Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 22 göndərildi. Bu, N.Nərimanovun mövqeyinə, onun siyasi nüfuzuna vurulan zərbə idi. Azərbaycanda bolşeviklərə qarşı baş verən üsyanlar kütləvi repressiyalar üçün “sollar”a bəhanə verdi. Geniş miqyasda həbslər aparıldı, minlərlə insan güllələndi, bir çox dövlət xadimləri, hərbçilər, ziyalılar ağır təzyiqlərə məruz qaldılar. Bu məsələlərə N.Nərimanovun müdaxiləsi ciddi maneələrlə üzləşdi (hər halda azərbaycanlı generallar S.Mehmandarov və Ə.Şıxlinskini xilas edə bildi). N.Nərimanovun etirazlarına baxmayaraq, ticarətin və sənayenin milliləşdirilməsi sürətlə aparıldı və 1920-ci ilin payızında başa çatdı. Nəticədə qıtlıq və bahalıq yarandı. Neft sənayesi Azərbaycanın idarəçilik sistemindən təcrid olunaraq, Rusiyanın müvafiq orqanlarına tabe edildi. Moskva, “Azneft”ə rəhbərlik üçün A.Serebrovskini göndərdi. Demək olar ki, bütün Azərbaycan nefti Rusiyaya daşınırdı. Ərzaq sapalağının tətbiqi kəndlilərin vəziyyətini xeyli ağırlaşdırdı. Əhalinin əmlakının müsadirəsi siyasəti həyata keçirildi. 1921-ci ilin mayından Azərbaycanda da yeni iqtisadi siyasət (NEP) tətbiq olundu. 1921-ci il mayın 6-da Azərbaycanda I Sovetlər qurultayı açıldı. Mayın 16-da Azərbaycan SSR-in birinci Konstitusiyası ____________Milli Kitabxana____________ 23 qəbul edildi. Azərbaycan MİK yaradıldı və o, XKS ilə birlikdə Ali icraedici orqan kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. Lakin həmin il S.M.Kirov Moskva tərəfindən Azərbaycan K (b) P MK-ya birinci katib göndərildi və faktiki olaraq bütün hakimiyyət Azərbaycan K (b) P-nin əlində cəmləşdi. Azərbaycanın Zaqafqaziya Federasiyasına (1922, mart), Zaqafqaziya Sovet Federativ Sosialist Respublikasına – ZSFSR-ə (1922, dekabr) və SSRİ-nin tərkibinə qatılması (1922, 30 dekabr) onu formal müstəqillikdən də məhrum etdi. N.Nərimanov SSRİ MİK-in dörd sədrindən biri verildi və Moskvaya aparıldı. Beləliklə də Mərkəz N.Nərimanovu Azərbaycandan uzaqlaşdırmağa və nəhayət müəmmalı şəkildə həyatına son qoymağa nail oldu. Bu da Azərbaycanın müstəqilliyinin itirilməsini daha da dərinləşdirdi. XX əsrdə Azərbaycanın qüdrətli simalarından biri olan N.Nərimanov, şübhəsiz, Azərbaycan tarixində, xalqımızın taleyində, milli intibahımızda güclü bir şəxsiyyət, istedadlı qələm sahibi və siyasi xadim, millətinə bağlı, onu azad və müstəqil görmək istəyən bir azərbaycanlı olaraq qalır və qalacaqdır. N.Nərimanovu bir ideoloq və dövlət xadimi kimi müasirlərinin bir çoxundan fərqli olaraq səciyyələndirən bu idi ki, çox çətin bir zamanda o öz şəxsiyyətində və əməlində ____________Milli Kitabxana____________ 24 türkçülük və azərbaycançılığı üzvi şəkildə birləşdirir, uğrunda mübarizə apardığı “Müstəqil Azərbaycan”ın mümkünlüyünü bu iki ali fikrin vəhdətində görürdü. Hələ bədii və publisistik yaradıcılığında (o cümlədən 1906-cı ildə “Həyat” qəzetinin 15 avqust sayında “Nər” imzası ilə ana dili haqqında çap etdirdiyi “Bu gün” məqaləsində) milli siması qabarıq görünən N.Nərimanov siyasi fəaliyyətində bolşeviklərə inanmaqla aldadıldığını başa düşür və bunu böyük bir faciə kimi yaşayır. Lakin o, susmur və öz etirazını xüsusilə üç mühüm sənəddə ifadə edir – “V.İ.Leninə məktub”, “Ucqarlarda inqilabımızın tarixinə dair” İ.V.Stalinə məktub” və 1925-ci ilin yanvarında yazdığı “Oğlum Nəcəfə məktub” (bax: 80, 413-470). Qoşulduğu mübarizənin mənasının təhrif olunduğunu, böyük ideyalarının, inamının puç olduğunu başa düşən N.Nərimanov o vaxt hələ 6 yaşı olan oğlu Nəcəfə ünvanladığı məktubda yazırdı: “... Mən insanın insan tərəfindən istismarının əleyhinəyəm. Harada olursa-olsun, bütün varlığımla köləliyə qarşıyam. Bəşəriyyətin tezliklə nadanlıqdan və eləcə də köləlikdən azad olması yollarını axtarmışam. Sosial-demokrat da olmuşam. Lakin bu təşkilat getdikcə idealdan daha çox uzaqlaşır. Bolşeviklərin proqramını xüsusi məmnunluqla qəbul etmişəm. Çünki həmin sənəddə tezliklə məhz öz proqramımın ____________Milli Kitabxana____________ 25 həyata keçiriləcəyini – Yer üzündə köləliyin məhv ediləcəyini görmüşəm... ... Hakimiyyət çoxlarını korlayır. Belə də oldu: hakimiyyət yetərincə yaxşı, görkəmli işçilərin çoxunu korladı. Onlar nəhəng dövlətin taleyini əllərinə alaraq və hesabat vermədən diktatorluq etmək qərarına gəldilər” ( 80, 469). Belə bir həqiqət aşkar görünür ki, bolşeviklərə inanaraq hakimiyyətə gələn N.Nərimanov praqmatik siyasətçi olaraq mövcud ictimai-siyasi durumu düzgün qiymətləndirmiş, həmin dövrdə qarşısıalınmaz şəkildə yaranmaqda olan sosialist sistemindən öz xalqının mənafeyi naminə maksimum istifadə etməyə çalışmış, bolşevizmin əsil simasını görərkən xalqını onun daha ağır faciələrindən qurtarmağa səy göstərmişdir. 1934-cü ilə qədər Azərbaycanda siyasi hakimiyyət əsasən qeyri-azərbaycanlıların əlində olmuşdur – S.M.Kirov, N.Kikalo (1930-31), V.Polonski (1932-1933), Rüben (1933). Respublika rəhbərliyində yaranmış siyasi çəkişmələr, intriqalar ciddi kadr dəyişikliyi tələb edirdi. Belə bir vaxtda M.C.Bağırov AK (b) P MK-nın birinci katibi vəzifəsinə irəli çəkildi (1934, yanvar). 1928-1933-cü illərdə birinci, 1933-1937-ci illərdə həyata keçirilən ikinci beşillik planlar bütün ölkə ərazisində olduğu kimi, Azərbaycanın da xalq təsərrüfatında sosialist sistemin Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|