Xalqaro tadqiqotlarni amalga oshirish milliy markazi
-2015-yillarda qamrov doirasining davomiyligi va amalga
Yüklə 22,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2000-2015-yillarda qamrov doirasining davomiyligi va amalga
oshirilgan o‘zgarishlar O‘qish savodxonligi mohiyatida yuzaga kelgan o‘zgarishlar bilan birgalikda qamrov doirasida ham bir qator o‘zgarishlar kuzatildi. O‘qish savodxonligi ilk PISA siklida (PISA 2000 tadqiqotida) baholangan asosiy bilim sohasi hisoblanadi. To‘rtinchi PISA sikli uchun (PISA 2009) o‘qish savodxonligi asosiy bilim sohasi sifatida qayta ko‘rib chiqildi va uning qamrov doirasini to‘liq ko‘rib chiqilishi va uning xususiyatini belgilab beruvchi yangi qirralarini rivojlantilishi talab etildi. Yettinchi PISA (2018) sikli uchun qamrov doirasi yana bir bor qayta ko‘rib chiqildi. 2000-yilda o‘tkazilgan tadqiqotning o‘qish savodxonligi bo‘yicha ekspertlar guruhini (REG) shakllantirish maqsadida ishtirokchi mamlakatlar tomonidan saralangan ekspertlarni jalb qilgan holda, kelishuv asosida, ilk bor nashr etilgan PISA o‘qish savodxonligi qamrov doirasi PISA 2000 tadqiqotlarida foydalanish (1998-yildan 2001-yilgacha bo‘lgan muddatda) uchun qayta ishlab chiqildi. O‘qish savodxonligi ta’rifi qisman “O‘qish savodxonligini tadqiq etish va ta’lim o‘zlashtirishini baholash xalqaro assosiatsiyasi” (International Association for the Evaluation of Educational Achievement) hamda “O‘smirlar savodxonligini xalqaro darajada tadqiq etish dasturidan” (the International Adult Literacy Survey (IALS)) ishlab chiqilgan (IALS, 1994, 1997 va 1998). Xususan, berilgan ta’rif “O‘smirlar savodxonligini xalqaro darajada tadqiq etish dasturi” (IALS) yoshlarning jamiyatda faol ishtirok etishlari uchun o‘qish savodxonligi qanchalik muhim ekaniga qaratayotgan e’tiborini aks ettiradi. Shuningdek, mazkur ta’rif o‘qish savodxonligi bilan bog‘liq qator lingvistik-kognitiv jarayonlari va ularning interfaol xususiyatini (Britt, Goldman va Rouet, 2013[14]; Kamil va boshqalar, 2000[15]; Perfetti, 1985[16]; 2007[17]; Snou va RAND Korporatsiyasi, 2002[18]; Rayner va Reichle, 2010[19]), nutqiy mulohazani tushunish modellari (Kintsch, 1998[20]; Zuan va Singer, 2003[21]) va ma’lumotlar bilan bog‘liq muammolarni yechishda aqliy samaradorlik nazariyasini (Kirsh, 2001[22]; Kirsh va Mosental, 1990[23]; Rouet, 2006[9]) namoyon qiladigan zamonaviy hamda bugunda o‘zining dolzarbligini yo‘qotmagan, o‘qish savodxonligiga oid nazariyalarni aks ettiradi. PISA xalqaro baholash dasturining o‘z oldiga qo‘ygan muhim vazifalaridan hisoblangan o‘qish savodxonligi, matematika va tabiiy fanlarni o‘zlashtirilishi haqidagi muhim ma’lumotlarni to‘plash va izohlash kabi qobiliyatlarga e’tibor qaratgan holda, PISA 2009 qamrov doirasida PISA 2000 qamrov doirasining 14 asosiy mazmuni saqlab qolingan. Shunga qaramasdan, dunyoda sodir bo‘layotgan o‘zgarishlar va o‘qish savodxonligi mohiyati borasidagi tushunchalarimizni kengaytirish va PISA sohaviy qamrov doirasi nazariya va amaliyotida kuzatilayotgan yangi o‘zgarishlarga moslashtiriladigan va muvofiqlashtiriladigan hujjatlarni ishlab chiqishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan. Ishlab chiqilgan hujjatlar haqida batafsil ma’lumotlar 2000-yildan 2015-yilgacha bo‘lgan o‘qish savodxonligi qamrov doirasida kuzatilgan asosiy o‘zgarishlar haqida umumiy taasurot beruvchi A Ilovada ko‘rsatib o‘tilgan. 2000-yildan buyon shakllanib kelayotgan o‘qish savodxonligiga oid tushunchalarimizdagi o‘zgarishlar aqliy xususiyatlar bilan bir qatorda o‘qish savodxonligining rag‘batlantiruvchi va axloqiy xususiyatlarini belgilab beruvchi o‘qish savodxonligining keng qamrovli ta’rifini yuzaga keltirdi. O‘qib-tushunish va o‘z qobiliyatlarini anglab yetish, ya’ni inson qay darajada mutolaa qilish strategiyasi va matn ko‘rinishidagi ma’lumotlarni o‘qib-tushunish ko‘nikmasini rivojlantira olishini tushunish va anglash, ko‘nikmasi “Boshqa masalalar” rukni ostida o‘qish savodxonligiga oid ilk bor chop etilgan PISA qamrov doirasi so‘nggida qisqacha izohlanadi (OECD, 2000[24]). So‘nggi yillarda olib borilayotgan tadqiqotlar asnosida, o‘qib-tushunish va o‘z qobiliyatlarini anglab yetish ko‘nikmasi o‘qish savodxonligining tarkibiy qismi sifatida rivojlantiriladigan va shakllantiriladigan ko‘nikmalar sifatida PISA 2009 va 2015 qamrov doirasida yanada batafsil yoritildi. 2000-yil o‘tkazilgan PISA tadqiqotining 2009-yil o‘tkazilgan PISA tadqiqotidan ajralib turadigan yana bir xususiyati yoshlarni jamiyatda faollashuvi va shaxs sifatida kamol topishiga oid matnlar kabi tobora muhim ahamiyat kasb etib borayotgan raqamli matnlarning ham kiritilishi bilan bog‘liq (OECD, 2011[25]). Mazkur o‘zgarish yangicha formatdagi kompyuter yordamida baholash bilan birgalikda yuzaga keldi va buning natijasi o‘laroq, matnlarning kompyuterda bajariladigan topshiriqlardan foydalanildi. 2009-yil o‘tkazilgan PISA tadqiqoti raqamli matnlarni o‘qib-tushunish ko‘nikmasini baholovchi birinchi katta miqyosdagi xalqaro tadqiqot edi. 2015-yil o‘tkazilgan PISA tadqiqoti mobaynida, o‘qish savodxonligi ustuvor bo‘lmagan soha hisoblanib, 2009-yil o‘tkazilgan PISA tadqiqoti uchun ishlab chiqilgan o‘qish savodxonligining tasvirlanish va aks ettirilish jihatlari saqlab qolindi. Shunga qaramay, 2015-yil o‘tkazilgan PISA tadqiqoti doirasida test o‘tkazish tartiblarida katta o‘zgarishlar amalga oshirilib, ularning ayrimlari o‘qish savodxonligi qamrov doirasi tahririda qator o‘zgartirishlar kirtilishini talab qildi. Masalan, 2015-yilgi o‘qish savodxonligini baholash sikli asosan kompyuter yordamida amalga oshirildi. Natijada, “vaziyatlar” va “vositalar” bo‘limlari qayta yangilandi va “odatiy” va “faol” terminlari bilan birga qayta ishlab chiqildi. |