Xülasə. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığını məhdudlaşdıran əsas amil

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №4, oktyabr, 2015 - жi иl 

 

 

42 

rayonlarında  isə  meyvəçilik  daha  üstünlük 

təşkil edir [2]. 

Ən  çox  əkilən  bitki–buğdanın  Xaчмaz 

və Şabran rayonlarında 26,1 sen/ha, Qubada 

23,9; Siyəzən və Abşeron rayonlarında 16,1; 

Qusar və Xızı rayonlarında isə 13-14 sen/ha 

olmuşdur.  Meyvəçilik  üzrə  Xızı,  Siyəzən, 

Quba  və  Xaчмaz  rayonlarında  məhsuldarlıq 

56-98  sen/ha,  Qusar,  Abşeron  və  Şabran 

rayonlarında isə 5-20 sen/ha olmuşdur. 

Əsas bitki sayılan və ərazicə çox əkilən 

taxılın  (buğdanın)  və  meyvə  bitkilərinin 

məhsuldarlığına  görə  Xaчмaz,  Şabran  və 

Quba rayonlarının suvarılan torpaqları qəna-

ətbəxş (kafi), qalan rayonların suvarılan tor-

paqları  dayanıqsız  qənaətbəxş  kimi  qiymət-

ləndirilir  və  yaxşılaşdırılması  üçün  meli-

orativ tədbirlərin aparılması tələb olunur. 

 

ƏDƏBİYYAT 

1.

 

Azərbaycan  Respublikasında  suvarılan 

torpaqların  01.01.2006-cı  il  tarixinə  olan 

meliorativ  vəziyyətinin  kadastrı  «Azmel-

sutəs» ASC Hidrogeoloji Meliorativ Xid-

mət İdarəsi. Bakı, 2006, səh. 163-181. 

2.

 

Azərbaycanın  kənd  təsərrüfatı  statistik 

məcmuəsi.  Dövlət  Statistika  Komitəsi. 

Bakı, 2006 – 2011-ci illər. 

3.

 

Q.Ş.  Məmmədov.  Azərbaycanın  torpaq 

ehtiyatlarından  səmərəli  istifadənin  sosi-

al-iqtisadi  və  ekoloji  əsasları.  Bakı-Elm, 

2007, səh.160-499. 

4.

 

Ə.K.Əlimov.  Xəzər  hövzəsinin  ekoloji 

problemləri. Bakı, 2007, səh.360-365. 

5.

 

«Respublikanın  suvarılan  torpaqlarının 

ekoloji-meliorativ  vəziyyətinin  qiymət-

ləndirilməsi  və  rayonlaşdırılması  əsasın-

da  torpaqların  ekoloji  və  texniki-iqtisadi 

cəhətdən əlverlşli texnologiyasının tətbi-

qi  üzrə  tövsiyələrin  lşlənməsi».  Elmi-

texniki hesabat. Bakı, 2008, 43 s. 

6.

 

«Azmelsutəs»  ASC  «Meliorasiya»  və 

«Suvarma»  şöbələrinin  illik  hesabatları. 

Bakı, 2006-2010-cu illər. 

7.

 

M.P. Babayev, E.A. Qurbanov, V.H. Hə-

sənov.  Azərbaycanda  torpaq  deqradasi-

yası və mühafizəsi. Bakı-Elm, 2010, səh. 

84-105.  

Общая характеристика мелиоративно-

го состояния земель испольçованных в 

çоне оросительной системы Самур-

Апшерона 

РЕÇŞМЕ 

Основными факторами, влияющими 

на  уменüшение  сельскохочяйственных 

угодий  являются:  засуха,  ирригационная 

эрочия,  дефляция,  избыточное  увлажне-

ние,  засоление,  солонцеватость,  кислот-

ность, техногенное вочдействие, наруше-

ние  структуры  и  т.д.  Охрана  земель  не 

должна быть основной цельş, так как, ох-

рана и испольçование земель – единое це-

лое:  комплекс  системы  мероприятий,  на-

правленных на охрану земельного фонда, 

улучшение  качества  и  их  эффективного 

испольçования.  

На основании фондовых, проектных, 

литературных материалов и проведенных 

научно-исследовательских  работ,  дана 

оценка существующего эколого-мелиора-

тивного  состояния  и  эффективного 

испольçования  земельных  ресурсов,  на-

ходящихся  на  территории  оросительной 

системы Самур-Апшеронского канала, яв-

ляющегося объектом исследования и раз-

работка рекомендаций для испольçования 

в производстве. 

Клşчевые  слова:  почва,  засоление, 

солонцеватость,  мелиоративное  состо-

яние, испольçование земель, иррогация.  

Concept description on the use and 

 soul-reclamation condition of the  

lands around Samur-Absheron  

irrigation system 

Resume 

Drought,  irrigation  erosion,  deflation, 

large  quantity  of  precipitations,  salinization, 

alkalinity,  acidity,  technogeneous  destruc-

tion, structural failure and etc. are the factors 

limiting  crop  yield.  From  this  viewpoint, 

lands  protection  should  not  be  only  an  aim.  

Soil conservation and use is a comprehensi 

ve whole - it’s a complex of measures aimed 

at  lands  protection,  improvement  of  soils 

state and rational use.  

Lands  around  Samur-Absheron  Canal 

are  selected  as  an  object  of  investigation.  

