XəZƏr universiteti erciyes universiteti
Yüklə 4,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ədəbiyyat siyahısı
- Xülasə
10
semlər türk mənşəlidir. Çünki xalçaçılıq üçün lazım olan alətlərin yaranması türk etnosuna aiddir. Xalçaların adları zamana və dəbə görə dəyişə bilərdi. Bir çox leksik qatları araşdırakən rastlaşdığımız situasiya ilə yenə də rastlaşırıq. Zadəganlar dövrün dəbinə uygun olaraq adlandırmada fars mənşəli sözlərdən istifadə etmişlər. Lakin bu əsas qatda türk mənşəli leksikanın pozulmasına təsir edə bilməmişdir. Dərin qat daha mühafizəkar olub, burada türk leksik fondunun qorunmasına nail olmuşdur.
1.
Binnətova, G. (2007). Azərbaycan dilinin Lerik rayon şivələrinin leksikası. Bakı: Nurlan. 2.
3.
Hacıyev, V. (1983). Azərbaycan dili tarixi. Bakı: Maarif. 4.
İnstitutu, A. M. (2003). Azərbaycan Dialektoloji lüğəti. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 5.
Dəmirçizadə. (1960). Kitabi Dədə Qorqud dastanlarının dili. Baku: Maarif. 6.
İnstitutu, A. D. (2009). Azərbaycan dilinin Dərbənd dialekti. Baku: Elm. 7.
Kurtene, B. D. (2014). Ümumi Dilçilik üzrə əsərləri. Baku: Prestij çap evi. 8.
Артамонов. (1962). История Хазар. Ленинград: Государственный Эрмитаж. 9.
Винаградов. (1970). Сингамонизм и фонология слова. Фрунзе: Илим. 10.
Дмитриев. (1940). Граматика кумыкского языка. Москва-Лениниград: Наука. 11.
Баку: Нурлан. 12.
Реформатский. (1970). Сингармонизм как проблема фонологии и общей лингвистики. Фрунзе: Илим. 13.
Севортян. (1966). Аффиксы именного словообразования в азербайджанском языке. Москва: Наука. 14.
Сепир, Э. (1934). Язык. Москва Ленинград: Госурарственное Социально- Экономическое Издательство. 15.
Соссюр, Ф. д. (1999). Курс общей лингвистики. Екатеринбург: Издательство Уральского Университета. 16.
Ширалиев. (1983). Диалекты и говоры азербайджанского языка. Баку: Элм.
Məqalədə ilk dəfə Azərbaycan dilçiliyində dil faktları, xüsusən də dialekt lek- sikası etnolinqvistik cəhətdən təhlil edilmişdir. Bir çox leksik laylar müqayisəli şə- kildə taraxi, statistik metoda əsasən tədqiqata cəlb olunmuşdur. Xalçaçılıq termin- lərinin statistik təhlili etnik cəhətdən rəngarıng olan Lerik bölgəsində türkmənşəli terminologiyanın qədim zamanlardan inkişaf etməsindən xəbər verir. Zənnimizcə, etnik cəhətdən qarışıq bölgələrdə dil faktlarının təhlili bir çox mübahisəli tarixi məsələlərə aydınlıq gətirə bilər. 11
Dilbər Zeynalova Xəzər Universiteti Çağdaş dünyada gedən qloballaşma və inteqrasiya proseslərinin, elmi-texniki inkişaf və nailiyyətlərin bəşər cəmiyyətinin həyatını köklü şəkildə dəyişdirməsi özü ilə müsbət keyfiyyətlərlə yanaşı, qayğılandırıcı, narahatlıq doğuran əlamətlər gətir- məkdədir. ”İndi hətta şəxsi ailə mühitinə dünyanın hər yerindən çarpazlaşmış şəkildə güclü ədəbi-mədəni, milli, elmi və s. məlumatlar daxil olur. Bu labüd təsirlər insanın