Xxxv fəsil İctimai elmlərdə fənn proqramları Ümumi hissə a Giriş


Mövzunun yazılması planını tərtib edir ki, bu da aşağıdakıları nəzərdə tutur: a)planı tərtib
edən zaman daha əhəmiyyətli ideyaların bir qrupda yerləşdirilməsi, nisbətən az
əhəmiyyətliləri isə - o birisində və s.; b) aşağıdakı tip sxemin tərtib olunmasını:
Mövzunun tezisi (təklif şəklində)
Məs. 1920-21-ci illərdə Zaqafqaziya
ölkələrinin müstəqilliyinin itirilməsini xarici
siyasət amilləri şərtləndirdi.
Birinci əsas ideya
a) Birinci əsas ideya ilə əlaqədar birinci
köməkçi ideya

Məqsəd və ya misal

Səbəb və ya misal
b) Birinci əsas ideya ilə əlaqədar ikinci
köməkçi ideya

Məqsəd və ya misal

Səbəb və ya misal
Məs.: Rusiya inqilabı
Bolşeviklərin hakimiyyətə gəlməsi
I dünya müharibəsinin nəticələri
İkinci əsas ideya
Birinci dünya müharibəsi və Paris sülh
konfransı

Müəllimə (rəhbərə, sinif yoldaşlarına) mövzunun qaralama variantını təqdim edirsə²⁰;
____________________
²⁰ Mövzunun aşağıdakı strukturu olmalıdır: giriş-mövzunun başlıca probleminin qısa şərhi və bu problemə öz
mövqeyinin tezis şəklində əks olunması; əsas hissə - öz mövqeyini əks etditmək və yaxud sübuta yetirmək üçün
dəlillərin və misalların gətirilməsi; nəticə - mövzunun əsas hissəsində söylənilmiş dəlillərin və mülahizələrin
yekunlaşdırılması.

Tarixi mövzunu yazma prosesində mövzunun dil cəhətini/yazını müəyyənləşdirirsə
(ehtimal olunan oxucunun nəzərə alınması ilə, işin dili hansı çətinliyi olmalıdır, o bədii
olmalıdır yoxsa və s. ). Sırf peşə terminlərindən yersiz istifadə etməkdən boyun qaçırırsa
və klişelərdən istifadə etmirsə. Sitat gətirərkən, fikri başqa cür ifadə edərkən və ya
başqasının fikirlərindən istifadə edərkən mənbəni mütləq göstərirsə;

---


Göstərilən seçilmiş üslubdan istifadə edir və ona ardıcıllıqla əməl edirsə, mövzuya
istifadə olunmuş ədəbiyyatın siyahısını əlavə edirsə, səhifələrin nömrələnməsini həyata
keçirirsə;

Qaralama variantının başa çatdırılmasından müəyyən vaxt keçdikdən sonra yenidən
işləmək məqsədi ilə bir daha ona qayıdırsa: a) Mövzunun yenidən oxunması zamanı öz
əl işinin gələcək oxucuların gözü ilə baxmağa çalışırsa; b) yenidən oxuma zamanı
yoxlayırsa: əl işi nə dərəcədə yaxşı tərtib edilmişdir, qaralama variantı əvvəlcədən tərtib
edilmiş plana uyğun gəlirmi, mövzu yaxşı işlənmişdirmi, yoxsa əksinə, mövzunun hər
bir hissəsi tezis ilə məntiqi əlaqədədirmi, dəlillərin müxtəlif hissələri arasında nöqsanlar
vardırmı, məzmunun və ya ayrı-ayrı söz birləşmələrinin təkrarına yol verilmişdirmi;

İkinci (və yaxud üçüncü variantın) yazılmasından sonra mövzunun redaktəsini həyata
keçirirsə;

Mövzunun son variantını təqdim etməzdən əvvəl bir daha redaktə olunmuş variantı
oxuyursa.,