Present  condition  of  using  land  resources, 

ecological  and  soil-reclamation  state  of  the 

lands  

---

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №4, oktyabr, 2015 - жi иl 

 

 

43 

at the area have been evaluated basing on the 

fund,  literature  and  design  materials,  con-

ducted  investigations  as  well.  Appropriate 

arrangements  concerning  rational  use  of  the 

lands at the area have been recommended.  

Key words: land, salinization, alkalini- 

ty, sea, soil-reclamation condition, use 

of the lands, erosion, irrigation.  

 

Məqaləyə AzMİU-nun  

“HTQ və hidravlika” kafedrasının  

dosenti Z.S. Musayev  rəy vermlşdir.

 

 

UOT 551.48; 631.432 

 

F.H. HƏSƏNOV, N.E. PAŞAYEV 

 

 AzMİU 

 

 “MİNGƏÇEVİR HİDROQOVŞAĞININ TİKİNTİSİ VƏ KÜR-ARAZ 

DÜZƏNLİYİNİN SUVARILMASI” LAYİHƏSİNİN AZƏRBAYCANIN  

SOSİAL-İQTISADİ İNKLŞAFINDA ROLU VƏ MÖVCUD VƏZİYYƏT 

 

Kür-Araz  düzənliyindəki  əkinə  yararlı 

torpaq sahələrində pambıq bitkisinin becəril-

məsinin  mümkünlüyünü  araşdırmaq  məqsə-

dilə Çar hökümətinin yer quruluşu və əkinçi-

lik  idarəsinin  nümayəndələri  ilk  dəfə  1813-

cü  ildə Azərbaycana göndəriblər. Sonrakı  il-

lərdə Kür-Araz düzənliyində tədqiqat-axtarlş 

lşləri  aparılsa  da,  təklif  olunan  layihələrin 

həyata  keçirilməsi  istiqamətində  real  lşlər 

görülməyib. 

1861-ci  ildə  Şimali  Amerikada  başlayan 

vətəndaş müharibəsi 1 ay ərzində Zaqafqazi-

ya  regionunda  istehsal  olunmuş  pambığın 

satlş  qiymətinin  4-5  dəfə  artmasına  səbəb 

olub. Bu dövrdə bütün Zaqafqaziya ərazisin-

də ümumilıkdə 62,4 ton pambıq məhsulu is-

tehsal  olunmuşdur.  Istehsal  olunmuş pambı-

ğın 48 tonu isə İrəvan əyalətində yetlşdirilib. 

Dünya  bazarında  pambığın  satlş  qiymətinin 

artması  Kür-Araz  düzənliyində  bu  sahənin 

inklşaf etdirilməsi üçün müəyyən lşlərin gö-

rülməsinə təkan verib.  

Kür-Araz düzənliyində meliorasiya və su 

təsərrüfatı  sahəsini  inklşaf  etdirməklə  pam-

bıq  məhsullarının  istehsalını  artırmaq  məq-

sədilə 1860-cı ildə Bakı-Poti dəmir yolunun 

çəkillşinə dəvət olunmuş inglis mühəndisləri 

Belli  və  Qabbaya  qısa  müddətdə  aşağıdakı 

məsələlərin araşdırılması tapşırılıb [1].  

–

 

Kür-araz düzənliyindəki əkin sahələrində   

suvarma sistemlərinin mövcud vəziyyəti  

 

 

və yeni layihələrin təklif edilməsi.  

–

 

Çaylarda  əhalinin  istifadəsindən  sonra 

qalan artıq su həcmlərinin müəyyən edil

-

məsi  və  yeni  suvarma  sistemlərində  isti

-

fadənin mümkünlüyü.  

–

 

Bölgədəki  çayların su ehtiyatlarından sə

-

mərəli  istifadə  etməklə  əkinə  yararlı  tor

-

paq sahələrində  yeni suvarma sistemləri

-

nin yaradılması. 

Belli  və  Qabba  8  il  müddətində  Kür  və 

Araz  çaylarının  hövzələrində  tədqiqat  lşləri 

apararaq çoxsaylı layihələrin ilkin variantlar-

da sxemlərini hazırlamlşdılar. [1] 

Təklif  olunan  layihələrdən  birində    tiki-

ləcək Magistral Kanal Kür çayından Alazan-

çayın  (Qanıx)  mənsəbinə  yaxın  hissədə  su 

qəbul  edir  və  hazırda  Mingəçevir  su  anbarı 

altında qalan sol sahildəki ərazidə yamaclar-

dan  keçərək  təxminən  indiki  Yuxarı  Şirvan 

kanalının  təsir  zonasında  yerləşmlş  əkin  sa-

hələrinə  suvarma  suyunu  çatdırır.  O  dövrdə 

kanalın  tikintisi  üçün  mövcud  relyefin  əlve-

rlşsiz  olması  və  tələb  olunan  maliyyə  xərci-

nin çoxluğu bu layihənin həyata keçirilməsi-

nə imkan verməyib. 

Kür çayının Bozdağı kəsib keçdiyi yerdə 

bənd tikib su anbarı yaratmaq ideyası 1927-

ci ildə gündəmə gəlib. İlkin variantda bəndin 

hündürlüyünün 28.0 m, 1930-cu ildə 38.0 m, 

1931-ci  ildə  isə  64.0  m  olacağı  nəzərdə 

tutulub.  Mingəçevir  su  anbarının   tikintisi 

 

---