XəZƏr universiteti erciyes universiteti
Yüklə 4,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
16
Hər əkət və düşüncələri onun türk bahadırlıq ənənlərini ləyaqətlə yaşatdığını gös- tərir. Yaralanıb əsir düşsə də özünün bahadır qürurunu sındırmır: “Çapıq Əmrah içəri girəndə Fətullayev diksinən kimi oldu. O, elə zənn edirdi ki, qarşısındakı dustaq qorxusundan özünü itirəcək və Fətullayevin qarşısında gücnən dayanacaqdı. Amma Çapıq Əmahın şahanə duruşu, uca boy-buxunu onu çaşdırdı. Başa düşdü ki, qarşısın- dakı dustaqla ehtiyatlı olmaq lazımdır. (8:112) Çapıq Əmrah məəvi göstəricilərinə görə də əzəməyli bir türk bahadırıdır. O, müsavat zabiti olmaqdan qürur dutduğunu gizlətmir. Bilir ki, zabiti-döyüşçüsü olduğu müsavat höküməti öz xalqını müstəqil, azad görmək isəyən bir hökümətdir: “Mən zabitəm. Müsavat ordusunun zabiti. Öz hökumətimi qorumaq üçün vuruşmalı idim. Bilərsənmi, kişi yorğan-döşəkdə ölməz. Kişi ya ərək güllədən, ya da xəncər yarasından ölsün. Bir də azadlıq uğrunda vuruş- mamaq, bir qaçıq qandan qorxub geri çəkilmək namərdlikdir. ”(8:112). Milli mənlik şüurunun, mərdlik, igidlik, bahadırlıq qürunun ifadəsi olan bu sözlər Çapıq Əmrahın dilində, ruhunda təcəssüm tapmış tarixi-mənəvi yaddaşdır. "Kişi yorğan döşəkdə ölməz" düşüncəsini qətiyyətlə dilə gətirən və həmni bahadır əxlaqı ilə yaşadığına görə ölümün gözünə dik baxmağı bacaran Çapıq Əmrah babalardan qalmış bahadır- lıq, igidlik, mərdlik ənənəsini qiymətli bir miras kimi canı-qanı bahasına qoruyur. Bu baxımdan onun "Kişi yorgan döşəkdə ölməz" qərarı böyük sərkərdə şairimiz Qazi Bürhanəddinin XIV yüzillikdə söylədiyi Özünü əş-şeyx görən sərdar bolur, Ənəlhəq dəvi qılan bərdar bolur, Ər oldur həq yoluna baş oynaya, Döşəkdə ölən yigit murdar bolur! (1:113)
mudrik misralardakı poetik qənaətlə heç də təsadüfən üst-üstə düşmür. Bu səsləşmə türk bahadırlıq düşüncəsinin eyni genetik kodlara bağlılığından irəli gəlir. Beləliklə, milli xarakterlərin mənəvi dünyası ilə ifadə olunan mərdlik, milli şərəf və ləyaqət, namus-qeyrət kimi mental keyfiyyətlər İ. Şıxlı yaradıcılığında sistemli bir kompleks təşkil edir və bu da onun bir yazıçı kimi ruhən, mənən bu ovqata bağlılığından irəli gəlir.
1. Bürhanəddin Q. Divan. B., Öndər, 2005. 2. Cəfərov N. Yazıçı şəxsiyyəti, yaxud müdrikliyin poetikası. ”Azərbaycan müəllimi” qəz., 1989, 31 mart 3. Kitabi-Dədəm Qorqud. B. : Yeni Nəşrlər Evi, 1999. 4. Koroğlu. B. : Nurlan, 2009. 5. Qarayev Y. Tarix: yaxından və uzaqdan. B. :Sabah, 1996. 6. Şıxlı İ. Daim axtarışda. B. :Yazıçı, 1988. 7. Şıxlı İ. Seçilmiş əsərləri:2 cilddə, I c. B. :Şərq-Qərb, 2005 8. Şıxlı İ. Seçilmiş əsərləri:2 cilddə, II c. B. :Şərq-Qərb, 2005 17
The conception of national character in the creative activity of I. Shikhli.