---

Proqramın məzmunu
X sinif üçün məcburi məzmun məsələlərinin siyahısı
(Aşağıda sadalanan məsələlər bu sinif üçün ayrılmış bütün məzmunun 80%-ni təşkil edir).
1. Biz və tarix:
Tarix fənni (tarix nəyi öyrədir?); peşə - tarixçi
2. Tarixin xronologiyası
a) Təqvim (Qərb və Şərq təqvimləri – Yuli, Qriqoriyan, müsəlman, Ömər Xəyyam)
b) İllərin hesablanması sistemləri (era, koronikon, hicri)
3. Tarixin mərhələləşdirilməsi:
a) Tarixin başlıqlarla mərhələləşdirilməsi
b) Mərhələləşdirilmənin Ptolemey sistemi
c) Dünya tarixinin üç üzvlü bölünməsi
d) Marksizm və tarixin mərhələləşdirilməsi
e) Tarixin sivilizasiyalara əsasən mərhələləşdirilməsi
f) Gürcüstan tarixinin mərhələləşdirilməsi
4. Tarix və tarixin sahələri (gürcü və xarici materialların əsasında):
1) Mənbəşünaslıq (tarixi mənbə nə deməkdir? Tarixə qədər ki, mənbələrin təsnifatı;
tədqiqatın metodologiyası (keçmişin tarixi mənbələr vasitəsi ilə rekonstruksiyası );
Mənbələr: sənədli və ya nəqli;
2) Arxeologiya
3) Etnologiya/etnoqrafiya
4) Tarixi coğrafiya/tarixi kartoqrafiya
5) Numizmatika və bonistika
6) Heraldika və genealogiya
7) Tarix və informatika
5. Tarix elmlərinin tarixi (tarixşünaslıq):

---

a) Qədim yunan tarixşünaslığı: Herodot, Tukidide, Ksenofont; Pollibiy – birinci dünya
tarixinin yaradılmasına cəhd; Strabon-tarix ilə coğrafiyanın sintezi
b) Roma tarixşünaslığı: Yuli Qeysər, Titus Livius, KorneliusTatsitus; Plutarx və Svetonius
–
bioqrafik əsərlər; Amiane Martseline
c) Bizans tarixşünaslığı:  Evsebi Kesarielli – “Kilsə tarixi” və Qelas Kesarielli; Prokofi
Kesarielli və Aqatiya Skolastikos; Konstantine Profirogent – çələngli tarixçi, Anna
Kumnina, Mikael Panaretos;
d) Erməni tarixşünaslığı: orta əsrlərin erməni tarixşünaslığı
e) Gürcü tarixşünaslığı: “Kartlinin həyatı” nədir, qədim və yeni sikl: “Kartlinin həyatı”;
Vaxuşti Baqrationi; gec orta əsrlərin gürcü tarixçiləri (Parsadan Qorgicanidze, Papuna
Orbeliani, Oman Xerxeulidze); gürcü tarixşünaslığı XIX-XX əsrlərdə
f) Orta əsrlərin və dirçəliş dövrünün tarixi düşüncəsi: orta əsrlərin Qərbi Avropa
tarixşünaslığı (Qriqol Turelli, Beda Badivdebulli, Aynhard...); Ərəb və İran tarixçiləri
(İbn-Baldun, Təbari, Əl-Fərik); Lorenso Vala, Makiavelli; Frensis Bekon, Jan Boden
g) Qədim səyahətçilərin qeydləri: gürcü səyahətçiləri (Çaxruxadze, Rafiel Danibeqaşvili);
Plano Karpini, Marko Polo; İbn-Bətutə; Kastel, Şarden, Quldenştendt
h) Maarifçilik dövrünün tarixi düşüncəsi: Cambattist VikoVolter, Monteskyö; Yum
i) XIX əsrdə tarixi düşüncə: Teodor Momzen – Nobel mükafatlı tarixçi; Leopold Fon
Ranke, İppoliten; pozitivistlər
j) XX əsrdə tarixi düşüncə: Benedito Kroçe – Tarix nəzəriyyəçisi; Robin Kollinqvud –
“Tarixi İdeya”; Anallar məktəbi
k)
6. Tarixi necə öyrənirik :
a) İlkin və təkrar mənbələr
b) Yazılı mənbələrin tənqidi/interpretasiyası
7. Tarixi mövzu necə yazılır: Tədqiq olunası mövzunun seçilməsi və mövzu üzərində iş
prosesi, tarixi inşanın strukturu, tarixi əsər necə yazılır (əsərin dili və tərtibatı,
kitabxanadan istifadə və kitab üzərində işin planlaşdırılması).

---