Y anında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilən
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 209 QarĢılığını tapmaq mümkün olmayan frazeoloji birləĢmələrin tərcüməsi zamanı mütərcim əlavə izahatla ya ifadənin özünü verməli, ya da əlaməti olmayan, ümumi səciyyə daĢıyan ifadə iĢlətməlidir. Ġngilis dilində iĢlənən "all are not hunters that blow horns‖ atalar sözünün azərbaycanca qarĢılığı ―hər oxuyan Molla Pənah olmaz‖dır. Təbiidir ki, tərcüməçi bu variantı verə bilməz. Həmin atalar sözünün bir qədər dəyiĢib Azərbaycan dilində ən yaxĢı qarĢılığını kalka yolu ilə belə vermək olar: ―hər tüfəng götürəndən ovçu olmaz‖ (58, 14). 3.4. Realiyalar və onların tərcüməsi BaĢqa dillərdə olduğu kimi, Azərbaycan dilində də müəyyən spesifik əĢya, anlayıĢ bildirən, lakin baĢqa xalqların dilində olmayan, beləliklə, tərcüməsi demək olar ki, qeyri-mümkün olan və tərcümə nəzəriyyəsində realiya adlanan sözlər vardır. Realiyaların saxlanması da bədii tərcümədə mühüm əhəmiyyət kəsb edən amillərdəndir. ―Realiyaların tərcüməsi, hər Ģeydən əvvəl milli psixologiya, adət-ənənə, düĢüncə və dünya duyum tərzi haqqında təsəvvür yaradarkən yazıçının fərdi üslubunun təcəssümünə xidmət edir. Belə sözlər termin xarakteri daĢımır, orijinalın dilində iĢlənən spesifik ifadə kimi müəyyən məna çalarına malik olur, konkret informasiya daĢıyır və obrazlılıq yaratmağa xidmət edir. Bu və ya digər sözün və yaxud ifadənin realiya xarakteri yalnız tərcümə prosesində meydana çıxır və ya tərcümə dilindən asılı olaraq realiyaların sayı artıb-azala bilir. Məsələn, Qərbi Avropa Ģəhərlərində hələ orta əsrlərdən qalma, həmçinin sonralar da www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 210 210 tikilən nazik fasadlı və sivri frontonlu evlər çoxdur. Fronton fransızca ―pignon‖, almanca ―Giebe‖ (müvafiq olaraq bütün ev, ―maison, a pignor‖ və ―Giebel havs‖) adlanır. Rus Ģəhərlərində belə memarlıq forması qəbul edilməmiĢdir və rus dilində bunu ifadə edən xüsusi söz yoxdur. Bununla belə orijinalda bir sadə ―Giebel‖ və ya bir mürəkkəb (Giebel havs) söz olsa belə tərcümə zamanı mətni geniĢləndirmək, iki və ya daha çox sözdən ibarət ifadə iĢlətmək zərurətindən qaçmaq olmur‖ (104, 176). Xalqlar arasında dünyagörüĢü, din, coörafiya, dil fərqləri artdıqca realiya kəsb edən sözlərin miqdarı da artır. Qafqazda yaĢayan xalqlar üçün coğrafi adlar, müĢtərək dini əqidələrdən çıxıĢ edən Yaxın ġərq xalqları üçün dini anlayıĢlar realiya deyil. Halbuki Avropa xalqları üçün bütün bu anlayıĢlar realiyadır, deməli, tərcümə prosesini çətinləĢdirən amillərdir. Azərbaycan Ģairlərinin əsərlərini ingilis dilinə çevirən tərcüməçilər tez-tez orijinalda iĢlənən realiyaların verilməsi problemi ilə qarĢılaĢmalı olurlar. Bir qayda olaraq realiyaların tərcüməsi zamanı onlar qəbul edilmiĢ ənənəvi formadan - transliterasiyadan istifadə edirlər. Daha doğrusu, Azərbaycan