dünyagörüşünü genişləndirir, daxili aləmini zənginləşdirir, mədəni səviyyəsini yük- səldir. Lakin bununla bərabər, insanın müəyyən qədər itirdiyi mənəvi-əxlaqi keyfiy- yətlər də göz qabağındadır.” (6: 27-28). Texnoloji sıçrayışlar, gündən-günə daha bö- yük miqyasla həyatımıza nüfuz edən inteqrasiya və qloballaşma proseslərindən əlavə, sovet rejiminin uzun illər yeitdiyi siyasət nəticəsində milli mənəvi-əxlaqi dəyərlərimizi itirmək təhlükəsi getdikcə acıq-aydın hiss olunur. Rus şovinizminin türk-müsəlman xalqlarının milli mövcudluğunu yox etmək cəhdləri, millətlər arasında gizli üsullarla təfriqə salaraq özünün üstün mövqeyini qorumaq siyasətini “heç şübhəsiz, torpağına, xalqına mənəvi sərvətlərinə bağlı olan ziyalılar, o cümlədən, yazıçılar həssaslıqla duyur və milli tarixlərinə, ədəbi-mədəni sərvətlərinə müraciət edib yeni dünyanın verdiklərini milli zəmin üzərində qurmağa səy göstərirlər. ”(yenə orada) XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli simalarından olan İsmayıl Şıxlı (1919-1995) xalq ruhunu, milli-mənəvi dəyərlər sistemini dərindən bilən, onun incəliklərini həssaslıqla duyan və qeyri-adi bir məharətlə bədiiləşdirməyi bacaran qüdrətli sənətkardır. İ. Şıxlı yaxşı başa düşürdü ki, beynəlmiləlçilik pərdəsi altında xalqlari milli yaddaşdan, soykökdən uzaqlaşdırma Moskvadan yeridilən rus şovinist siyasətinin-məkrli ruslaşdırma əməliyyatının tərkib hissəsidir. İŞıxlı sinfi-partiyalı dəyərlərin ədəbiyyatda hegemon olduğu bir dövrdə böyük sənətkarlıq manerası işlədərək, milli-mənəvi dəyərləri ön plana çəkdi. Üzərində kifayət qədər uzunmüd- dətli yaradıcılıq axtarışları apardığı “Dəli Kür”romanının(1957-1967) həm bütöv epik mənzərəsi ilə, həm də təqdim etdiyi yeni tipli baş qəhrəmanı-Cahandar ağa ob- razı ilə sovet ədəbiyyatı ənənələrinin ədəbi-estetik kriteriyalarından cəsarətlə uzaq- laşan İ. Şıxlı saxta və qondarma “beynəlmiləl abstraksiyanı”(Y. Qarayev) milli yad- daşla əvəzləndirdi. Onilliklər boyu Moskvanın göstərişi ilə xalqı milli-tarixi yadda- şından, mənəvi dəyərlərindən, soykökündən qoparmaq üçün hər cür fitnə-fəsada, ədəbi-mədəni təbliğ formalarına əl atılmasına baxmayaraq, ”Dəli Kür”ün zühuru ilə sovet ədəbi maşınının carxları boşalmağa və zəifləməyə başladı. Beynəlmiləl sovet həyat tərzi ideyasının hegemeon olduğu bir dövrdə bu ideyanın estetik qayə və prin- siplərinə alternativ bir mövqenin-milli kimlik və milli xarakter probleminin ortaya çıxarılması yazıçının özünün mövcud ideloji sistemə, quruluşun yeritdiyi milli siyasətə qarşı inamsızlığı dolayı etirazı idi. “Dəli Kür” romanında İŞıxlı sovet xarakteri əvəzinə milli xarakter, sovet həyat tərzi əvəzinə etnoqrafik həyat tərzi, sosialist-beynəlmiləlçi əxlaq kodeksi yerinə milli əxlaq və davranış anlayışlarını önə çəkmişdir. Bu mənada mahiyyətcə Yüklə 4,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|