosiy ramziy belgilari va kattaliklarning o‘lchamliklaridan hosil qilinishi mumkin. Umuman olganda, ko‘rsatkichlarini, har qanday Q kattalikning o‘lchamligi, algebraning odatiy qoidalaridan foydalanib o‘lcham Q = LαMγTβIδϴεNζJη tartibga solinadi. shaklida yozilishi mumkin. Bunda, α, β, γ, δ, ε, ζ, hamda η, ko‘rsatkichlar Masalan, yuza birligi musbat, manfiy yoki, nolga teng bo‘lishi mumkin bo‘lgan, kichik butun L2, tezlik birligi esa LT‒1 tarzida yoziladi; sonlar bo‘lib, o‘lchamlik ko‘rsatkichlari deyiladi. Hosilaviy kattalikning kuchnig o‘lchamligi o‘lchamligi ham, hosilaviy birlikning, asosiy birliklardan nisbatlar orqali LMT‒2; energiyaning ifodalanishidagi singari axborotni o‘zida namoyon qiladi. o‘lchamligi esa, L2MT‒ 2 bo‘ladi. * qalin kursiv shriftda yozilgan belgilar, vektorlarni ifodalaydi. www.Orbita.Uz kutubxonasi