dilində geniĢ yayılmıĢ realiyalar ingilis əlifbası ilə yazılır. Bu, tərcümədə orijinalın milli koloritinin qorunub saxlanması baxımından olduqca vacibdir. Mikayıl MüĢfiqin ―Oxu, tar‖ Ģeirinin ingiliscəyə tərcüməsində belə realiyaların saxlanmasını araĢdıraq. Elə Ģeirin adının tərcüməsindən görünür ki, Olqa Moisiyenko Ģeiri ingilis dilinə ruscadan çevirmiĢdir. Belə ki, ―Oxu, tar‖ ―Sing tara‖ kimi verilir. Halbuki ―a‖ suffiksi rus dilinin elementidir. Tərcüməçi ―tar‖ sözünü saxlamaqla əlavə izahat (Ģərq musiqi aləti) verməyi lazım bilmiĢdir. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 211 Səsini dinləmiĢ Ģahların, xanların sarayı Səninlə birlikdə iĢlənmiĢ əsirlər alayı,- misralarını O. Moisiyenko aĢağıdakı kimi çevirmiĢdir: Numbers of people all heard how you groaned, Palaces heard you of Shahs and of Khans. (70, 280). Sətri tərcüməsi: Çox-çox xalqlar eĢitdi sən necə inləyirsən ġahların, xalqların sarayı dinləmiĢdi səni. Göründüyü kimi, tərcüməçi realiya xarakteri daĢıyan ―Ģah‖ və ―xan‖ sözlərini olduğu kimi saxlamıĢ və həm ―tar‖ anlayıĢı üçün müəyyən tarixi kontekst yaratmıĢ, həm də milli koloriti regional koloritdə ümumiləĢdirmiĢdir. Ey tarçı, çal oxu! Könlümü al, oxu! Vur sazı döĢünə, ay aĢıq! QalmamıĢ nə əba, nə qəba, nə çarıq, - bəndi isə aĢağıdakı kimi verilmiĢdir: Bard, take your saz, sing of freedom at last Turbans and robs are now things of the past. (70, 281). www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 212 212 Beləliklə, tərcüməçi dörd misralıq Ģeiri iki misra ilə çevirmiĢdir: Müğənni sazını götür, Nəhayət azadlıqdan oxu, Köhnə paltarlar, çalmalar indi KeçmiĢin niĢanələridir. O.Moisiyenko ―saz‖ sözünü olduğu kim saxlasa da, nədənsə ―aĢıq‖ sözünü ―müğənni‖ ilə əvəz etmiĢdir. ―Əba‖, ―qəba‖, ―çarıq‖ sözlərini isə ―köhnə paltarlar, çalmalar‖ kimi vermiĢdir. Fikrimizcə, ―əba‖, ―qəba‖ regional xarakterli, ümumiyyətlə, bütün müsəlman dünyasında iĢlənən bu sözlərin ―köhnə paltarlar‖ kimi verilməsinə, Ģeirin ideya məzmununda böyük yük daĢımayan ―çarıq‖ sözünün buraxılmasına haqq qazandırmaq olar. Lakin ―aĢıq‖ sözü olduğu kimi saxlanılmalı idi, çünki ingilis oxucu üçün realiya xarakteri daĢıyan bu söz mənaca tutumludur və Ģeirin kontekstində Azərbaycan mədəniyyətinin rəmzi kimi çıxıĢ edir. Realiyaların iĢlənmə kontekstini, Ģeirin ideya məzmununda onların rolunu nəzərə almamaq sonrakı misraların da tərcüməsində özünü göstərmiĢdir. Tərcüməçi ―Oxu, tar‖da iĢlənmiĢ ―qiblə‖ sözünü də saxlamıĢ (Kiblah), amma ―segah‖ sözünü ―melodiya‖ kimi tərcümə etmiĢdir. Halbuki, tarın vacib atributu kimi çıxıĢ edən, ona poetik-semantik fon yaradan ―Segah‖ realiya kimi saxlanmalı idi. Digər tərəfdən ―melodiya hönkürür‖ ifadəsi ―Segah‖ barədə ingilis dilli oxucuda heç bir təsəvvür yaratmır. M.Ə.Sabirin ―Əkinçi‖ Ģeirində də bir neçə realiya iĢlənmiĢdir. Məsələn: Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|