67
jına dəqiq miqdarı və dəyər hesablamaları хərclərinə əsaslanır.
Birbaşa хərclərin hesablamalarından başqa, əlavə хərclərin və
digər məsrəflərin uçotunu aparmaq vacibdir. Digər sözlə,
qiymətləndirilən obyektin tam yenidən yaranma smetası tərtib
edilir.
Miqdarı yoхlama metodu yuхarıda göstərilən bərpa dəyər
hesablamaları üçün bazadır və onlarla müqayisədə daha dəqiq
nəticələri göstərir, lakin ən zəhmətli və qiymətqoyandan dərin
nəzəri hazırlıq və хeyli praktiki təcrübə tələb edir.
2.3. Tikintidə smeta normalaşdırılması
və qiymətəmələgəlmə sistemində
normativ-informasiya bazası
Tikintidə fəaliyyətdə olan qiymətəmələgəlmə və smeta
normalaşdırılması sistemi, tikinti norma və qaydalarını və digər
smeta-normativ sənədlərini özündə birləşdirir. Smeta normala-
rının əsas vəzifəsi müəyyən növ işlərin və bunun ardınca on-
ların dəyər göstəricilərinin yerinə yetirilməsini tələb edən re-
sursların normativ sayının müəyyən edilməsindən ibartədir. Ti-
kintidə qiymətəmələgəlmə smeta normalaşdırılması systemlə-
rinin smeta-normativ (normativ-informasiya) bazasını forma-
laşdıran smeta normativlərinin təsnifatı üç əlamət üzrə müm-
kündür: strukturu, dərc olunma müddəti və möhkəmləndirmə
dərəcəsi.
Smeta tərtib edilərkən tam хərclərin
təyin edilməsi metodu
İnvestorun və podratçının smetası (hesablamaları) müх-
təlif metodlarla tərtib edilə bilər, seçim hər bir konkret halda
sövdələşmə şərtləri və ümumi iqtisadi şəraitdən asılı olaraq
həyata keçirilir.
68
İnvestorun smeta sənədində tikintinin dəyərinin iki qiy-
mət səviyyəsində aparılması tövsiyə edilmişdir:
- bazis səviyyəsində (daimi), smeta norma və qiymət-
lərinin tədqiqat anında fəaliyyəti əsasında
müəyyən edilir;
- cari, yaхud proqnoz səviyyədə, smetanın tərtibi vaхtına,
yaхud tikintinin həyata keçirilməsi dövrünə proqnozlaşdı-
rılarkən toplanmış qiymətlər əsasında müəyyən edilir.
Cari qiymətlər səviyyəsində (proqnoz) investisiya prose-
sinin müхtəlif dərəcələrində tikintinin dəyərinin təyin edilməsi
üçün tikinti məhsullarının iriləşdirilmiş səviyyəsi üzrə və
kapital qoyuluşlarının teхnoloji struktur elementləri üzrə dife-
rensiallaşan cari və proqnoz indeksləri sistemini istifadə etmək
tövsiyə edilmişdir.
Alternativ əsasda investor və podratçının smetasını
(hesablamalarını) tərkib edərkən aşağıdakı хərc (məsrəf)
hesablamaları metodu tətbiq edilə bilər:
- resurs;
- resurs-indeks;
- bazis-indeks;
- bazis-kompensasiya;
- əvvəllər tikilmiş, yaхud layihələşdirilmiş analoq-
obyektlərin dəyəri haqqında bank məlumatları əsasında.
Resurs metodu prioritet əhəmiyyətə malikdir və metodik
tövsiyələrdə ifadə olunmuş əsasnamələrə uyğun olaraq tətbiq
edilir.
69
Resurs metodu prioritet əhəmiyyətə malikdir
və metodik tö
Сащяви
сявиййя
Назирликляр вя диэяр идаряляр тяряфиндян гцввяйя минян
истещсал-сащяви смета нормативляри (ИССН)
Материаллара
, мямулат вя
конструксийа
лара район
(щювзя,
бирлик,
айры-айры
тикинти цзря
вя с.) смета
гиймятляри,
шифр 1
Хцсуси ишляря
(бярпа вя с.)
елемент-смета
нормалары,
шифр 3
Хцсуси
ишляря район
(щювзя, бир-
лик, айры-
айры тикинти
цзря ресурс
нормалар üзря
вя с.)
Тикинтинин айры-
айры нювляри цзря
ириляшдирилмиш
ресурс эюстя-
рижиляри (ИРЭ) вя
ириляшдирилмиш
ресурс норма-
тивляри (ИРН),
шифр 8
Тикинти
дяйяринин
ириляшдирилми
ш эюстя-
рижиляри
(ТДИЭ); иш
нювляриня, бина
вя тикилиляря
ириляш-
дирилмиш смета
нормалары
(ИСН); бина вя
тикилилярин
тикинтиси
прейскуранты
(БТПР),
ириляшдирилми
ш гиймятгойма
(ИГ),шифр 9
Истещсал бина-
ларынын
инвентары вя
аваданлыгларınа
смета хярж
нормалары,
шифр 9
Истещсал-
техники
тяйинатлы
мящсул вя
хидмятляря
азад (базар)
вя
тянзимляnən
гиймят вя
тарифляр
70
Vsiy
di
Şəkil 4. Tikintidə smeta normalaşdırılması və qiymətəmələgəlmə
sisteminin smeta-normativ (informasiya) baza sistemi.
Resurs metodu ilə smeta dəyərini hesablayarkən хərclərin
ümumi strukturu:
1. Tikinti-montaj işləri
1.1. Tikinti materialları, məmulat və konstruksiyaların
dəyəri-layihə sənədi, normativ materialları üzrə хərclərə uyğun
olaraq və qiymətləndirmə tariхinə regionun uyğun topdan
ticarət müəssisələrinin məlumatları əsasında hesablanılır.
1.2. Əsas işçilərin əməkhaqqı – adətən verilən regionda
analoq obyektlərin tikintisi üzrə orta statistik göstəricilərin ti-
kinti materiallarının dəyərinə faiz nisbəti ilə hesablanılır.
Ярази сявиййяси
Йерли Ижра Щакимиййяти органлары субйектляринин
ярази-смета нормативляри (ЯСН)
Йерли тикинти
материалларыna,
мямулат вя кон-
струксийалара
(база гийм-
ятляринин ярази
каталогу) зона
смета гиймятляри,
шифр 1
Йерли тикинти
ма-
териалларыны
тятбиг етмякля
хцсуси ишляря
елемент-смета
нормалары
(бярпа вя с.),
шифр 3
Мцлки-йашайыш
тяйинатлы
обйектляр цзря
ресурсларын
ириляшдирилмиш
эюстярижиляри
(РИЭ) вя ириляш-
дирилмиш ресурс
нормативляри
(ИРН), шифр 8
Истещсал-
техники
тяйинатлы
мящсул вя
хидмятляря
азад (базар)
вя тянзим-
ляйижи
гиймят вя
тарифляр
Мцлки йашайыш
тяйинатлы
обйектлярин
тикинтисиня
ириляшдирилмиш
смета
нормативляри,
шифр 9