Shikhli Ismail is one of the prominent figures of twentieth century Azerbaijan literature (1919-1995) who was keen on the spirit, the system of national and moral values of his nation deeply and feeling it sensibly to a nicety and he is also the great master of uniting all these elements that above mentioned with exceptional skillful. The writer paints a perfect work of art image of Jahandar aga ("Deli Kur"), who reflects the characteristic qualities of the historical experience of the legendary heroes of folklore (Gazan Khan, Koroglu) in the first place, connecting with the national character of the ethnic and cultural memory. Thus, mental qualities, such as the spiritual world, represented by the national characters of courage, honor and national dignity, self-esteem forms make the complex system of I. Shikhli’s creativity and it exposes itself as a writer of spiritual affection that is derived from the atmosphere. In the article the author analyses the fictional elements of the works by I. Shikhli through the scientific and theoretical aspect.
18
İMGESİ Emin Onuş Giriş Azerî ve Kıbrıs Türkleri, Batı Türklüğünün biri Akdeniz’de biri Kafkas coğ- rafyasında yer alan iki karındaş koludur. Konuştukları dil Türkçe’nin, Batı koluna ait olan Oğuz Türkçesi-Batı Türkçesidir. Batı Lehçesi-Oğuzca, XII. yüzyılın ikinci yarısı ve XIII. yüzyılın ilk yarısında oluşuma başlayan ve XIII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren eserler veren yazı dilidir. Selçuklulardan günümüze kadar devam eden bu yazı dili, şüphesiz Türklüğün en verimli yazı dilidir. Temelinde Oğuzca yatan Batı Lehçesi; zamanla dört ayrı lehçeye ayrılır: a)Türkiye Türkçesi b)Azerbaycan Türkçesi c)Türkmen Türkçesi ç)Gagavuz Türkçesi Azerbaycan Türkleri, XI. yüzyıl sonlarında İran, Azerbaycan, Kuzey Irak ve Doğu Anadolu’yu fetheden ve bu yerlere yerleşen Oğuzların torunlarıdır. Batı lehçesi bölgesinin doğu kesimlerine yerleşen Azerî Türklerinin önce ağızlarında başlayan farklılıklar, sonradan kuzeyden gelen Kıpçakların ve İran’da yaşayan İlhanlıların etkisiyle artmıştır ve yazıya geçilince de bu lehçe Azerbaycan Türkçesi adını almıştır. Bugün Avrupa ve Balkanlar’da Türk lehçelerini dikkate aldığımız zaman, Türkiye Türkçesi’ne en yakın dil Azerbaycan Türkçesi’dir. (Saraçoğlu, 2013: 148) Kıbrıs ağzı, Türkiye Türkçesi başka bir deyişle Anadolu Lehçesine bağlıdır. Kıbrıs ağzında Türkiye Türkçesi’nde yer alan özellikler görülür. Bu durum, 1571’de Osmanlı’nın Kıbrıs’ı fethetmesinden başlar ve Anadolu’nun çeşitli yörelerinden gelen atalarımızın ağız özelliklerini Kıbrıs’ta da yaşatmalarından doğar. (Saraçoğlu, 139).
Kıbrıs Türklerinin, Azerbaycan coğrafî bölgesinden ve Azerî Türklerinden Azerbaycan’ın bağımsızlığına kavuştuğu 1990’lardan sonra değil, çok önceleri haberdar olduklarını biliyoruz. Kıbrıs’ın ilk Türk gazetecisi olarak kabul edilen Ahmed Tevfik Efendi, Mîrât-ı Zaman gazetesindeki bir haberinde Azerbaycan valisi ve Bakü’deki Acem konsolosluğundan şöyle söz eder: “ “Rusya’nın Acemistan’a vermiş olduğu ultimatom” Azerbaycan valisi Rusya cenerali “İsnarkidin” aldığı ultimatomda vukûât-ı âhirede kabâilin Rus tabiesinden katletmiş oldukları kesân için tazminat talep etmekte olup i’tâ’ edilmediği halde ceneral İsnarki hududu tecavüz ederek kuvve-i cebriye ile ahz-sar edeceğini ve icabı halinde köyleri dahi tahrib edeceğini tebliğ etmiştir. Ceneral bir kaç gün dahi mühlet tayin etmiştir. İran hükümeti şiddetle ultimatomu protesto etmeye karar vermiştir. Bakü’den Acem konsolosunun hükümete vermiş olduğu telgrafda Acemlerin Yüklə 4,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|